Dystrykt lubelski

Dystrykty w składzie Generalnego Gubernatorstwa
Dystrykt krakowski, warszawski, radomski i lubelski 1941–1945
Polscy rolnicy wysiedlani z Zamojszczyzny, zima 1942/1943
(c) Bundesarchiv, Bild 183-L25365 / CC-BY-SA 3.0
Eksploatacja gospodarcza wsi lubelskiej – kontrola drogowa w celu przeciwdziałania nielegalnemu ubojowi zwierząt

Dystrykt lubelski, okręg lubelski (niem. Distrikt Lublin) – jednostka administracyjna Generalnego Gubernatorstwa od 26 października 1939[1] do 25 lipca 1944[2]. W 1940 roku zajmował obszar 26 848 km² a w 1942 – 26 560 km²[3][4].

Historia

Dystrykt lubelski został utworzony 26 października 1939 roku:

W listopadzie 1939 roku utworzono powiat miejski (Stadtkreis) w Chełmie. 28 listopada 1939 roku wprowadzono rozporządzenie w sprawie administracji nad polską społecznością.

1 stycznia 1940 zatwierdzono status powiatowy miast Lublina i Chełma i podzielono obszar dystryktu lubelskiego na 10 starostw (Kreishauptmannschaften):

  • Kreishauptmannschaft Biala Podlaska (z powiatu bialskiego i północnej części powiatu włodawskiego)
  • Kreishauptmannschaft Bilgoraj (z powiatu biłgorajskiego oraz części powiatów zamojskiego, jarosławskiego, łancuckiego i tarnobrzeskiego)
  • Kreishauptmannschaft Chelm (z powiatów chełmskiego i głównej części powiatu włodawskiego)
  • Kreishauptmannschaft Hrubieszow (z powiatu hrubieszowskiego oraz części powiatów tomaszowskiego i sokalskiego)
  • Kreishauptmannschaft Janow Lubelski (z powiatu janowskiego oraz części powiatu tarnobrzeskiego)
  • Kreishauptmannschaft Krasnystaw (z powiatu krasnostawskiego)
  • Kreishauptmannschaft Lublin-Land (z powiatu lubelskiego)
  • Kreishauptmannschaft Pulawy (z powiatu puławskiego oraz części powiatu garwolińskiego)
  • Kreishauptmannschaft Radzyn (z powiatów radzyńskiego, lubartowskiego i części powiatów łukowskiego i włodawskiego)
  • Kreishauptmannschaft Zamosc (z głównej części powiatów zamojskiego i tomaszowskiego oraz części powiatów lubaczowskiego i rawskiego)

W maju 1940 roku włączono z powrotem Chełm do powiatu chełmskiego (którego nazwę zmieniono na Cholm 1 października 1941).

1 września 1941 roku część Kreishauptmannschaft Radzyn włączono do Kreishauptmannschaft Lublin-Land (obszar dawnego polskiego powiatu lubartowskiego bez gmin Czemierniki, Debowa, Lysobyki, Michow, Parczew i Wielki) oraz do Kreishauptmannschaft Pulawy (gminy Lysobyki, Michow i Wielki z byłego polskiego powiatu lubartowskiego)[5].

30 września 1942 roku zmieniono siedzibę powiatu janowskiego z Janowa do Kraśnika, a października 1942 roku nazwę starostwa na Kreishauptmannschaft Janow Lubelski in Krasnik.

30 września 1943 roku gminę Chodel wyłączono z Kreishauptmannschaft Lublin-Land i włączono do Kreishauptmannschaft Pulawy.

W Lubartowie utworzono komisariat ziemski starostwa powiatowego ziemskiego lubelskiego: Landeskomissariat Lubartow[6].

Według stanu z 1 stycznia 1944 roku dystrykt lubelski składał się z 11 powiatów (Stadt Lublin + 10 Kreishauptmannschaften).

Miejscowości

Lista stu największych miejscowości w dystrykcie lubelskim w 1943 roku[7].

100 największych miejscowości
MiejscowośćStatusLiczba mieszkańców

1.III.1943

PowiatGmina
Lublinmiasto95596Lublin-StadtLublin-Stadt
Cholmmiasto25838CholmCholm
Zamośćmiasto22456ZamośćZamość
Biala-Podlaskamiasto19520Biala-PodlaskaBiala-Podlaska
Pulawymiasto14679PulawyPulawy
Kraśnikmiasto11682KraśnikKraśnik
Łukówmiasto11554RadzyńŁuków
Hrubieszówmiasto10280HrubieszówHrubieszów
Krasnystawmiasto10149KrasnystawKrasnystaw
Międzyrzec Podlaskimiasto9105RadzyńMiędzyrzec Podlaski
Dęblin wojskowywieś6348PulawyIrena
Parczewmiasto6314RadzyńParczew
Tomaszów Lubelskimiasto6208ZamośćTomaszów Lubelski
Lubartówmiasto5696Lublin-LandLubartów
Trawnikiwieś5476Lublin-LandJaszczów
Radzyńmiasto5252RadzyńRadzyń
Szczebrzeszynmiasto5091BilgorajSzczebrzeszyn
Bilgorajmiasto4746BilgorajBilgoraj
Irenawieś4615PulawyIrena
Urzędówwieś4411KraśnikUrzędów
Włodawamiasto4317CholmWłodawa
Bełżecwieś4260ZamośćBełżec
Kazimierz Dolnymiasto3979PulawyKazimierz Dolny
Janów Lubelskimiasto3828KraśnikJanów Lubelski
Łukowawieś3593BilgorajŁukowa
Rykiwieś3533PulawyRyki
Godziszówwieś3355KraśnikKawęczyn
Ostrów Lubelskimiasto3274Lublin-LandOstrów Lubelski
Opolewieś3238PulawyOpole
Aleksandrówwieś3098BilgorajAleksandrów
Tarnogródwieś3034BilgorajTarnogród
Janów Podlaskiwieś2933Biala-PodlaskaJanów Podlaski
Gołąbwieś2779PulawyGołąb
Bełzwieś2741HrubieszówBełz
Cieplicewieś2724BilgorajCieplice
Zaklikówwieś2644KraśnikZaklików
Kocudzawieś2629BilgorajKocudza
Piaskiwieś2606Lublin-LandPiaski
Rycicewieś2576PulawyIrena
Wojsławicewieś2560CholmWojsławice
Bełżycewieś2532Lublin-LandBełżyce
Kockmiasto2524RadzyńKock
Zamchwieś2481BilgorajBabice
Pysznicawieś2476KraśnikPysznica
Kurówwieś2452PulawyKurów
Czechówwieś2449Lublin-LandKonopnica
Terespol n/Bugiemwieś2441Biala-PodlaskaTerespol
Wohyńwieś2403RadzyńWohyń
Cewkówwieś2360BilgorajDzików Stary
Jastkowicewieś2329KraśnikPysznica
Piskorowicewieś2300BilgorajCieplice
Lubliniec Nowywieś2285ZamośćCieszanów
Gorajwieś2263BilgorajGoraj
Mierzwiączkawieś2263PulawyIrena
Niedrzwica Dużawieś2256Lublin-LandNiedrzwica
Zdziłowicewieś2243KraśnikBatorz
Kamionkawieś2200Lublin-LandKamionka
Łęcznamiasto2191Lublin-LandŁęczna
Majdan Sieniawskiwieś2169BilgorajWola Różaniecka
Różaniecwieś2165BilgorajWola Różaniecka
Biszczawieś2152BilgorajBiszcza
Rejowiecwieś2149CholmRejowiec
Sawinwieś2126CholmBukowa
Kodeńwieś2111Biala-PodlaskaKodeń
Ulanów Imiasto2085KraśnikUlanów I
Swatywieś2083PulawyRyki
Piszczacwieś2071Biala-PodlaskaPiszczac
Czemiernikiwieś2060RadzyńCzemierniki
Zdziechowicewieś2060KraśnikZaklików
Zakrzówek os.wieś2050KraśnikZakrzówek
Ułazówwieś2036BilgorajDzików Stary
Horodłowieś2030HrubieszówHorodło
Bodaczówwieś2010ZamośćSułów
Zarzeczewieś1999KraśnikPysznica
Małaszewicze Dużewieś1992Biala-PodlaskaTerespol
Niemcewieś1990Lublin-LandNiemce
Dubienkawieś1987HrubieszówDubienka
Stężycawieś1982PulawyStężyca
Dzików Starywieś1981BilgorajDzików Stary
Krzemieńwieś1955KraśnikKawęczyn
Michówwieś1940PulawyMichów Lubartowski
Tarnogórawieś1936KrasnystawTarnogóra
Rudkawieś1922BilgorajZwierzyniec
Deszkowicewieś1916ZamośćSułów
Pilaszkowicewieś1907KrasnystawRybczewice
Wola Przybysławskawieś1864PulawyMarkuszów
Biała Ordynackawieś1817KraśnikKawęczyn
Wirkowicewieś1805ZamośćNielisz
Kłyżówwieś1768KraśnikPysznica
Potok Górnywieś1736BilgorajPotok Górny
Karczmiska Posiółekwieś1736PulawyKarczmiska
Strzyżówwieś1735HrubieszówHorodło
Huta Krzeszowskawieś1732BilgorajHuta Krzeszowska
Klementowicewieś1729PulawyCelejów
Boratynwieś1724HrubieszówKrystynopol
Adamówwieś1721RadzyńGułów
Sólwieś1719BilgorajSól
Rzeczycawieś1715HrubieszówTarnoszyn
Ostrówwieś1715HrubieszówKrystynopol
Suchowolawieś1710ZamośćSuchowola
Dyswieś1708Lublin-LandNiemce

Gubernatorzy dystryktu

Dowódcy SS i Policji

Komenda Sipo-SD

Komendanci Sipo-SD:

  • SS-Stubaf dr Alfred Hasselberg (15 listopada 1939 – 25 grudnia 1939)
  • SS-Hstuf Huth (grudzień 1939 – styczeń 1940)
  • SS-Stubaf Walter Huppenkoten (luty – 19 lipca 1940)
  • SS-Hstuf Johann Schmer (sierpień – grudzień 1941)
  • SS-Ostubaf Johannes Müller (grudzień[8] 1940 – grudzień 1943)
  • SS-Stubaf/SS-Ostubaf dr Karl Pütz (grudzień 1943 – lipiec 1944)

Departamenty I (administracja) i II (organizacja)

  • Kierownik: SS-Hstuf Julius Cramer (1940 – lipiec 1944)

Departament III (wywiad)

  • Kierownicy: SS-Hstuf/SS-Stubaf Friedrich Buchardt (marzec 1940 – 17 stycznia 1943) i SS-Hstuf/SS-Stubaf dr Ewald Biegelmeyer (18 stycznia 1943 – lipiec 1944)[9]

Siedziba wywiadu SS na dystrykt znajdowała się w Lublinie początkowo przy pl. Marii Skłodowskiej-Curie 5[10].

Departament IV (Gestapo)

  • Kierownicy: SS-Hstuf Johann Schmer (listopad 1939 – grudzień 1941), SS-Hstuf Arnold Kirste (czerwiec – grudzień 1941) i SS-Hstuf/SS-Stubaf Walter Liska (styczeń 1942 – lipiec 1944)[9]

Siedziba hitlerowskiej tajnej policji i kontrwywiadu w Lublinie mieściła się razem z aresztem śledczym przy ul. Uniwersyteckiej 3, w dawnym Urzędzie Ziemskim. Budynek zwano potocznie „Pod Zegarem”. Obecnie mieści się tam Muzeum Martyrologii „Pod Zegarem” (adres ul. Uniwersytecka 1)[11].

Departament V (Kripo)

  • Kierownik: SS-Hstuf Johann Kleyer (1942 – lipiec 1944)

Więzienie KdS Lublin

  • Naczelnik: SS-Ostuf Peter Paul Domnick (9 listopada 1939 – 22 lipca 1944)[12]

Więzienie dystryktowych Sicherheitspolizei i Sicherheitsdienst przez cały okres okupacji znajdowało się na lubelskim zamku.

Przypisy

  1. Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die Besetzten Polnischen Gebiete = Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla Okupowanych Polskich Obszarów / hrsg. vom Amt des Generalgouverneurs. 1939, Nr 1 (26 October) - Nr 15 (31 Dezember)
  2. 25 lipca 1944 – data zajęcia Lublina przez Armię Czerwoną.
  3. Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku (rozdział II – Terytorium i podział administracyjny). Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, 2005.
  4. Gemeindeverzeichnis : Distrikt Lublin
  5. Gminy Czemierniki, Debowa i Parczew i pozostały w Kreishauptmannschaft Radzyn.
  6. Search archives, www.szukajwarchiwach.pl [dostęp 2017-11-22] (ang.).
  7. Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG
  8. Sicherheitspolizei (SiPo) und Sicherheitsdienst (SD) im Distrikt Lublin - Einheiten der Polizei und des SD - Forum der Wehrmacht, www.forum-der-wehrmacht.de [dostęp 2020-03-15] (ang.).
  9. a b Search archives, szukajwarchiwach.pl [dostęp 2020-07-23] (ang.).
  10. Posts by Minotauros - Forum der Wehrmacht, www.forum-der-wehrmacht.de [dostęp 2020-03-15] (ang.).
  11. Areszt Urzędu Komendanta Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa dystryktu lubelskiego - ul. Uniwersytecka 3 | Wirtualny Sztetl, sztetl.org.pl [dostęp 2018-12-21] (pol.).
  12. Muzeum Lubelskie w Lublinie • Więzienie na Zamku Lubelskim •, www.muzeumlubelskie.pl [dostęp 2020-03-15] (pol.).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Bundesarchiv Bild 183-L25365, Polen, Kontrolle durch deutsche Soldaten.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 183-L25365 / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
Polen, Kontrolle durch deutsche Soldaten

Generalgouvernement: Grossaktion gegen die Schwarzschlächterei. Ein Bauernwagen wird angehalten, um durchsucht zu werden. Widerwillig bringt der Pole sein Gaul zum stehen. Was wollen diese Deutschen schon wieder! Auf meinem Wagen ist Stroh, hinten sitzt mein Weib. So ungefähr scheint der Pole nach seiner Haltung und seinem Gebärden zu denken. [Lublin] SS-PK Slapak Scherl Bilderdienst

3378-41 "Fr" OKW März 1941
Dystrykt krakowski 1.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dystrykt krakowski (Distrikt Krakau), warszawski, radomski i lubelski 1941 -1945
Wysiedlanie-Zamojszczyzna.jpg
Polscy rolnicy wysiedlani z gospodarstw przez SS. Zamojszczyzna, grudzień 1942
Gengub admin.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Generalne Gubernatorstwo - podział administracyjny (1941 -1945)