Dysnomia (księżyc)

Dysnomia

(c) NASA, ESA, and A. Schaller (for STScI), CC BY 4.0 Eris i Dysnomia – wizja artystyczna
Odkrywca	M.E. Brown, M.A. van Dam, A.H. Bouchez, D. Le Mignant
Data odkrycia	10 września 2005
Tymczasowe oznaczenie	S/2005 (2003 UB313) 1
Charakterystyka orbity
Półoś wielka	37 350 ± 140 km
Mimośród	< 0,010
Okres obiegu	15,774 ± 0,002 d
Prędkość orbitalna	0,172 km/s
Nachylenie do płaszczyzny orbity planety	61,3 ± 0,7°
Własności fizyczne
Średnica równikowa	342 ± 25 km[1][2]
Jasność absolutna	~3,2m[3][4]
Jasność obserwowana (z Ziemi)	~23,1m[4]

Dysnomia (pełna nazwa (136199) Eris I Dysnomia) – naturalny satelita planety karłowatej Eris.

Odkrycie i nazwa

Księżyc został odkryty 10 września 2005 roku przy użyciu teleskopu Keck II zaopatrzonego w system optyki adaptacyjnej. Pierwsza prowizoryczna nazwa tego księżyca brzmiała S/2005 (2003 UB₃₁₃) 1, a nieoficjalnie nazwany został „Gabrielle” (od imienia przyjaciółki bohaterki serialu telewizyjnego Xena: Wojownicza księżniczka, ponieważ pierwsza nieoficjalna nazwa Eris brzmiała „Xena”). Obecna nazwa księżyca pochodzi od imienia córki bogini Eris i oznacza dosłownie „bez porządku”.

Mike Brown, odkrywca księżyca, wybrał nazwę Dysnomia (gr. Δυσνομία) ze względu na fakt, iż Dysnomia była córką Eris. Powszechnie nowo odkryte księżyce – zgodnie z historycznym standardem – były nazywane na podstawie innych, pomniejszych bóstw, powiązanych z „głównym” bogiem (stąd np. największe księżyce Jowisza noszą imiona jego kochanków, zarówno płci męskiej, jak i żeńskiej), z kolei księżyce Saturna nazwane są imionami jego Tytanów. Ponadto „Dysnomia” oznacza „bezład”, co nawiązuje do nazwiska aktorki Lucy Lawless, znanej z serialu „Xena: wojownicza księżniczka”. Przed otrzymaniem ich oficjalnych nazw, Eris i Dysnomia zyskały przydomki „Xena” i „Gabrielle”, a Brown postanowił utrzymać to połączenie.

Brown ponadto zaznacza, iż Pluton zawdzięcza swą nazwę dwóm pierwszym literom, które stanowiły inicjały Percivala Lowella – założyciela obserwatorium, w którym pracował odkrywca Plutona – Clyde Tombaugh. James Christy, odkrywca Charona, wykorzystał tę regułę, wybierając nazwę, której 4 pierwsze litery stanowiły początek imienia jego żony – Charlene. Analogicznie, pierwsza litera „Dysnomii” jest jednocześnie pierwszą literą nazwiska żony Browna – Diany^[5].

Właściwości fizyczne i orbita

Eris i Dysnomia na fotografii wykonanej przez Kosmiczny Teleskop Hubble’a

Dysnomia jest o 4,43 magnitudo słabsza od Eris^[4], a jej średnica jest szacowana na 350–490 km^[3], jednak według Mike’a Browna księżyc jest 500 razy słabszy i ma średnicę 100–250 km^[6]. Dysnomia jest 60 razy słabsza od Eris w podczerwonym paśmie K (2,1 μm) i 480 razy słabsza w zakresie widzialnym (V, 0,555 μm), co wskazuje, iż księżyc ma znacznie ciemniejszą i bardziej czerwoną powierzchnię^[7]. Zakładając, iż jego albedo jest 5 razy niższe niż w przypadku Eris, jego średnica powinna wynosić 685±50 km, co oznaczałoby, że Dysnomia jest stosunkowo dużym obiektem transneptunowym^[1]. Spośród wszystkich księżyców planet karłowatych Układu Słonecznego jedynie Charon jest wyraźnie większy niż Dysnomia.

Dysnomia krąży wokół Eris w średniej odległości ok. 37 350 km, a jeden obieg wykonuje w ciągu ok. 15,77 dni^[8]. Księżyc ten jest około 500 razy mniej jasny od Eris. Według tych danych oszacowano, iż Eris posiada masę 1,27 razy większą od masy Plutona^[9].

Uformowanie

Astronomowie obecnie są pewni, że cztery najjaśniejsze obiekty z Pasa Kuipera posiadają swoje satelity. Wiadomo, że jedynie około 10% słabszych obiektów pasa posiada księżyce. To wskazuje na fakt, że zderzenia pomiędzy dużymi obiektami były częste w przeszłości. Zderzenia między obiektami o wielkości rzędu 1000 km wyrzuciłyby duże ilości materiału, które mogą następnie utworzyć księżyc. Przypuszcza się, że podobny mechanizm doprowadził do powstania Księżyca, gdy Ziemia została uderzona przez duży obiekt we wczesnym stadium życia Układu Słonecznego.

Zobacz też

• Chronologiczny wykaz odkryć planet, planet karłowatych i ich księżyców w Układzie Słonecznym
• Lista planetoid z księżycami

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona Michaela Browna o Dysnomii (ang.)
• Wm. Robert Johnston: (136199) Eris and Dysnomia (ang.). W: Johnston’s Archive [on-line]. [dostęp 2016-01-24].

Układ Słoneczny

Słońce Heliosfera
Planety (☾ ∅)	Merkury Wenus Ziemia ☾ Mars ☾ Jowisz ☾ ∅ Saturn ☾ ∅ Uran ☾ ∅ Neptun ☾ ∅
Planety karłowate	(1) Ceres (134340) Pluton ☾ (136108) Haumea ☾ ∅ (136472) Makemake ☾ (136199) Eris ☾
Małe ciała Układu Słonecznego	Planetoidy Grupy i rodziny planetoid planetoidy bliskie Ziemi pas planetoid trojańczycy centaury trojańczycy Neptuna Zobacz też księżyce planetoid lista ponumerowanych planetoid meteoroidy Obiekty transneptunowe Pas Kuipera plutonki Orkus 2003 AZ84 Iksjon cubewana 2004 GV9 2002 MS4 Salacia Waruna 2002 UX25 Quaoar Varda 2002 AW197 Dysk rozproszony 2014 EZ51 2013 FY27 2021 DR15 Gonggong 2018 VG18 Obiekty odłączone Sedna Komety Lista komet okresowych i nieokresowych damokloidy Obłok Oorta

Zobacz też

powstanie i ewolucja Układu Słonecznego

ciała niebieskie

lista obiektów w Układzie Słonecznym ze względu na

• orbitę
• promień
• masę

Portal: Astronomia