Dziewanna (roślina)

Dziewanna
Ilustracja
Morfologia (dziewanna kutnerowata)
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządjasnotowce
Rodzinatrędownikowate
RodzajDziewanna
Nazwa systematyczna
Verbascum L.
Sp. Pl. 177. 1753
Typ nomenklatoryczny

Verbascum thapsus L.[3].

Dziewanna kutnerowata

Dziewanna (Verbascum L.) – rodzaj roślin należący do rodziny trędownikowatych. Obejmuje ok. 320[4]–360[5] gatunków (najbardziej zróżnicowany gatunkowo rodzaj w obrębie rodziny[2]). Występują one głównie na obszarach klimatu umiarkowanego Europy i Azji[6][7], ale sięgają też do północnej Afryki i wyżyn Afryki wschodniej[4]. W Europie rośnie 87 gatunków. Centrum zróżnicowania stanowi Turcja, gdzie rośnie 230 gatunków[5]. Do polskiej flory należy 8 gatunków, ale szereg innych jest też uprawianych, niektóre dziczeją przejściowo[8]. Rośliny z tego rodzaju zasiedlają głównie otwarte i suche miejsca, także tereny skaliste i piaszczyste[5]. Nasiona tych roślin cechują się zachowywaniem zdolności do kiełkowania nawet przez ponad 100 lat. Liczne gatunki uprawiane są dla okazałych kwiatostanów[5].

Morfologia

Pokrój
Rośliny dwuletnie lub byliny osiągające do 3 m wysokości, rzadziej jednoroczne i niewielkie krzewy[5]. Rośliny pokryte różnymi włoskami: wielokomórkowymi pojedynczymi i rozgałęzionymi, w tym drzewkowato i gwiazdkowato, oraz gruczołowymi (z trzonkiem i wielokomórkową główką)[9].
Liście
Skrętoległe, bez przylistków[9], u wielu gatunków wełnisto owłosione, całobrzegie i o brzegu falistym[5].
Kwiaty
Zebrane na szczycie pędu w wydłużone grona lub nibykłosy ze skróconymi, kilkukwiatowymi wierzchotkami w kątach podsadek[9]. Słabo grzbieciste, pięciokrotne, często duże i efektowne. Najczęściej żółte, rzadziej białe, brązowe, fioletowe. Kielich ma 5 działek zrośniętych u nasady. Także 5 płatków korony połączonych jest u nasady w krótką rurkę, końce płatków są wolne, podobnej lub nieco różnej wielkości[5], jajowate lub koliste, rozpościerające się niemal kołowo lub lejkowato[9]. Pręciki są w liczbie 4 lub 5, w tym drugim przypadku zwykle jeden z nich wykształca się jako prątniczek[5]. Nitki pręcików często owłosione, a pylniki zróżnicowane na dwa typy (zrośnięte szczytami i nerkowate lub równowąskie, z podstawą zbiegające po nitce)[9]. Nitki wyrastają z nasady korony. Zalążnia jest górna, dwukomorowa i zawiera liczne zalążki. Szyjka słupka pojedyncza[5].
Owoc
Torebka rozdzielająca się na dwie części, z licznymi, drobnymi nasionami[5].

Systematyka

Synonimy

Celsia L., Rhabdotosperma Hartl, Staurophragma Fisch. & C. A. Mey.

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Należy do rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae) Juss., która jest jednym z kladów w obrębie rzędu jasnotowców (Lamiales) Bromhead z grupy astrowych spośród roślin okrytonasiennych[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida, Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamianae Takht., rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead), rodzina trędownikowate (Scrophulariaceae Juss.), podrodzina Verbascoideae Kostel., plemię Verbasceae Dumort., rodzaj dziewanna (Verbascum L.)[10].

Gatunki flory Polski[8]
Gatunki uprawiane[8][11]
  • dziewanna czarnomorska (Verbascum gnaphaloides Bieb.)
  • dziewanna jedwabista (Verbascum bombyciferum Boiss.)
  • dziewanna ogrodowa (Verbascum ×hybridum hort.)
  • dziewanna przygięta (Verbascum flexuosum Wulf.)
  • dziewanna stożkowata (Verbascum pyramidatum Bieb.)
  • dziewanna wiechowata (Verbascum paniculatum Wulf.)
  • dziewanna zakaukaska (Verbascum gossypium Bieb.)
Niektóre inne
  • Verbascum dumulosum P.H.Davis & Hub.-Mor.
  • dziewanna synajska (Verbascum sinaiticum Benth.)

Zastosowanie

Wiele gatunków dziewanny to rośliny lecznicze lub ozdobne. Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne. Ze względu na preferencję gleb słabych, ukuto porzekadło: Gdzie rośnie dziewanna, tam bez posagu panna.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-04-25].
  4. ↑ a b David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 962. ISBN 978-1-107-11502-6.
  5. ↑ a b c d e f g h i j Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 260. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  7. ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 241-242. ISBN 83-7079-779-2.
  8. ↑ a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  9. ↑ a b c d e Tadeusz Tacik: Verbascum L., Dziewanna. W: Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. X. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 232-233.
  10. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Verbascum (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-04-25].
  11. ↑ Ludmiła (red.) Karpowiczowa: Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.

Media użyte na tej stronie