Dywizjon Artylerii Nadbrzeżnej
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | 1935 |
| Rozformowanie | 1939 |
| Tradycje | |
| Rodowód | Kompania Artylerii Nadbrzeżnej, Bateria Kadrowa Artylerii Nadbrzeżnej |
| Dowódcy | |
| Ostatni | kmdr ppor. Stanisław Kukiełka |
| Działania zbrojne | |
| Obrona Wybrzeża 1939 | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | Marynarka Wojenna |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | Rejon Umocniony Hel, Dowództwo Floty |
Dywizjon Artylerii Nadbrzeżnej – oddział artylerii nadbrzeżnej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej stacjonujący w Rejonie Umocnionym Helu.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Z uwagi na przygotowania do obsadzenia zakupionej w 1933 roku w szwedzkiej firmie Bofors baterii artylerii średniej armat kal. 152,4 mm L55 Bofors. Planowano rozbudowę istniejącej wcześniej kompanii artylerii nadbrzeżnej, która skupiała istniejące dotychczas plutony artylerii nadbrzeżnej. Z uwagi na powyższe wiosną 1935 r. kompanię przekształcono w baterię kadrową do której włączono formowany na Oksywiu oddział artylerii nadbrzeżnej dla obsady przyszłej baterii artylerii średniej kal. 152,4. W dniu 25 czerwca 1935 roku zarządzeniem Ministra Spraw Wojskowych L.dz.2621/Tj.org. utworzono Dywizjon Artylerii Nadbrzeżnej (DAN). Struktura organizacyjna dywizjonu wyglądała:
- dowództwo dywizjonu (8 oficerów, 80 podoficerów i szeregowych oraz 2 pracowników cywilnych),
- bateria artylerii nr 1 (nowo formowana kal. 152,4 mm) (4 oficerów, 133 podoficerów i szeregowych),
- bateria artylerii nr 11 i 12 ("duńska" i "grecka" kal. 105 mm) (1 oficer, 37 podoficerów i szeregowych),
- bateria artylerii nr 13 (Cannet kal. 100 mm) (1 oficer, 43 podoficerów i szeregowych).
Organizację dywizjonu zamierzano zakończyć do 1937 roku. W 1936 roku zarządzeniem Szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej zmieniono numerację baterii: nr 1 na XXXI (cyplowa), nr 11 na XXXII, nr 12 na nr XXXIII, a nr 13 na nr XI. Miejscem stacjonowania baterii XXXI-XXXIII był półwysep helski. Bateria nr XI (Cannet) stacjonowała na Oksywiu i w roku 1938 została podporządkowana organizacyjnie 1 Morskiemu Dywizjonowi Artylerii Przeciwlotniczej w Gdyni. Zorganizowanym bateriom wybudowano stanowiska stałe (działobitnie, schrony amunicyjne, zapewniono dowóz amunicji i zamaskowano). Podjęto pozyskiwanie obiektów na koszary[1].
W trakcie mobilizacji alarmowej w grupie zielonej dodatkowo dywizjon zmobilizował następujące pododdziały w Helu:
- dowództwo dywizjonu,
- bateria nr XXXI im. Heliodora Laskowskiego,
- bateria nr XXXII,
- bateria nr XXXIII,
- pluton km (nkm),
- lokalny pluton łączności,
- kompania wartownicza RU Hel,
- dowództwo RU Hel,
- oficer placu i bezpieczeństwa,
- Port Wojenny Hel,
- minownia,
- Punkt Obserwacyjny Hel,
- Radiocentrala Hel,
- Centrala Sygnałowa Hel
w Jastarni:
- Punkt Obserwacyjny Jastarnia
we Władysławowie
- Kapitan Portu Władysławowo,
dodatkowo zebrano w ramach mobilizacji w grupie żółtej - uzupełnienia jednostek mobilizowanych przez DAN[2].
Z uwagi na niedostatek artylerii nadbrzeżnej i potrzebę zapewnienia bezpośredniej ochrony podejść do portów w Jastarni, Władysławowie i w Helu, pod koniec 1938 roku podjęto organizację w DAN nowych baterii. Armaty do organizowanych baterii były w magazynach Floty i Flotylli Rzecznej w Gdyni, Modlinie i Pińsku. Formowanie i umiejscawianie ich przeprowadzono od początku 1939 roku do wybuchu wojny. Szef KMW wystąpił 16 maja 1939 r. do Szefa Sztabu Głównego WP o wpisanie utworzonych baterii do tabel mobilizacyjnych, lecz bezskutecznie. Sformowano baterie przeciwdesantowe na podstawach morskich wz. 1916 w przygotowanych stanowiskach:
- nr 38 (XXXVIII) w Helu w porcie rybackim (2-1 armaty kal. 75 mm wz. 1897),
- nr 39 (XXXIX) na głównej pozycji obrony lądowej Helu (10 armat kal. 37 mm Hotchkiss wz. 1885)
- nr 40 (XL) ostatecznie nosząca nr 43 (XLIII)[3] we Władysławowie (2 armaty kal. 75 mm wz. 1897),
- nr 41 (XLI) w Jastarni (2 armaty kal. 75 mm wz. 1897)[4],
- nr 42 na południowy wschód od Jastarni-Boru (2 armaty kal. 75 mm wz. 1897),
- półbateria/pluton oświetlający włączona/y do baterii nr XXXI na jej terenie (2 armaty kal. 75 mm wz. 1897).
Baterie te zostały zmobilizowane w dniu 23 sierpnia 1939 roku w mobilizacji alarmowej.
Po wybuchu wojny celem dalszego wzmocnienia obrony przeciwdesantowej sformowano z personelu Floty i sprzętu artyleryjskiego pozyskanego głównie z rozbrojonych i zatopionych jednostek pływających Floty improwizowane baterie i plutony na podstawach morskich:
- bateria bez nr (2 armaty kal. 75 mm wz. 1897) z rozbrojonych 2 września OORP "Czapla" i "Żuraw" w Jastarni,
- pluton włączony 2 września do baterii XI (2 armaty kal. 47 mm wz. 1885) na Oksywiu,
- bateria nr 44 (2 armaty kal. 75 mm wz. 1897) z ORP "Generał Haller" koło punktu obserwacyjnego Hel,
- bateria bez nr (2 armaty kal. 75 mm wz. 1897) z ORP "Komendant Piłsudski" pomiędzy portem wojennym, a portem rybackim w Helu.
- bateria nr 34 (3 armaty kal. 120 mm wz. 36 Bofors 1x1 i 1x2 i 2 nkm kal. 13,2 mm) z ORP "Gryf" budowana od 10-12 września, po przetransportowaniu i zainstalowaniu dział oczekiwano na wyschnięcie betonu, uruchomiono baterię (próbne strzelania) 30 września,
- pluton artylerii (3 armaty kal. 47 mm wz. 1885) ustawione 4-5 września na falochronie Portu Wojennego w Gdyni[5][6].
- wzmocnienie obrony plot. baterii nr XXXI: 1x2 armata kal. 40 mm plot. Bofors wz. 36, 3 nkm 2x13,2 mm wz.30 z ORP Gryf
Obsada personalna dywizjonu
- dowódca – kmdr ppor. Kukiełka Stanisław
- zastępca dowódcy [kwatermistrz] – kpt. adm. (piech.) Hatała Roman Franciszek
- lekarz – kpt. mar. lek. Wierzbowski Zbigniew Paweł
- oficer mobilizacyjny – kpt. adm. (piech.) Lasiota Józef Alojzy
- oficer administracyjno-materiałowy – ppor. mar. Syczyło Rudolf Stefan
- oficer gospodarczy – por. int. Kowalewski Stanisław Kostka Edmund
- oficer żywnościowy – ppor. mar. Karpiński Henryk Józef
- dowódca XXXI baterii artylerii – kpt. mar. Przybyszewski Zbigniew
- dowódca plutonu – ppor. mar. Bielina-Bielinowicz Wacław
- dowódca plutonu – ppor. mar. Mamak Władysław
- dowódca XXXII baterii artylerii – por. mar. Pappelbaum Edmund
- dowódca plutonu – ppor. mar. Siemaszko Bartosz Wojciech
- dowódca XXXIII baterii artylerii – vacat
- dowódca plutonu – ppor. mar. Deżakowski Zbigniew Grzegorz
- dowódca XI baterii artylerii - kpt. art. Antoni Ratajczyk
Obsada personalna dywizjonu i baterii po mobilizacji w sierpniu oraz we wrześniu i październiku 1939
- dowódca dywizjonu - kmdr ppor. Stanisław Kukiełka[9]
- zastępca dowódcy dywizjonu - kpt. mar. Tadeusz Rutkowski (od 2 IX 1939)[9]
- bateria artylerii nr 31 XXXI dowódca - kpt. mar. Zbigniew Przybyszewski[10], kpt. Bohdan Mańkowski (p.o. 25-28 IX 1939)[11]
- bateria artylerii nr 32 XXXII dowódca - ppor. mar. Jerzy Broniewicz (26 VIII-6 IX 1939), por. mar. Kazimierz Wnorowski (od 6 IX 1939)[12]
- bateria artylerii nr 33 XXXIII dowódca - por. mar. Adam Rychel[13][14], por. mar. Witold Wyrostek[12]
- bateria artylerii nr 11 XI (przydzielona pod względem organizacyjnym do 1 MDAPlot., pod względem fachowym do DAN) dowódca - kpt. art. Antoni Ratajczyk[15]
- zastępca dowódcy - chor. mar. Stanisław Brychcy[15]
- bateria artylerii nr 38 XXXVIII dowódca - NN
- bateria artylerii nr 39 XXXIX (małokalibrowa) dowódca - NN
- bateria artylerii nr 40 XL występująca jako bateria artylerii nr 43 XLIII[3] dowódca - por. mar. Witold Prowans[3]
- zastępca dowódcy - ppor. rez. mar. Henryk Borakowski[3]
- bateria artylerii nr 41 XLI dowódca - por. rez. art. Antoni Bogusławski[3]
- zastępca dowódcy - ppor. art. Jerzy Dreszer (do 10 IX 1939)[16]
- bateria artylerii nr 42 dowódca - kpt. rez. art. Stanisław Walewski[17]
baterie improwizowane utworzone we wrześniu 1939 r. z armat i personelu z zatopionych i rozbrojonych okrętów:
- Improwizowana bateria artylerii OORP Czapla i Żuraw dowódca - NN
- bateria artylerii nr 44 dowódca - por. mar. Zdzisław Kowalski[18]
- Improwizowana bateria artylerii ORP Komendant Piłsudski dowódca - ppor. mar. Michał Anaszkiewicz[18]
- bateria artylerii nr 34 dowódca - ppor. rez. mar. Bolesław Kucharski[19].
Uwagi
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[8].
Przypisy
- ↑ Nadolny 2015 ↓, s. 17-19.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 712.
- ↑ a b c d e Nadolny 2015 ↓, s. 22.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 1084.
- ↑ Bąkowski 4/2014 ↓, s. 58-62.
- ↑ Nadolny 2015 ↓, s. 21-29.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 915-916.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ a b Nadolny 2015 ↓, s. 19.
- ↑ a b c d e Nadolny 2020 ↓, s. 78-80.
- ↑ Nadolny 2020 ↓, s. 88.
- ↑ a b Nadolny 2015 ↓, s. 16.
- ↑ Bąkowski i Nadolny 4/2014 ↓, s. 56.
- ↑ Bartelski 4/2014 ↓, s. 67.
- ↑ a b Nadolny 2015 ↓, s. 13.
- ↑ Bąkowski 2007 ↓, s. 5-6.
- ↑ Nadolny 2015 ↓, s. 23.
- ↑ a b Nadolny 2015 ↓, s. 24.
- ↑ Nadolny 2015 ↓, s. 29.
Bibliografia
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Waldemar Nadolny: Artyleria nadbrzeżna. Wielki Leksykon Uzbrojenia Wrzesień 1939 tom 69.. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2015. ISBN 978-83-7945-043-5.
- Roman Bąkowski, W cieniu sławnej siostry czyli nie tylko baterią "cyplową" polska artyleria nadbrzeżna w 1939 roku stała, „Morze Statki i Okręty Wydanie Specjalne” (4/2014), Warszawa: Magnum X, ISSN 1426529X.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Waldemar Nadolny: Bateria cyplowa. Wielki Leksykon Uzbrojenia Wrzesień 1939 wydanie specjalne tom 3/2020. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2020. ISBN 978-83-7989-290-7.
- Andrzej Bartelski, Działania artyleryjskie na Wybrzeżu w czasie Wojny Polskiej 1939 roku, „Morze Statki i Okręty Wydanie Specjalne” (4/2014), Warszawa: Magnum X, ISSN 1426529X.
- Roman Bąkowski: Bateria Duńska i Grecka. Zeszyt Helski nr 5. Hel: Stowarzyszenie "Przyjaciele Helu" i Muzeum Obrony Wybrzeża, 2007. ISBN 978-83-89568-19-9.
Media użyte na tej stronie
.svg)
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).