Dziewanna kutnerowata

Dziewanna kutnerowata
Pokrój
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	trędownikowate
Rodzaj	dziewanna
Gatunek	dziewanna kutnerowata
Nazwa systematyczna
Verbascum phlomoides L. Sp. pl. 2:1194. 1753

Kwiaty

Dziewanna kutnerowata (Verbascum phlomoides L.) – gatunek rośliny z rodziny trędownikowatych. Występuje w Europie Południowej i Środkowej oraz na części obszaru Azji (Kaukaz, Turcja, Zachodnia Syberia, Kazachstan)^[3]. W Polsce średnio pospolita na całym niżu, na pogórzu rzadsza^[4]. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy^[5].

Morfologia

Pokrój

Wysoka roślina zielna o pojedynczej łodydze. Cała jest gęsto owłosiona żółtawym kutnerem^[4]. W pierwszym roku wegetacji tworzy przy ziemi różyczkę liści, a dopiero w drugim roku wyrasta łodyga z kwiatostanem.

Łodyga

Pojedyncza, wzniesiona, o wysokości do 150 cm^[4].

Liście

Wyrastające naprzemianlegle na łodydze liście mają karbowane brzegi. W dolnej części łodygi liście są szerokoeliptyczne, w górnej szerokosercowate. Ich blaszki liściowe na niewielkiej odległości przylegają do łodygi^[4].

Kwiaty

W szczytowej, niemal bezlistnej części łodygi wyrastają pęczkami po 2–5, skupione w grono. Szypułki kwiatowe krótkie. Korona kwiatu o średnicy do 5 cm i o bardzo krótkiej rurce, składa się z 5 szerokich płatków jasnożółtej barwy. Pręcików jest 5, przy czym trzy z nich są owłosione (ważna cecha przy oznaczaniu gatunków dziewanny), słupek 1. Pręciki są dwusilne – 2 są dłuższe od pozostałych, a ich nitka jest co najwyżej dwukrotnie dłuższa od zbiegającego po niej pylnika. Trzy pręciki są krótsze, o nitkach gęsto białawo owłosionych^[4].

Owoc

Torebka o długości do 10 mm. Jest dłuższa od kielicha^[4].

Biologia i ekologia

Rozwój

Roślina dwuletnia, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do września^[5]. Słupek i pręciki dojrzewają równocześnie. Kwiaty bez miodników, samopylne.

Siedlisko

Rośnie na słonecznych i suchych miejscach, na wzgórzach, nasypach kolejowych i ugorach. Może rosnąć na dosyć jałowych glebach, nie toleruje miejsc podmokłych. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku zespołów (All.) Onoperdenion i Ass. Onoperdetum acanthii^[6].

Zmienność

Tworzy mieszańce z dziewanną drobnokwiatową, dz. firletkową, dz. pospolitą, dziewanną rdzawą i in^[4].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n = 32, 34^[5].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

• Surowiec zielarski: Kwiat dziewanny (Flos Verbasci) syn. korona dziewanny (Corolla Verbasci). Równocennego surowca dostarczają trzy gatunki: dziewanna kutnerowata, drobnokwiatowa oraz wielkokwiatowa. Kwiaty barwy od jasnożółtej do brunatnej i średnicy od 20 do 30mm^[7]. Istotnymi składnikami surowca są śluzy (do 3%), ponadto saponiny m.in. werbaskosaponina, irydoidy: aukubina, flawonoidy, barwniki karotenowe: β–karoten, β–krocetyna i ksantofile, ślady olejku lotnego i kwasu jabłkowego oraz do 6% soli mineralnych. Spośród składników obojętnych zwraca uwagę znaczna zawartość sacharozy i innych cukrów (do 20%)^[8][9].
• Działanie: Wodne wyciągi surowca mają zastosowanie głównie wykrztuśne (dzięki zawartości saponin) oraz osłaniające (dzięki obecności śluzu). Działają również przeciwzapalnie na błony śluzowe jamy ustnej, gardła, oskrzeli, przełyku, żołądka i jelit, a także dróg moczowych łącznie z pęcherzem. Doustnie podawane wyciągi z dziewanny mają nieznaczne działanie moczopędne i napotne^[10]. Stosowane zewnętrznie na skórę kwiaty działają odmiękczająco, gojąco i przeciwzapalnie. Stwierdzono działanie surowca przeciw wirusom grypy A₂ i B^[8]
• Dawkowanie: Napar z kwiatów dziewanny przygotowuje się zalewając 1 łyżkę surowca szklanką ciepłej wody i ogrzanie do wrzenia (nie gotować). Następnie napar należy odstawić na 15 minut i przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po ½ szklanki ciepłego naparu po jedzeniu.
• Zbiór i suszenie: Do celów leczniczych zbiera się ze stanu naturalnego, rzadziej z upraw, w drugim roku wegetacji rośliny korony kwiatowe z przyrośniętymi do niej pręcikami, gdy kwiaty są już całkowicie rozwinięte. Do zbioru przystępuje się, gdy korony obeschły z porannej rosy, ponieważ wilgotne brunatnieją w czasie suszenia. Podobnie tracą złocistożółtą barwę kwiaty zgniecione przy zbiorze lub w czasie transportu. Suszyć należy szybko, najlepiej w suszarni w temp. 35 °C, rozłożone pojedynczą warstwą. Po wysuszeniu kwiaty dziewanny pakuje się do szczelnych naczyń szklanych lub metalowych, silnie ugniatając; najlepiej sprasować je w cegiełki i zawinąc w celofan. Przechowywać należy w miejscach suchych i zaciemnonych ponieważ szybko ulegają zbrunatnieniu w wilgotnych warunkach^[8]

Przypisy