Działo 127 mm L/38 Mark 12

Działo 127 mm L/38

5" /38 Mark 12

Podwójne działo 5"/38 po trafieniu na pokładzie lotniskowca USS „Franklin” (CV-13)
Państwo	Stany Zjednoczone
Platforma	okręty nawodne
Rodzaj	działo uniwersalne
Używane w latach	1934–2008
Klasy okrętów	niszczyciele i większe okręty
Kaliber	127 milimetrów
Kaliber calowy	5"
Długość lufy	38 kalibrów (4826 mm)
Długość	5683 mm
Masa	1810 kg
Szybkostrzelność	automatyczna: 15/min ładowanie ręczne: 22/min
Donośność pozioma	16 640 metrów
Donośność pionowa	11 340 metrów
Długość odrzutu	63,5 cm

Działo 127 mm L/38 Mark 12 (5" /38) – amerykańska armata uniwersalna z okresu II wojny światowej i zimnej wojny, używana w wielu typach pojedynczych i zdwojonych podstaw na okrętach US Navy, od pancerników i lotniskowców po niszczyciele, niszczyciele eskortowe a także uzbrojone statki handlowe. Jako jedno z najlepszych dział tego rodzaju w trakcie wojny, działo Mark 12 5" /38 było instalowane i używane także na powojennych okrętach, egzemplarze tego działa trafiły również na okręty innych państw. Jedyne działo okrętowe w amerykańskim inwentarzu uzbrojenia, które używane było w działaniach bojowych na amerykańskich okrętach począwszy od japońskiego ataku na Pearl Harbor, przez wojnę koreańską i wojnę w Wietnamie, aż po I wojnę w Zatoce Perskiej.

Historia

Prace projektowe nad nowym typem armaty uniwersalnej (dual purpose – DP) dla amerykańskich okrętów rozpoczęły się pod koniec lat 20. XX wieku. Miała ona zastąpić bądź uzupełnić stosowane dotychczas dwie armaty 5-calowe: Mk 7 o długości lufy 51 kalibrów, instalowaną na pancernikach jako artyleria średniego kalibru do zwalczania celów morskich oraz Mk 10 (i jej wersje rozwojowe Mk 11 oraz Mk 13), przeciwlotniczą o długości lufy 25 kalibrów. Dla nowego wzoru uzbrojenia wybrano ten sam kaliber: 5 cali (127 mm) oraz pośrednią długość lufy: 38 kalibrów (4826 mm)^[1]. Testy prototypowych egzemplarzy rozpoczęły się w 1932 roku, zaś dwa lata później pierwsze seryjne armaty, na pojedynczych podstawach Mk 21, zostały użyte jako główne uzbrojenie artyleryjskie niszczycieli typu Farragut^[2].

Krążowniki przeciwlotnicze pierwszej serii typu Atlanta mogły wystrzelić salwę burtową 14 pocisków 5-calowych

Armaty Mk 12, w kolejnych wersjach i odmianach, były następnie instalowane na nowych typach niszczycieli, jako artyleria przeciwlotnicza na lotniskowcach i lotniskowcach eskortowych, nowo budowanych i poddawanych modyfikacjom pancernikach, ciężkich i lekkich krążownikach, stanowiły podstawowe uzbrojenie krążowników przeciwlotniczych typu Atlanta^[3]. Na dużych niszczycielach typów Porter oraz Somers zostały wyjątkowo użyte w wieżach o niskim kącie podniesienia luf, jako działa do zwalczania celów morskich (single purpose – SP)^[2]. Podczas II wojny światowej były montowane na szeregu mniejszych jednostek, włącznie z uzbrajanymi statkami handlowymi. W połączeniu z systemem kierowania ogniem opartym na dalocelowniku Mk 37 i radarze Mk 12 lub Mk 22, przy zastosowaniu w pociskach zapalników zbliżeniowych VT, była uznawana za jedną z najskuteczniejszych broni uniwersalnych konfliktu^[1][3]. Podczas wojny armaty Mk 12, na podstawach Mk 30, zamontowano na brytyjskim krążowniku przeciwlotniczym „Delhi”. Pewna liczba dział została również sprzedana Brazylii i użyta do uzbrojenia niszczycieli typów Marcilio Dias oraz ukończonych już po wojnie Acre^[2]. Armaty Mk 12 produkowano w trzech niewiele różniących się od siebie wersjach (Mk 12/0, 12/1 oraz 12/2) a montowano na dziesięciu różnych typach podstaw pojedynczych i zdwojonych, łącznie w 133 odmianach^[3]. Od 1943 roku, po wyposażeniu działa w amunicję z zapalnikiem zbliżeniowym, 5" /38 było jedyna bronią na amerykańskich okrętach, która zdolna była zniszczyć atakujący samolot kamikaze całkowicie. Z uwagi na ich wysoką efektywność, zarówno w zakresie wsparcia ogniowego wojsk walczących na lądzie, jak i w zwalczaniu jednostek morskich oraz powietrznych, US Navy wykorzystywała je aż do końca lat 80. XX wieku, z I wojną w Zatoce Perskiej włącznie.

Po zakończeniu wojny szereg okrętów uzbrojonych w armaty Mk 12 pozostawały w linii bądź rezerwie US Navy, wiele pochodzących z nadwyżek wojennych sprzedano lub wydzierżawiono do krajów sojuszniczych^[1]. Uzbrajano w nie także nowe, wchodzące do służby już po 1945 roku, jednostki, między innymi krążownik atomowy „Long Beach”, fregaty typów Brooke oraz Garcia, również konstrukcje innych państw: włoskie niszczyciele typów San Giorgio i Impetuoso oraz duńskie fregaty typu Peder Skram^[2].

Opis konstrukcji

Mimo że zarówno masa pocisku tego działa, jak i prędkość początkowa nie były szczególnie duże, jego niezawodność, szybkostrzelność, celność oraz prędkość obrotu w poziomie i elewacji w pionie w przy napędzie elektrycznym, czyniły z niego prawdopodobnie najlepsze działo uniwersalne II wojny światowej^[4]

Brytyjski krążownik przeciwlotniczy „Delhi” po przebudowie w 1941 roku, z pięcioma działami Mk 12

Armata kalibru 127 mm (5 cali), ładowana odtylcowo amunicją rozdzielnego ładowania. Lufa gwintowana, monoblokowa, jednowarstwowa, samowzmacniana, połączona z nasadą złączem bagnetowym dla usprawnienia procesu wymiany w warunkach polowych. Zamek klinowy, pracujący w pionie i otwierany do dołu, był wraz z nasadą zamontowany w prostokątnym kadłubie, w którego dolnej części znajdował się zespół oporopowrotnika. Całość oparta była na nieruchomej kołysce. Na stanowiskach dwudziałowych każda z armat zainstalowana była w niezależnej kołysce^[1][3].

Po wystrzale zamek otwierał się automatycznie a lufa była przedmuchiwana sprężonym powietrzem o ciśnieniu 5,3 atm. Łuski były wyrzucane mechanicznie i przy kącie podniesienia do 40° usuwane poza wieżę poprzez system chwytaków. Przy większych kątach podniesienia musiał to robić ręcznie jeden z członków załogi, wyposażony w specjalne azbestowe rękawice. Pocisk i ładunek miotający były podnoszone przy pomocy hydraulicznych podnośników i wsuwane do lufy przy użyciu hydraulicznego dosyłacza amunicyjnego. Podnośnik pocisków był wyposażony w urządzenie do nastawy opóźnienia zapalników czasowych. Po załadowaniu zamek zamykał się automatycznie. W sytuacjach awaryjnych cykl ładowania można było prowadzić ręcznie. Odpalenie następowało przy użycie elektrycznego bądź uderzeniowego mechanizmu spustowego i mogło być realizowane, w zależności od potrzeby, z poziomu systemu kierowania ogniem (dalocelownika lub kalkulatora artyleryjskiego) albo przez obsługę wieży^[1].

Napęd stanowiska i mechanizmu podniesienia odbywał się przy pomocy niezależnych systemów elektro-hydraulicznych, w których silnik elektryczny napędzał pompę poruszającą mechanizm hydrauliczny. W sytuacji awaryjnej możliwe było naprowadzanie dział ręcznie. Pod stanowiskiem armaty znajdowało się stanowisko przeładunkowe, gdzie umieszczano podręczny zapas amunicji do natychmiastowego użycia. Główny zapas amunicji znajdował się w magazynach amunicyjnych w głębi kadłuba, skąd była dosyłana przy pomocy niezależnych podnośników. Armata mogła strzelać pociskami o różnym przeznaczeniu: przeciwlotniczymi, burzącymi, odłamkowymi, zapalającymi, dymnymi i oświetlającymi, przy czym najpowszechniej używane były pierwsze i ostatnie^[1][3]. Masa pocisku zawierała się w przedziale od 24,5 do 25 kg, masa ładunku miotającego od 6,89 do 7,03 kg, masa łuski Mk 5: 6 kg^[1].

Dane taktyczno-techniczne

(dla produkowanej w największej ilości wersji Mk 12/1)

• Kaliber: 127 mm (5 cali)
• Długość całkowita: 5683,3 mm (223,75 cala)
• Długość lufy: 4826 mm (38 kalibrów)
• Wielkość komory nabojowej: 10,72 dm³
• Żywotność lufy: około 4600 wystrzałów
• Szybkostrzelność praktyczna: 15 strzałów na minutę przy ładowaniu automatycznym. Przy ładowaniu ręcznym, do 22 strzałów na minutę.
• Donośność:
  • pozioma: 16 640 m przy kącie podniesienia 45°
  • pionowa: 11 340 m przy kącie podniesienia 85°^[3]

Przypisy

Bibliografia

• John Campbell: Naval Weapons of World War Two. Naval Institute Press, 1985. ISBN 0-87021-459-4.