Dywizjon 303

303 Dywizjon Myśliwski
Warszawski
im. Tadeusza Kościuszki

303rd Polish Fighter Squadron

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	2 sierpnia 1940
Rozformowanie	11 grudnia 1946
Patron	Tadeusz Kościuszko
Tradycje
Święto	1 września
Dowódcy
Pierwszy	2 sierpnia 1940 – mjr Zdzisław Krasnodębski
Ostatni	1 lutego 1946 – mjr Witold Łokuciewski
Działania zbrojne
II wojna światowa bitwa o Anglię
Organizacja
Numer	RF (sierpień 1940 – kwiecień 1945); PD (kwiecień 1945 – grudzień 1946)
Dyslokacja	Wielka Brytania
Rodzaj sił zbrojnych	Polskie Siły Powietrzne
Formacja	Royal Air Force
Rodzaj wojsk	wojska lotnicze
Odznaczenia

303 Dywizjon Myśliwski Warszawski im. Tadeusza Kościuszki (303 dm) – dywizjon lotnictwa myśliwskiego Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii.

Formacja Dywizjonu 303 podczas wizyty prezydenta Władysława Raczkiewicza, 4 kwietnia 1941

Piloci Dywizjonu 303, od lewej: Mirosław Ferić, Bogdan Grzeszczak, Jan Zumbach, Zdzisław Henneberg i John Kent

Piloci Dywizjonu 303, od lewej: P/O Ferić, Flt Lt Kent, F/O Grzeszczak, P/O Radomski, P/O Zumbach, P/O Łokuciewski, F/O Henneberg, Sgt. Rogowski, Sgt. Szaposznikow

Opis jednostki

• tradycje – spadkobierca III/1 Dywizjonu Myśliwskiego warszawskiego (odznaka 111 Eskadry Kościuszkowskiej^[1], początkowy personel).
• zwyczaj – noszenie szkarłatnych szalików.
• rekordy:
  • najskuteczniejsza jednostka Aliantów w czasie bitwy o Anglię.
  • najskuteczniejsza jednostka Aliantów w operacji Jubilee (desant pod Dieppe).
• święto dywizjonu: 1 września^[2].
• litery kodowe: RF (przezwisko „Rafałki”); od 2 sierpnia 1945 PD.
• utworzony – 2 sierpnia 1940, Northolt^[3].
• pierwszy rozkaz dzienny – 2 sierpnia 1940, Northolt.
• gotowość operacyjna – 31 sierpnia 1940, Northolt.
• ostatnie zadanie bojowe – 25 kwietnia 1945, Northolt.
• rozwiązany – 11 grudnia 1946, Hethel.
• dzielił się na dwie eskadry (ang. flight), A i B; eskadrę tworzyły dwa klucze po trzy samoloty.

Na mocy angielsko-polskiego układu wojskowego każda wyższa funkcja w dywizjonie miała podwójną obsadę. Polskim odpowiednikiem dowódcy dywizjonu Ronalda Kelletta był Zdzisław Krasnodębski, a polskimi dowódcami eskadr, dublującymi funkcję Johna Kenta i Athola Forbesa, Witold Urbanowicz oraz Ludwik Paszkiewicz.

Główne operacje

• Bitwa o Anglię
• ofensywa myśliwska nad Francją
• obrona ujścia rzeki Mersey
• Rajd na Dieppe
• osłona konwojów
• Alianckie naloty na Niemcy
• „Overlord”
• „Big Ben” (zwalczanie V1)
• udział w inwazji na Niemcy

W 1942 r. piloci dywizjonu przeszkolili w walce powietrznej amerykański 94 Dywizjon Bojowy skierowany do walki w Europie oraz towarzyszyli jego pilotom w pierwszych lotach operacyjnych nad Francją.

Dywizjon 303 w Bitwie o Anglię

W połowie sierpnia 1940 roku brytyjskie Dowództwo Lotnictwa Myśliwskiego zdecydowało dopuścić Dywizjon 303 do działań operacyjnych w ograniczonym zakresie, jako jednostkę rezerwową, z uwagi na ciągle trwający proces szkolenia językowego i brytyjskich procedur i niepewność brytyjskiego dowództwa co do jego gotowości^[4]. Pierwszy lot operacyjny mający na celu patrolowanie nad lotniskiem Northolt dywizjon wykonał 24 sierpnia 1940 roku w składzie 6 samolotów, a kolejne takie loty 26 i 30 sierpnia^[4].

Pierwsze zwycięstwo i faktycznie pierwszy lot bojowy Dywizjonu 303 miałe miejsce po południu 30 sierpnia 1940, jeszcze przed oficjalnym uzyskaniem gotowości bojowej^[4]. Podczas lotu treningowego, mającego na celu pozorowane ataki na brytyjskie bombowce Bristol Blenheim, Ludwik Paszkiewicz zauważył samoloty niemieckie, odłączył się i zestrzelił myśliwiec Messerschmitt Bf 110 z 4.ZG/ 76^[4] (błędnie zidentyfikowany jako „dwustatecznikowy, prawdopodobnie Dornier”)^[a]. Następnego dnia po tej walce dywizjon uznano za „operacyjny” i oficjalnie skierowano go do walki.

Dywizjon 303 zaliczany jest do najlepszych jednostek myśliwskich II wojny światowej. W czasie Bitwy o Wielką Brytanię w 1940 roku przypisywano mu 126 pewnych zestrzeleń zaliczonych oficjalnie podczas wojny, co stawiało go na pierwszym miejscu wśród dywizjonów myśliwskich biorących udział w bitwie. Po wojnie jednak okazało się, że suma zwycięstw zaliczonych pilotom alianckim jest ok. półtorakrotnie wyższa od rzeczywistych strat niemieckich (zawyżone z różnych przyczyn zgłoszenia jednostek myśliwskich były regułą w praktycznie wszystkich konfliktach). Niewątpliwym jest, że wynik 126 zestrzeleń Dywizjonu 303 jest znacznie zawyżony, lecz mimo to był on jednym z najlepszych dywizjonów alianckich. Polski historyk Jacek Kutzner uznał 59,8 zestrzeleń za na pewno potwierdzone, co ciągle daje Dywizjonowi 303 pierwsze miejsce spośród wszystkich dywizjonów lotniczych biorących udział w bitwie o Anglię. Natomiast brytyjski historyk John Alcorn uznał 44 zwycięstwa za na pewno potwierdzone, co stawia dywizjon na czwartym miejscu wśród dywizjonów bitwy o Anglię (po dywizjonach 603 – 57,8 zwycięstw, 609 – 48 i 41 – 45,33 zwycięstw, wszystkie one latały jednak na nowocześniejszych Supermarine Spitfire’ach^[5]). Dywizjon 303 natomiast był najlepszym dywizjonem z latających na starszych myśliwcach Hawker Hurricane. Biorąc pod uwagę, że te zwycięstwa odniesiono w ciągu 17 dni walk, był on także najskuteczniejszym dywizjonem alianckim (2,6 zwycięstwa dziennie), z wysokim stosunkiem zwycięstw do strat 2,8:1. Niemniej jednak cytowany John Alcorn nie był w stanie przyznać 30 zwycięstw nad Niemcami żadnemu konkretnemu dywizjonowi z uwagi na zbieg roszczeń, dlatego liczba zwycięstw Dywizjonu 303 najprawdopodobniej była wyższa – zdaniem Jerzego Cynka, ok. 55-60, co mogło istotnie stanowić najlepszy wynik dywizjonu alianckiego^[5]. Ogółem stwierdzono 203 zestrzelenia niemieckich maszyn przez polskich lotników. Jednocześnie warto podkreślić, iż Dywizjon 303 oraz inne polskie jednostki zostały wyróżnione przez legendarnego pilota brytyjskiego, Douglasa Badera, który twierdził, iż Polskie Skrzydła są najskuteczniejsze (sam dowodził grupą pilotów złożoną z Kanadyjczyków przynależących do 242. Dywizjonu Myśliwskiego).

Żołnierze dywizjonu

Wybrani piloci

• Mieczysław Adamek
• Bohdan Anders
• Tadeusz Andruszków
• Bohdan Arct
• Wieńczysław Barański
• Jakub Bargiełowski
• Marian Bełc
• Arkadiusz Bondarczuk
• Stanisław Brzeski
• Michał Brzezowski
• Kazimierz Budzik
• Arsen Cebrzyński
• Włodzimierz Chojnacki
• Aleksander Chudek
• Jan Daszewski
• Bolesław Drobiński
• Marian Duryasz
• Mirosław Ferić
• Josef František
• Juliusz Frey
• Aleksander Gabszewicz
• Piotr Paweł Gallus
• Bolesław Gładych
• Antoni Głowacki
• Bogdan Grzeszczak
• Witold Herbst
• Eugeniusz Horbaczewski
• Wojciech Januszewicz
• Kazimierz Jarzębiński
• Walerian Jasionowski
• Władysław Kamiński
• Stanisław Karubin
• John Kent
• Stefan Kołodyński
• Franciszek Kornicki
• Jan Kowalski
• Marcin Machowiak
• Bogusław Mierzwa
• Marceli Neyder
• Tadeusz Nowak
• Tadeusz Opulski
• Piotr Ostaszewski
• Jan Palak
• Jerzy Palusiński
• Ludwik Paszkiewicz
• Edward Paterek
• Adolf Pietrasiak
• Edward Paterek
• Marian Pisarek
• Mieczysław Popek
• Jerzy Radomski
• Witold Retinger
• Jan Rogowski
• Włodzimierz Samoliński
• Tadeusz Sawicz
• Antoni Siudak
• Kazimierz Sporny
• Eugeniusz Szaposznikow
• Jerzy Schmidt
• Władysław Śliwiński
• Leon Świtoń
• Tadeusz Terlikowski
• Bolesław Turzański
• Mirosław Wojciechowski
• Stefan Wójtowicz
• Aleksander Wróblewski
• Kazimierz Wünsche
• Mieczysław Wyszkowski
• Leon Zygarlicki

Personel naziemny

• F/Sgt Ludwik Łata

Lotniska

Samoloty na uzbrojeniu

Podsumowanie wysiłku bojowego dywizjonu

126 samolotów wroga zestrzelonych przez Dywizjon 303 w bitwie o Anglię

Zygmunt Bieńkowski i Jan Zumbach prezentują „trofeum” dywizjonu 303

W okresie 2 sierpnia 1940 do 8 maja 1945.

Godło dywizjonu

Godło 111 Eskadry Myśliwskiej

Godłem malowanym na samolotach było godło 111 Eskadry Myśliwskiej, której tradycje dywizjon kontynuował. Od późniejszej odznaki różniło się brakiem cyfr „303”.

Odznaka dywizjonu

Odznaka dywizjonu 303

Odznaka zatwierdzona Dz. Rozk. NW nr 3, poz. 31 z 2 lipca 1943 roku. Posiada kształt okrągłej, biało emaliowanej tarczy, której środek pokryto pionowymi amarantowo emaliowanymi pasami. Na skrzyżowaniu dwóch kos została umieszczona czapka „krakuska”. Otok czapki granatowy, góra amarantowa, pióra amarantowo-zielone. W otoku odznaki trzynaście pięcioramiennych gwiazd granatowo emaliowanych. W dolnej części otoku, pomiędzy drzewcami kos numer dywizjonu 303. Zakończenie drzewc i kos wysunięte poza krawędź odznaki. Jednoczęściowa – wykonana w srebrze. Wymiary: 25×23 mm. Wykonanie: Firma Kirkwood and Son – Edinburgh^[7].

Upamiętnienie

Dywizjon upamiętniono:

• Dzieje dywizjonu 303 w czasie Bitwy o Anglię opisał w książce Dywizjon 303^[8] Arkady Fiedler, książka ta miała liczne wydania krajowe i zagraniczne (po angielsku i portugalsku).
• Imię Dywizjonu nosi także osiedle mieszkaniowe w Warszawie, osiedle mieszkaniowe w Krakowie, hufiec harcerski Łask^[9], gimnazjum w Stepnicy^[10], szkoła podstawowa w Śleszowicach^[11], Polska Sobotnia Szkoła im. Dywizjonu 303 w Londynie, Polska Szkoła Sobotnia im. Pilotów Dywizjonu 303 w Wellingborough i liczne ulice^[12].
• W 70. rocznicę Bitwy o Anglię Biuro Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej zaprezentowało w Parlamencie Europejskim wystawę „Battle of Britain” poświęconą pilotom z Dywizjonu 303. W IPN przygotowano także planszową historyczną grę edukacyjną „303”. Została ona opublikowana w języku polskim, czeskim i angielskim (również w wersji on-line)^[13].

Muzyka

• Szwedzki zespół metalowy Sabaton, dowiedziawszy się o dywizjonie 303 napisał piosenkę pt. „Aces in exile”.
• Polski zespół Elektryczne Gitary napisał piosenkę Dywizjon 303.
• Polski zespół Leash Eye w utworze "Twice Betrayed" z albumu Hard Truckin' Rock
• Brytyjski zespół Blaze Bayley w utworze "303" z albumu z 2021 roku War Within Me^[14]
• Polski zespół Horytnica w utworze "Dywizjon 303" z albumu Szlakiem przelanej krwi.

Film

Dywizjon upamiętniony został na taśmie filmowej w:

• angielskim filmie fabularnym „Bitwa o Anglię” z 1969 roku reż. Guy Hamilton,
• jednym z odcinków angielskiego miniserialu dokumentalnego „Bloody Foreigners” (pol. „Ci cholerni cudzoziemcy”) z 2010 roku pod tytułem „The Polish Battle of Britain” (pol. „Polska bitwa o Brytanię”) wyprodukowanym przez Hardy Pictures dla brytyjskiej stacji telewizyjnej Channel 4,
• dwóch filmach fabularnych z 2018 roku – „303. Bitwa o Anglię” (ang. „Hurricane: Squadron 303”) oraz „Dywizjon 303. Historia prawdziwa”

Pomniki

19 września 2011 roku w Muzeum-Pracowni Literackiej Arkadego Fiedlera odsłonięto wierną replikę myśliwca Hawker Hurricane Mk I (skala 1:1) pomalowanego w barwach samolotu Witolda Urbanowicza, dowódcy dywizjonu 303.

Zobacz też

• Lista polskich pilotów myśliwskich, którzy zginęli od lipca 1940 roku do 2 czerwca 1941 roku.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Arkady Fiedler: Dywizjon 303.
• Izydor Koliński: Regularne jednostki Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. T. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• Wacław Król: Polskie dywizjony lotnicze w Wielkiej Brytanii 1940-1945. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06745-7.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 97820432992.
• Richard King: Dywizjon 303 walka i codzienność. Warszawa: Wydawnictwo RM, 2012, s. 34-35. ISBN 978-83-7243-979-6.
• Leszek Kapłon: Ludwik Łata - zapomniany bohater Bitwy o Anglię. Kraków: Galicyjskie Towarzystwo Historyczne, 2020, s. 47-59. ISBN 978-83-946641-4-5.

Linki zewnętrzne

• No. 303 Squadron – F540 (pl.: dziennik działań bojowych Dywizjonu 303). [w:] Polish Air Forces Operations Record Books [on-line]. [dostęp 2014-04-05]. (ang.).
• Dywizjon 303 w serwisie 2 wojna światowa.
• Planszowa historyczna gra edukacyjna „303”. ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-14)]. przygotowana przez IPN [dostęp 30 stycznia 2013].
• Personel Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii 1940-1947.