Dystrykt lubelski

Dystrykty w składzie Generalnego Gubernatorstwa

Dystrykt krakowski, warszawski, radomski i lubelski 1941–1945

Polscy rolnicy wysiedlani z Zamojszczyzny, zima 1942/1943

(c) Bundesarchiv, Bild 183-L25365 / CC-BY-SA 3.0

Eksploatacja gospodarcza wsi lubelskiej – kontrola drogowa w celu przeciwdziałania nielegalnemu ubojowi zwierząt

Dystrykt lubelski, okręg lubelski (niem. Distrikt Lublin) – jednostka administracyjna Generalnego Gubernatorstwa od 26 października 1939^[1] do 25 lipca 1944^[2]. W 1940 roku zajmował obszar 26 848 km² a w 1942 – 26 560 km²^[3][4].

Historia

Dystrykt lubelski został utworzony 26 października 1939 roku:

• głównie z obszaru dotychczasowego woj. lubelskiego II Rzeczypospolitej bez powiatu siedleckiego, a więc:
  • powiatu miejskiego Lublin oraz powiatów ziemskich: bialskiego, biłgorajskiego, chełmskiego, hrubieszowskiego, garwolińskiego (południowa połowa), janowskiego, krasnostawskiego, lubartowskiego, lubelskiego, łukowskiego (bez północno-zachodniego fragmentu), puławskiego, radzyńskiego, tomaszowskiego, włodawskiego i zamojskiego
• także z części obszaru dotychczasowego woj. lwowskiego II Rzeczypospolitej, a więc:
  • powiatów ziemskich: jarosławskiego (północny fragment), łańcuckiego (północno-wschodni skrawek), lubaczowskiego (północno-zachodnia połowa), niżańskiego (północno-wschodnia 1/3), rawskiego (północno-wschodni fragment), sokalskiego (zachodnia połowa) i tarnobrzeskiego (dwa północno-wschodnie fragmenty)

W listopadzie 1939 roku utworzono powiat miejski (Stadtkreis) w Chełmie. 28 listopada 1939 roku wprowadzono rozporządzenie w sprawie administracji nad polską społecznością.

1 stycznia 1940 zatwierdzono status powiatowy miast Lublina i Chełma i podzielono obszar dystryktu lubelskiego na 10 starostw (Kreishauptmannschaften):

• Kreishauptmannschaft Biala Podlaska (z powiatu bialskiego i północnej części powiatu włodawskiego)
• Kreishauptmannschaft Bilgoraj (z powiatu biłgorajskiego oraz części powiatów zamojskiego, jarosławskiego, łancuckiego i tarnobrzeskiego)
• Kreishauptmannschaft Chelm (z powiatów chełmskiego i głównej części powiatu włodawskiego)
• Kreishauptmannschaft Hrubieszow (z powiatu hrubieszowskiego oraz części powiatów tomaszowskiego i sokalskiego)
• Kreishauptmannschaft Janow Lubelski (z powiatu janowskiego oraz części powiatu tarnobrzeskiego)
• Kreishauptmannschaft Krasnystaw (z powiatu krasnostawskiego)
• Kreishauptmannschaft Lublin-Land (z powiatu lubelskiego)
• Kreishauptmannschaft Pulawy (z powiatu puławskiego oraz części powiatu garwolińskiego)
• Kreishauptmannschaft Radzyn (z powiatów radzyńskiego, lubartowskiego i części powiatów łukowskiego i włodawskiego)
• Kreishauptmannschaft Zamosc (z głównej części powiatów zamojskiego i tomaszowskiego oraz części powiatów lubaczowskiego i rawskiego)

W maju 1940 roku włączono z powrotem Chełm do powiatu chełmskiego (którego nazwę zmieniono na Cholm 1 października 1941).

1 września 1941 roku część Kreishauptmannschaft Radzyn włączono do Kreishauptmannschaft Lublin-Land (obszar dawnego polskiego powiatu lubartowskiego bez gmin Czemierniki, Debowa, Lysobyki, Michow, Parczew i Wielki) oraz do Kreishauptmannschaft Pulawy (gminy Lysobyki, Michow i Wielki z byłego polskiego powiatu lubartowskiego)^[5].

30 września 1942 roku zmieniono siedzibę powiatu janowskiego z Janowa do Kraśnika, a października 1942 roku nazwę starostwa na Kreishauptmannschaft Janow Lubelski in Krasnik.

30 września 1943 roku gminę Chodel wyłączono z Kreishauptmannschaft Lublin-Land i włączono do Kreishauptmannschaft Pulawy.

W Lubartowie utworzono komisariat ziemski starostwa powiatowego ziemskiego lubelskiego: Landeskomissariat Lubartow^[6].

Według stanu z 1 stycznia 1944 roku dystrykt lubelski składał się z 11 powiatów (Stadt Lublin + 10 Kreishauptmannschaften).

Miejscowości

Lista stu największych miejscowości w dystrykcie lubelskim w 1943 roku^[7].

Gubernatorzy dystryktu

• Friedrich Schmidt (1939 – marzec 1940)
• Ernst Zörner (31 marca 1940 – 10 kwietnia 1943)
• Richard Wendler (27 maja 1943 – lipiec 1944)

Dowódcy SS i Policji

• SS-Brigadeführer/SS-Gruppenführer Odilo Globocnik (1940–1943)
• SS-Gruppenführer Jakob Sporrenberg (1943–1944)

Komenda Sipo-SD

Komendanci Sipo-SD:

• SS-Stubaf dr Alfred Hasselberg (15 listopada 1939 – 25 grudnia 1939)
• SS-Hstuf Huth (grudzień 1939 – styczeń 1940)
• SS-Stubaf Walter Huppenkoten (luty – 19 lipca 1940)
• SS-Hstuf Johann Schmer (sierpień – grudzień 1941)
• SS-Ostubaf Johannes Müller (grudzień^[8] 1940 – grudzień 1943)
• SS-Stubaf/SS-Ostubaf dr Karl Pütz (grudzień 1943 – lipiec 1944)

Departamenty I (administracja) i II (organizacja)

• Kierownik: SS-Hstuf Julius Cramer (1940 – lipiec 1944)

Departament III (wywiad)

• Kierownicy: SS-Hstuf/SS-Stubaf Friedrich Buchardt (marzec 1940 – 17 stycznia 1943) i SS-Hstuf/SS-Stubaf dr Ewald Biegelmeyer (18 stycznia 1943 – lipiec 1944)^[9]

Siedziba wywiadu SS na dystrykt znajdowała się w Lublinie początkowo przy pl. Marii Skłodowskiej-Curie 5^[10].

Departament IV (Gestapo)

• Kierownicy: SS-Hstuf Johann Schmer (listopad 1939 – grudzień 1941), SS-Hstuf Arnold Kirste (czerwiec – grudzień 1941) i SS-Hstuf/SS-Stubaf Walter Liska (styczeń 1942 – lipiec 1944)^[9]

Siedziba hitlerowskiej tajnej policji i kontrwywiadu w Lublinie mieściła się razem z aresztem śledczym przy ul. Uniwersyteckiej 3, w dawnym Urzędzie Ziemskim. Budynek zwano potocznie „Pod Zegarem”. Obecnie mieści się tam Muzeum Martyrologii „Pod Zegarem” (adres ul. Uniwersytecka 1)^[11].

Departament V (Kripo)

• Kierownik: SS-Hstuf Johann Kleyer (1942 – lipiec 1944)

Więzienie KdS Lublin

• Naczelnik: SS-Ostuf Peter Paul Domnick (9 listopada 1939 – 22 lipca 1944)^[12]

Więzienie dystryktowych Sicherheitspolizei i Sicherheitsdienst przez cały okres okupacji znajdowało się na lubelskim zamku.

Przypisy

Bibliografia

• Distrikt Lublin