Dzielnica północna w Warszawie

Dzielnica północna

Dzielnica żydowska Warszawy
Plac Muranowski, największy plac w dzielnicy północnej, ok. 1910
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miasto	Warszawa
Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Dzielnica północna
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Dzielnica północna
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Dzielnica północna
52°15′02″N 20°59′48″E/52,250477 20,996655
Portal Polska

Nalewki na pocztówce z początków XX wieku

Ulica Gęsia ok. 1908

Ulica Dzika w 1900 roku

Dzielnica północna^[1], także: dzielnica nalewkowska^[2], dzielnica nalewkowsko-muranowska lub Nalewki – zwyczajowa nazwa dawnej żydowskiej dzielnicy Warszawy, położonej na północny zachód od Starego Miasta.

Dzielnica północna nie stanowiła osobnej jednostki administracyjnej. Istniała od roku 1809, w ciągu XIX wieku stając się częścią warszawskiego śródmieścia. Została zniszczona w czasie II wojny światowej, kiedy to w latach 1940–1943 stała się częścią warszawskiego getta, a następnie została całkowicie wyburzona. Prawie wszyscy jej mieszkańcy zginęli w latach 1942–1943 w samym getcie lub w obozie zagłady w Treblince. Na miejscu zburzonej dzielnicy w latach 1948–1953 zbudowano osiedle mieszkaniowe Muranów^[3].

Historia

Dzielnica północna powstała w roku 1809, kiedy władze Księstwa Warszawskiego postanowiły o zakazie zamieszkania Starego Miasta i głównych ulic Warszawy przez Żydów. Utworzono wówczas listę tzw. ulic egzymowanych, przy których Żydom nie wolno było mieszkać. Lista początkowo liczyła 47 ulic. Władze miasta zadecydowały również o utworzeniu „rewiru żydowskiego”, czyli oddzielnego obszaru, gdzie Żydom wolno byłoby się osiedlać i gdzie mogliby przenieść się z obszaru objętego zakazem. Wyznaczono w tym celu obszar ograniczony ulicami Inflancką, Bonifraterską, Franciszkańską oraz okopami Lubomirskiego i Zygmuntowskimi^[4]. Żydzi osiedlali się tam od początku XIX wieku, a dzielnica z biegiem czasu stała się częścią centrum Warszawy. Jej głównymi ulicami były Nalewki, Karmelicka, Franciszkańska, Gęsia, Dzika, Nowolipie i Nowolipki, a największym placem – plac Muranowski.

Dzielnica północna stopniowo rozwijała się, stając się pod koniec XIX wieku częścią warszawskiego śródmieścia. Do I wojny światowej jej rozwój poważnie ograniczało istnienie warszawskiej Cytadeli, wokół której obowiązywał zakaz wznoszenia nowych budynków – skutkowało to dużym przeludnieniem tej części miasta. Warszawska dzielnica żydowska nie stanowiła zamkniętego getta, gdyż nie posiadała precyzyjnych granic, a ludność żydowska osiedlała się również i poza nią^[5]. Podział administracyjny tej części Warszawy dostosowywano do składu wyznaniowego ludności, starając się oddzielić cyrkuły (rejony policyjno-administracyjne) z większością ludności żydowskiej od tych zamieszkanych przez chrześcijan^[6]. Z biegiem czasu dzielnicę północną podzielono również na dwa cyrkuły: bogatszy Nalewkowski, znajdujący się bliżej centrum, i biedniejszy Powązkowski, na którym zamieszkiwali w dużej mierze ubodzy żydowscy rzemieślnicy i handlarze. Drugą co do wielkości dzielnicą zamieszkiwaną przez warszawskich Żydów był Grzybów, który nie stanowił jednak części dzielnicy^[3]. Była bardzo gęsto zabudowana^[7]. Przed I wojną światową dominowały tam trzypiętrowe kamienice czynszowe z podwórkami studniami^[8].

Podczas obrony miasta we wrześniu 1939 dzielnica była bombardowana przez Niemców ze szczególną zaciekłością^[9][10]. Dzielnica północna istniała do utworzenia przez Niemców getta warszawskiego w 1940, kiedy to większość jej obszaru (wraz z Grzybowem) została otoczona murem i stała się dzielnicą zamkniętą, w której uwięziono warszawskich Żydów. Prawie wszyscy mieszkańcy warszawskiego getta zginęli w latach 1942–1943, zamordowani w samym getcie lub w obozie zagłady w Treblince. Po wybuchu powstania w getcie w 1943 Niemcy zdecydowali o całkowitym zburzeniu dzielnicy. Wykorzystując więźniów z KL Warschau do wybuchu powstania warszawskiego rozebrano prawie wszystkie domy mieszkalne.

Po wojnie na zagruzowanym terenie dawnej dzielnicy zbudowano osiedle mieszkaniowe Muranów, które jest modernistycznym zespołem urbanistycznym o otwartym układzie i jako taki nie posiada odniesień do dawnej, gęsto zabudowanej dzielnicy żydowskiej. Część układu ulic i ich nazewnictwa została zachowana, część została zmieniona^[3].

Przypisy

Bibliografia

• Między ulicą Żydowską a Umschlagplatzem. zmh.um.warszawa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-03)].
• Warszawa żydowska. Dzielnica północna

Linki zewnętrzne

• Żydowska Warszawa – multimedialny przewodnik Muzeum POLIN