Dziennik (literatura)

Dziennik (diariusz, dyariusz) – gatunek autobiograficzny, zapiski bieżące, sporządzane dla potrzeb własnych lub w charakterze twórczości literackiej (publikowanej na bieżąco, bądź później w postaci zbiorczej). Składa się z codziennych wpisów, które mogą być opatrzone datą i informacją o miejscu powstania. Termin "dziennik" wywodzi się od łacińskiego wyrazu diarium, oznaczającego początkowo codziennie porcje pokarmu, rozdawane np. żołnierzom. Później słowo to zaczęło oznaczać również zapiski codzienne.

Specyfika gatunku

Od zwykłego zapisu wspomnień dziennik odróżnia się tym, że jest sporządzany na bieżąco, co w praktyce przejawia się zupełnie inną optyką – inne sprawy są uznawane za godne upamiętnienia i inaczej są przedstawiane. Taka forma spisywania zdarzeń powoduje też, że moment rozpoczęcia utworu i jego zakończenia są zależne od woli autora – może je rozpocząć i zakończyć w dowolnym momencie. Istotną cechą dziennika jest także to, że kolejne wpisy nie muszą być powiązane tematycznie, a opisywane sytuacje i problemy nie muszą uzyskiwać kontynuacji czy rozstrzygnięcia w obrębie utworu; dzienniki pozbawione są też z góry ustalonego planu kompozycji. Dzienniki mogą być po prostu relacją z codziennych zdarzeń, lirycznymi zapiskami uczuć i emocji, formą refleksji na tematy polityczne, społeczne itp. Dzienniki charakteryzują się zazwyczaj dużą różnorodnością tematyczną; bardzo rzadko dominuje w nich jedna tematyka. Dzienniki mogą być skoncentrowane na sprawach zewnętrznych wobec autora (tzw. dziennik zewnętrzny) lub na jego emocjach i przeżyciach (tzw. dziennik intymny). Dzienniki intymne mogą być przeznaczone do lektury tylko przez autora lub krąg osób mu bliskich, ale mogą być też przeznaczone do publikacji. Pierwszym autorem, który opublikował swój dziennik był André Gide w 1938. Odmianą dziennika jest również dziennik podróży, stanowiący spisywaną na bieżąco relację z odbytej wyprawy.

Twórcy

Dzienniki tworzyli m.in. Faustyna Kowalska (Dzienniczek), Stefan Żeromski, André Gide, Witold Gombrowicz, Gustaw Herling-Grudziński (Dziennik pisany nocą), Charles Baudelaire, Albert Camus, Leopold Tyrmand (Dziennik 1954), Sławomir Mrożek, Salvador Dalí, Jarosław Iwaszkiewicz, Zofia Nałkowska i Maria Dąbrowska.

Zobacz też

Bibliografia

  • Natalia Lemann: Dziennik. W: Słownik rodzajów i gatunków literackich. Kraków: Universitas, 2006. ISBN 83-242-0474-1.