Dyszno

Dyszno

wieś
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	myśliborski
Gmina	Dębno
Sołectwo	Dyszno
Wysokość	53 m n.p.m.
Liczba ludności (2012)	195
Strefa numeracyjna	95
Kod pocztowy	74-311[1]
Tablice rejestracyjne	ZMY
SIMC	0179861
Położenie na mapie gminy Dębno Dyszno
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Dyszno
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Dyszno
Położenie na mapie powiatu myśliborskiego Dyszno
52°49′18″N 14°43′49″E/52,821667 14,730278

Dyszno (do 1945 niem. Ringenwalde) – wieś w Polsce, położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie myśliborskim, w gminie Dębno^[2][3]. Według danych z 2012 miejscowość liczyła 195 mieszkańców.

W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa szczecińskiego.

Wieś znajdowała się od ok. 1250 na terytorium powstałej Nowej Marchii. Od XV w. do I połowy XVIII w. właścicielem była rodzina von Schönebeck, posiadająca majątki w powiecie myśliborskim i chojeńskim. W latach 1766–1793 majątek należał do rodziny von Humboldt, z której pochodzili bracia Aleksander – przyrodnik i podróżnik, jeden z twórców nowoczesnej geografii, oraz Wilhelm – filozof i językoznawca. Od 1945 leży w granicach Polski.

Pośrodku wsi znajduje się kościół z XVI w., z ryglową wieżą dobudowaną w XVIII w. oraz park typu krajobrazowego, założony w XIX w. Na terenach polnych rosną zespoły drzew pomnikowych Lipy Humboldta i Dęby Humboldta o obwodach do 750 cm.

Toponimia

Dawna nazwa niemiecka została prawdopodobnie przeniesiona z miejscowości Ringenwalde koło Strausbergu. Jest ona zlepkiem dwóch słów:

• średnio-dolno-niemieckiego ringe „mały, niski” lub rink, ringes „krąg, obwódka”, oraz
• -walde, od średnio-dolno-niemieckiego wolt „las”.

Nazwy na przestrzeni wieków: Ringenwolde 1337; Rygenwalde, Ryngenwalde 1339; Ringenwalde 1833; Ringenwalde do 1945; po 1945 Dyszno, przejściowo Deszno Kraińskie (1960)^[4].

Położenie

Wieś położona jest 9 km na płn.-wsch. od Dębna, 14 km na płd.-zach. od Myśliborza.

Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski według Kondrackiego teren, na którym położone jest Dyszno należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego, makroregionu Pojezierze Południowopomorskie oraz w końcowej klasyfikacji do mezoregionu Równina Gorzowska^[5].

Integralne części wsi

Środowisko przyrodnicze

Założenie parkowe z wkomponowaną siecią strumyków i niewielkich stawów, z 470 starymi drzewami; zespoły drzew pomnikowych „Lipy Humboldta” (3 szt.) i „Dęby Humboldta” (18 sztuk), o obwodach do 750 cm. Występuje tu także chroniony gatunek: rokitnik zwyczajny. Środowisko jest nieskażone^[7].

Historia

• VIII – poł. X w. – w widłach Odry i dolnej Warty znajduje się odrębna jednostka terytorialna typu plemiennego, prawdopodobnie powiązana z plemieniem Lubuszan. Na północy od osadnictwa grupy cedyńskiej oddzielały ją puszcze mosińska (merica Massen) i smolnicka (merica Smolnitz); mieszkańcy zajmowali się gospodarką rolniczo-hodowlaną
• 960–972 – książę Mieszko I opanowuje tereny nadodrzańskie, obejmujące obręb późniejszej kasztelani cedyńskiej, ziemię kiniecką i kostrzyńską
• 1005 (lub 1007) – Polska traci zwierzchność nad Pomorzem, w tym również nad terytorium w widłach Odry i dolnej Warty
• 1112–1116 – w wyniku wyprawy Bolesława Krzywoustego, Pomorze Zachodnie uznaje zwierzchność lenną Polski
• pocz. XIII w. – obszar na północ od linii Noteci-dolnej Warty i zachód od Gwdy w dorzeczu Myśli, Drawy, środkowej Iny, stanowi część składową księstwa pomorskiego; w niewyjaśnionych okolicznościach zostaje przejęty przez księcia wielkopolskiego Władysława Laskonogiego, a następnie jego bratanka, Władysława Odonica
• 1250 – margrabiowie brandenburscy z dynastii Askańczyków rozpoczynają ekspansję na wschód od Odry; z zajmowanych kolejno obszarów powstaje z czasem Nowa Marchia

• 1320–1323 – po wygaśnięciu dynastii askańskiej, Nowa Marchia przejściowo przechodzi we władanie książąt pomorskich
• 1323 – władzę w Nowej Marchii obejmują Wittelsbachowie
• 1337 – pierwsza wzmianka w księdze ziemskiej margrabiego brandenburskiego Ludwika Starszego pod nazwą Ringenwolde, w ziemi golenickiej: Ringenwolde LXIIII, dos IIII. Frumolt de wothvick pro seruicio X, Bornim pro seruicio VIII, Raso pro seruicio V, pactus X solidos, Heyne witte habet ibidem seruicium^[8] – wieś liczy 64 łany (mansos), wolne od ciężarów podatkowych są 4 łany parafialne (dos), lennikami zobowiązanym do służby konnej są Fromold Wutsik posiadający 10 łanów, Bornim z 8 łanami, Raso z 5 łanami oraz Heyne Witte (bez podania liczby łanów), pakt (pactus) płacony rycerstwu przez chłopów wynosi 10 szylingów (solidos).
• XV–1763 w. – we wsi ród von Schönebeck^[9]
• 1402-1454/55 – ziemie Nowej Marchii pod rządami zakonu krzyżackiego
• 1535-1571 – za rządów Jana kostrzyńskiego Nowa Marchia staje się niezależnym państwem w ramach Świętego Cesarstwa Rzymskiego
• 1538 – margrabia Jan kostrzyński oficjalnie wprowadza na terenie Nowej Marchii luteranizm jako religię obowiązującą
• 1643 – elektor brandenburski przekazuje Dyszno w lenno von Schönebeckom (Asche Berndt, Christian i Asmus Jürge, trzej nieletni synowie Hansa von Schönebeck)^[10]
• 1701 – powstanie Królestwa Prus
• 1724 – wzmianka o rodzinie von Schönebeck
• 29 sierpnia 1759 – baron Friedrich Ernst von Hollwede (ur. 12 marca 1723, zm. 26 stycznia 1765) właściciel Dyszna, Krężlina i zamku Tegel, poślubia Marie Elizabeth Colomb (ur. 8 grudnia 1741 w Berlinie), córkę Johanna Heinricha Colomba (1695–1759) z Berlina (rodzina francuskich Hugenotów z Prowansji), z którą miał syna Heinricha Friedricha Ludwiga Ferdinanda (1762–1817) i córkę (zmarłą w dzieciństwie)^[11]
• 1763 – ostatni przedstawiciel rodu von Schönebeck sprzedaje Dyszno kapitanowi von Hollwede
• 27 października 1766 – Marie-Elizabeth von Hollwede, z domu Colomb, wychodzi w Berlinie za mąż za Alexandra Georga von Humboldt (ur. 22 września 1720 w Zamenz), pruskiego majora, który w ten sposób staje się właścicielem Dyszna, Krężelina i zamku Tegel
• 6 stycznia 1779 – umiera Alexander Georg von Humboldt, pochowany zostaje początkowo w kościele w Dysznie, następnie w Falkenberg niedaleko Berlina
• 1793 – majątek Dyszno kupuje starosta powiatu chojeńskiego Carl Cristoph Gottlob von Knobelsdorff z Zielina za 72 tysiące talarów, z czego 45 tysięcy talarów pozostaje do 1803 jako hipoteka nie podlegająca spłacie (niem. unkündbare Hypothek)
• 22 lipca 1796 – od Knobelsdorffa majątek nabywa poeta Franz von Kleist za 91 tysięcy talarów; zmarł on 8 sierpnia 1797, a wdowa po nim, Albertine z domu von Jungk (ur. 2 lipca 1774 w Falckenhagen (?), zm. 16 listopada 1864 w Charlottenburgu koło Berlina), wyszła w 1800 za kapitana Ferdinanda Heinricha Thomasa von Waldow (1765–1830) z Dannenwalde^[12], z którym miała syna Karla (ur. 7 sierpnia 1801 w Dysznie).
• 19 listopada 1796 – w Tegel umiera Maria Elizabeth von Humboldt; młodszy syn Alexander von Humboldt otrzymuje tajną hipotekę na majątku Dyszno (45 tys. talarów) oraz 8 tys. talarów na hipotece Tegel, co wraz z pozostałymi inwestycjami i gotówką dawało spadek o wartości 91 475 talarów^[13]

Aleksander von Humboldt, obraz Friedricha Georga Weitsch z 1806

• 1801 – właścicielem Dyszna staje się rodzina von Reede (Rhöden, Rehden)
• 1806–1807 – Nowa Marchia pod okupacją wojsk napoleońskich; na mocy traktatu w Tylży w dniu 12 lipca 1807 wojska francuskie opuszczają terytorium państwa pruskiego z wyjątkiem niektórych ważniejszych twierdz, pod warunkiem spłaty bądź zabezpieczenia nałożonej na Prusy kontrybucji wojennej
• 1807–1811 – reformy gospodarcze Steina – Hardenberga dotyczące zniesienia poddaństwa chłopów w Prusach
• 1815–1818 – reformy administracyjne Prus zmieniają strukturę Nowej Marchii; wieś należy do powiatu Myślibórz, w rejencji frankfurckiej, w prowincji brandenburskiej
• 1817 – właścicielem Dyszna staje się Blell

Kościół pw. św. Wojciecha

• 1821–1834 – Dyszno w rękach Johanna Carla Friedricha Köppen (ur. 27 grudnia 1782 w Berlinie, zm. 26 czerwca 1834 w Dysznie, poślubił 11 listopada 1781 Sophię Emilię z domu Zürn, będącą córką Johanna Friedricha Köppen i Anny Marii Caroline Blell)^[20]; nabyte za cenę 54 tysięcy talarów^[10] Dyszno pozostaje w posiadaniu rodziny Köppen do końca II wojny światowej
• 1830–1840 – zbudowano pałac
• 1834–1861 – właścicielem majątku Carl Albert Friedrich Köppen
• 1861–1905 – właścicielem majątku Otto Köppen
• 1871–1918 – Nowa Marchia w ramach zjednoczonej Drugiej Rzeszy Niemieckiej
• 1882 – oddano do użytku linię kolejową łączącą Stargard Szczeciński z Kostrzynem, która przechodziła przez Dyszno (wybudowano dworzec kolejowy)
• 1905–1909 – właścicielem Paul Köppen
• 1909 – 1 poździernika 1945 – właścicielem Hans Köppen
• 1911 – wybudowano szkołę
• 3 lutego 1945 – zajęcie miejscowości przez 2 Gwardyjską Armię Pancerną 1 Frontu Białoruskiego
• 1945–1965 – działa szkoła podstawowa
• po 1945 – napływ osadników, szczególnie w 1946 z okolic Lublina i Zamościa; pierwszym sołtysem był Wł. Rusiecki spod Kielc, kolejnym Boniecki z podwarszawskiej Izbicy
• 5 stycznia 1946 – otwarto 4-klasową szkołę we wsi Różańsko, do której uczęszczali uczniowie z Różańska, Dolska, Pszczelnika, Dyszna i Ostrowca
• 1950 – zawiązano rolniczą spółdzielnię produkcyjną
• do 1965 – w Dysznie funkcjonuje 6-klasowa szkoła podstawowa
• 1965 – utworzono 7 klasę w szkole podstawowej
• 1973 – szkoła podstawowa w Dysznie staje się filią Zbiorczej Szkoły w Różańsku

Ludność

Ludność w ostatnich 3 stuleciach (wieś i majątek)^{[21][22][19][23][24]}:

Gospodarka

Struktura działalności gospodarczej na 31.12.2005^[7]:

W Dysznie funkcjonują 53 gospodarstwa rolne o łącznej powierzchni 225 ha, nastawione na produkcję zbóż (jęczmień, pszenżyto, żyto, pszenica) oraz na hodowlę trzody chlewnej i bydła. Przeważają gleby klasy IIIb i IVa.

Powierzchnia gospodarstw:

Organizacje i instytucje

• Sołectwo Dyszno – ogół mieszkańców wsi Dyszno, Borówno, Przylaszczka stanowi Samorząd Mieszkańców Sołectwa
• wszystkie instytucje znajdują się w Dębnie

Edukacja

Dzieci uczęszczają do Szkoły Podstawowej w Różańsku, młodzież do Gimnazjum Publicznego w Smolnicy. Najbliższe biblioteki znajdują się w Różańsku i Warnicach.

Atrakcje turystyczne

Park typu krajobrazowego z XIX w., staw

• Kościół pw. św. Wojciecha – zbudowany został w XVI w., salowy na planie prostokąta, od strony zachodniej znajduje się czworoboczna ryglowa wieża z dwiema kondygnacjami o nadbudowie drewnianej, dobudowana w XVIII w. Trzeci, drewniany człon wieży zwieńczony jest stożkowym hełmem. Kościół został znacznie zniszczony w 1945, odbudowany w latach 1968–1975. Wewnątrz znajduje się drewniany ołtarz ambonowy z 1725, polichromowany ze złoceniami; na ścianie ołtarzowej współczesne freski nawiązujące formą i tematyką do Drzwi Gnieźnieńskich.
• Pozostałości pałacu – pałac zbudowany został w latach 1830–1840, wielokrotnie przebudowywany. Od lat 50. XX w. należał do PGR Chłopowo. Rozebrany w latach 80. XX w., widoczne są tylko częściowe pozostałości fundamentów. Wpisany do rejestru zabytków pod nr 556 z 17.01.1966^[25].
• Park typu krajobrazowego – założony w XIX w., powierzchnia 8 ha; z dużymi polanami oraz łąką parkową położona w otoczeniu dębów we wschodniej części parku. Zachowany w pierwotnych granicach, jednak układ dróg, kwater oraz wnętrz parkowych znacznie zatarty. W części płn.-zach. oraz wsch. znajdują się 2 dawne stawy parkowe. Zachowana została łąka parkowa z obsadzeniem złożonym z wiekowych dębów, a także rowy melioracyjne stanowiące granice założenia od strony południowej i wschodniej. Starodrzew w większej części zachowany (ok. 470 drzew), na uwagę zasługują cztery dęby szypułkowe w odmianie stożkowej rosnące w rzędzie równolegle do nieistniejącej ściany pałacu oraz buk pospolity odm. zwisającej. Na terenach polnych za wschodnią granicą parku rosną imponujące okazy pomnikowe, w tym zespoły drzew pomnikowych Lipy Humboldta i Dęby Humboldta – drzewa o obwodzie do 750 cm. Wpisany do rejestru zabytków pod nr 226 z 10.11.1977^[25].
• 4 lipy – przy drodze do Krężelina, pomniki przyrody
• Przez Dyszno przebiegają szlaki turystyczne: „Wokół Dębna”.
• 3 km na wschód-południowy wschód rezerwat przyrody „Czapli Ostrów” na jeziorze ostrowieckim.

Przypisy