Dzielnica Wyborska

(c) Alex 'Florstein' Fedorov, CC BY-SA 4.0

Plac Lenina, pomnik Lenina i Dworzec Fiński

Dzielnica Wyborska^[1][2][3], Strona Wyborska^[1] (ros. Выборгская сторона – Wyborgskaja storona) – historyczna dzielnica w północno-wschodniej części Petersburga, położona na prawym brzegu Newy.

Położenie i nazwa

Dzielnica Wyborska bierze swoją nazwę od miasta Wyborga i historycznej drogi w jego kierunku, która pokrywa się z przebiegiem Bolszego Sampsonijewskiego Prospektu, Prospektu Engelsa i Szosy Wyborskiej^[4]. W XVIII w. funkcjonowała także pod nazwą Dzielnicy Finlandzkiej. Od północnego zachodu jej historyczną granicą była Czarna Rzeczka, od wschodu – osada Bolszaja Ochta, włączona następnie w granice Petersburga^[4]. Północną granicę Dzielnicy Wyborskiej wyznacza linia kolejowa w kierunku Siestroriecka oraz ulica Noworossijskaja^[5]. W XX w. do Dzielnicy Wyborskiej zaczęto zaliczać również niektóre osiedla wzniesione na północny zachód od dawnej granicy dzielnicy^[4].

Dzielnica Wyborska była do rewolucji lutowej jedną z oficjalnych części składowych Petersburga. Po reformie administracyjnej miasta przeprowadzonej ostatecznie w 1936 r. określanie jej mianem dzielnicy ma wymiar wyłącznie historyczny, gdyż jej obszar znalazł się na terenie rejonów wyborskiego, krasnogwardiejskiego (od 1946 r. – kalinińskiego) i częściowo żdanowskiego (nast. nadmorskiego)^[4].

Historia

Sobór św. Sampsona

W 1717 r. na prawym brzegu Newy znajdowało się jedynie 350 budynków; ta część Petersburga rozwijała się znacznie wolnej, niż centralne kwartały nowo utworzonego miasta. Rozwojowi dzielnicy sprzyjało otwarcie w 1717 r. Generalnego Szpitala Piechoty, w sąsiedztwie którego powstały słobody dla osób pracujących w wojskowej lecznicy. Następnie nad Czarną Rzeczką powstała słoboda, w której żyli pracownicy manufaktur oraz niżsi urzędnicy Kancelarii Spraw Miejskich^[4]. Kolejną znaczącą budowlę na prawym brzegu Newy zbudowano w latach 1728–1740, gdy na cześć zwycięstwa w bitwie pod Połtawą wzniesiono przy trakcie wiodącym do Wyborga, na miejscu drewnianej cerkwi z 1709 r., sobór św. Sampsona^[4]. Do końca XVIII i na pocz. XIX w. zabudowano brzegi Newy i Wielkiej Newki^[4]. W Dzielnicy Wyborskiej powstały pierwsze warsztaty zbrojeniowe (artyleryjskie) oraz magazyny z żywnością^[5]. W latach 1798–1803 w Dzielnicy Wyborskiej zbudowano kompleks Wojskowej Akademii Chirurgicznej (następnie przemianowanej na Wojskową Akademię Medyczną), w 1820 r. na terenie dzielnicy powstały budynki Michajłowskiej Akademii Artylerii^[4], zaś w latach 30. – koszary Pułku Litewskiego, następnie oddane Moskiewskiemu Pułkowi Lejbgwardii^[5]. W 1870 r. oddano do użytku położony w dzielnicy Dworzec Fiński^[4]. W latach 1875–1879 wzniesiony został Most Litiejny, który połączył Dzielnicę Wyborską z Prospektem Litiejnym i dalej z centralną częścią Petersburga^[4].

(c) Andris Malygin, CC BY 3.0

Część kompleksu fabryki Ludwiga Nobla przy Bolszym Sampsonijewskim Prospekcie

Dzielnica Wyborska już w połowie XIX w. była zamieszkiwana głównie przez miejską biedotę^[6]. W II połowie tegoż stulecia stała się – obok części Dzielnicy Petersburskiej, części Wyspy Wasylewskiej i Dzielnicy Narwskiej - jednym z obszarów, na których koncentrował się zlokalizowany w Petersburgu przemysł^[3]. Powstały tam fabryki Nobla^[3], Erikssona, Baranowskiego, Lessnera, Manufaktura Wyborska, zakłady zbrojeniowe Nowy Arsenał (wzniesione w latach 1844–1849)^[5] im. Piotra Wielkiego^[4], a także przemysł lekki^[2]. W końcu XIX w. w dzielnicy pracowało ok. 100 tys. robotników^[4], a więc 1/3 wszystkich petersburskich robotników^[7]. W dzielnicy działalność rewolucyjną i propagandową prowadzili narodnicy, następnie narodowolcy, pierwsi rosyjscy marksiści, a następnie mienszewicy i bolszewicy^[4]. W 1902 r. wyborski rejon Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji był najsilniejszy z działających w rosyjskiej stolicy struktur partyjnych^[8]. Zakłady w Dzielnicy Wyborskiej strajkowały podczas rewolucji 1905 r., robotnicy z tej części Petersburga brali również udział w politycznych strajkach w latach 1912–1914 i 1915–1916^[4]. Podczas rewolucji lutowej robotnicy z dzielnicy oraz zrewoltowani żołnierze uwolnili więźniów z więzienia Kriesty, położonego na prawym brzegu Newy^[4]. W lipcu 1917 r. w domu bractwa cerkiewnego przy soborze św. Sampsona rozpoczął się VI zjazd partii bolszewickiej, zaś podczas rewolucji październikowej miejscowe oddziały Czerwonej Gwardii brały aktywny udział w przewrocie^[4].

Dawna fabryka Erikssona

W latach 1920–1930 dzielnica była rozbudowywana o nowe osiedla przeznaczone dla robotników (Batienińskie, Baburińskie, Gorodok tiekstilszczikow)^[4][5]. Dawne prywatne fabryki na terenie dzielnicy, znacjonalizowane po rewolucji, kontynuowały działalność jako zakłady państwowe^[5]. W 1927 r. oddano do użytku Wyborski Dom Kultury, w 1934 r. urządzono Park Wyborski. Po II wojnie światowej kontynuowano rozbudowę dzielnicy. Nowe obiekty mieszkalne wzniesiono przy Prospekcie Marksa (Bolszym Sampsonijewskim), całkowicie zreorganizowano przestrzeń wokół Placu Lenina przed Dworcem Fińskim^[4] (również sam budynek dworca zastąpiono w 1960 r. nowym)^[5], w 1954 r. oddano do użytku Leninowską salę koncertową^[5]. Prawy brzeg Newy został również połączony mostami Grenadierów i Kantemirowskim, przerzuconymi przez Wielką Newkę, z Wyspą Aptekarską^[5], uzyskując tym samym łatwiejszy dostęp również do pozostałych wysp historycznej Dzielnicy Piotrogrodzkiej. latach 60. XX wieku wzniesiono szereg nowych zakładów przemysłowych w północnej części dzielnicy^[5]. Już po 2000 r. między Nabrzeżem Pirogowskim a Bolszym Sampsonijewskim Prospektem wzniesiono nowe budynki biurowe i centra handlowe^[5].

Przypisy

Bibliografia

• J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo Magnum, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7.
• red. B. Piotrowski, O. Czekanowa i in., Sankt-Pietierburg. Pietrograd. Leningrad. Encikłopiediczeskij sprawocznik, Naucznoje Izdatiel'stwo Bol'szaja Rossijskaja Encikłopiedija, ISBN 5-85270-037-1