Dziedzictwo kulturowe

Dziedzictwo kulturowe, in. dziedzictwo kultury, w węższym znaczeniu dziedzictwo kulturalne[1] – ogół wszelkich obiektów dziedzictwa kulturowego (dóbr kultury z wyłączeniem kultury współczesnej): rzeczy (zabytków) i niematerialnych obiektów dziedzictwa wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi, uznawany za godny ochrony prawnej.

Definicję prawną dziedzictwa kultury podał prof. Jan Pruszyński w monografii Dziedzictwo kultury Polski (2001)[2]:

(...) zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi uznawanymi za podstawę ochrony prawnej dla dobra konkretnego społeczeństwa i jego rozwoju oraz dla przekazania ich następnym pokoleniom, z uwagi na zrozumiałe i akceptowane wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne, mające znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju politycznego, społecznego i kulturalnego, dowodzenia prawd i upamiętniania wydarzeń historycznych, kultywowania poczucia piękna i wspólnoty cywilizacyjnej.

Dziedzictwo kultury Polski, t. 1

Materialne dziedzictwo kultury (zabytki) podzielone jest na zabytki nieruchome, obejmujące budynki, które same mogą zawierać zainstalowane dzieła sztuki lub techniki, taką jak organy, witraże i freski, duże instalacje przemysłowe lub inne zabytkowe miejsca, oraz zabytki ruchome obejmujące rękopisy i egzemplarze dawnych lub rzadkich wydań dzieł literackich i muzycznych, dokumenty, dzieła sztuki materialnej, ruchome maszyny, ubranie i inne artefakty, które są uważane za godne zachowania na przyszłość ze względu na ich wartość dla archeologii, architektury, sztuki materialnej, nauki i technologii w określonej kulturze.

Niematerialne dziedzictwo kulturowe składa się z nienamacalnych aspektów danej kultury. Koncepcja obejmuje również sposoby zachowań w społeczeństwie, a często formalnych zasad działających w określonym kontekście kulturowym. Należą do wartości społecznych i tradycji, zwyczajów i praktyk, estetyczne i duchowe przekonania, artystycznej ekspresji, język, dzieła literackie i muzyczne (ale nie rękopisy lub egzemplarze ich dawnych lub rzadkich wydań, stanowiące zabytki) inne aspekty działalności człowieka. Niematerialne dziedzictwo kulturowe jest trudniejsze do zachowania niż dziedzictwo kultury materialnej. Aspekty zachowania i ochrony wartości niematerialnych kulturalnych należą: folklor niematerialny, zachowanie języka, pomnik przyrody.

Dziedzictwo naturalne jest również ważnym elementem dziedzictwa społeczeństwa, obejmujący wsi i środowiska naturalnego, w tym flory i fauny, naukowo znany jako różnorodności biologicznej, a także elementów geologicznych (w tym mineralogiczne, geomorfologiczne, paleontologiczne itp.). Tego rodzaju zabytków często służą jako ważny składnik w branży turystycznej danego kraju, przyciąga wielu turystów z zagranicy, jak i lokalnie. Dziedzictwo może obejmować także krajobrazy kulturowe (naturalne cechy, które mogą mieć atrybuty Kultury). Aspekty zachowania i ochrony dziedzictwa naturalnego obejmują: ochrona rzadkich ras, rośliny.

Ochrona dziedzictwa kultury – w tym obszarze znacząca była Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturalnego[3] i naturalnego, która została przyjęta przez Konferencję Generalną UNESCO[4] w roku 1972. W 2011 roku odnotowano, że istnieje 936 Światowego Dziedzictwa UNESCO: 725 183 naturalne i 28 mieszanych właściwości kulturowych, w 153 krajach. Każde z tych miejsc jest uważane za ważny dla społeczności międzynarodowej. UNESCO rozpoczął wyznaczenie arcydzieła ustnego i niematerialnego dziedzictwa ludzkości. Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych[5] w ramach Rady Gospodarczej i Społecznej Narodów Zjednoczonych z artykułem 15 Paktu starał się wpoić zasady, na jakich dziedzictwo kultury jest chronione jako część podstawowego prawa człowieka.

Publikacje o dziedzictwie kultury

  • Karol Estreicher jr, Straty kultury polskiej. Katalog strat kultury polskiej pod okupacją niemiecką 1939-1943, Londyn 1944.
  • Karol Estreicher jr, Curtural Losses of Poland. Index of Polish cultural losses during the German occupation 1939-1943, London 1944.
  • Stanisław Edward Nahlik, Grabież dzieł sztuki. Rodowód zbrodni międzynarodowej, Wrocław-Kraków 1958.
  • Wojciech Kowalski, Restytucja dzieł sztuki. Studium z dziedziny prawa międzynarodowego, Katowice 1993.
  • Jan Pruszyński, Dziedzictwo kultury Polski, jego straty i ochrona prawna, t. I-II, Kraków 2001.
  • M. Weber, Unveräußerliches Kulturgut im nationalen und internationalen Rechtsverkehr, Berlin-New York 2002
  • Karol Estreicher jr, Straty kultury polskiej pod okupacją niemiecką 1939–1944 wraz z oryginalnymi dokumentami grabieży (Cultural Losses of Poland during the German occupation 1939–1944 with original documents of the looting). Do druku przygotował i wstępem opatrzył: Zbigniew Witek, Kraków 2003.
  • K. Odendahl, Kulturgüterschutz, Tübingen 2005.
  • Dariusz Matelski, Grabież i restytucja polskich dóbr kultury od czasów nowożytnych do współczesnych, t. I-II, Kraków 2006.
  • Prawo muzeów. Dedykowana pamięci prof. Jana Pruszyńskiego (1941-2008). Red. Józef Włodarski, Warszawa 2008.
  • Leksykon prawa ochrony zabytków. Red. Kamil Zeidler, Warszawa 2010.
  • Prawna ochrona zabytków. Red. Teresa Gardocka i Jacek Sobczak, Toruń 2010.
  • Zofia Sawaniewska-Mochowa, Anna Zielińska, Dziedzictwo kultury szlacheckiej na byłych Kresach północno-wschodnich Rzeczypospolitej [1], Ginąca część kultury europejskiej, Warszawa 2007, [2].
  • Kocój E., Między mainstremem a undergroundem. Dziedzictwo regionalne w kulturze europejskiej – odkrywanie znaczeń, [w:] Dziedzictwo kulturowe w regionach europejskich. Odkrywanie, ochrona i (re)interpretacja, Seria wydawnicza: „Studia nad dziedzictwem i pamięcią kulturową”, tom I, red. Ewa Kocój, Tomasz Kosiek, Joanna Szulborska-Łukaszewicz, Kraków 2019, s. 10–35.
  • Dziedzictwo kulturowe w regionach europejskich. Odkrywanie, ochrona i (re)interpretacja, Seria wydawnicza: „Studia nad dziedzictwem i pamięcią kulturową”, tom I, red. Ewa Kocój, Tomasz Kosiek, Joanna Szulborska-Łukaszewicz, Kraków 2019, s. 300.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjęta w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. przez Konferencję Generalną Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury na jej siedemnastej sesji (Dz.U. z 1976 r. nr 32, poz. 190).
  2. ↑ Jan Pruszyński: Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna. T. 1. Kraków: Kantor Wydawniczy „Zakamycze”, 2001, s. 50. ISBN 83-88551-55-8.
  3. ↑ Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjęta w Paryżu dnia 16 listopada 1972.
  4. ↑ l (red.), Polski Komitet ds Unesco: Konwencja, unesco.pl [dostęp 2016-02-19].
  5. ↑ l, Społeczne prawa człowieka archiwum / Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych / Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, mpips.gov.pl [dostęp 2016-02-20].

Linki zewnętrzne