Dziewanna wielkokwiatowa

Dziewanna wielkokwiatowa

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	trędownikowate
Rodzaj	dziewanna
Gatunek	dziewanna wielkokwiatowa
Nazwa systematyczna
Verbascum densiflorum Bertol. Rar. Lig. [Ital.] Pl. 3: 52 1810[3]
Synonimy
Verbascum thapsiforme Schrad. Verbascum velenovskyi Horák[3]

Charakterystyczne, długo zbiegające nasady liści

Dziewanna wielkokwiatowa (Verbascum densiflorum Bertol.) – gatunek rośliny z rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae). Występuje w południowej i środkowej Europie oraz w Turcji i części Kaukazu^[4]. W Polsce jest dość pospolity.

Morfologia

Morfologia

Łodyga

Wzniesiona, prosta, o wysokości do 2 m, pokryta żółtawym kutnerem.

Liście

Odziomkowe mają ogonki przeważnie dwukrotnie dłuższe od blaszki, są grubo karbowane lub wrębne i mają klinowatą lub zaokrągloną nasadę. Dolne liście łodygowe są eliptyczne lub odwrotnie jajowate, słabo karbowane. Środkowe i górne są szerokosercowate i krótko zbiegające po łodydze. Wszystkie są pokryte gęstym kutnerem. Podsadki mają długość 9-15 mm.

Włosek choinowaty na kwiecie widziany pod mikroskopem (powiększenie 40x)

Kwiaty

Zebrane w długie grono (wyglądem przypominające kłos) na szczycie łodygi. Oś kwiatostanu jest nieogruczolona. Kwiaty żółte, o płaskiej koronie średnicy 3-5 cm, wyrastające na szypułkach krótszych od kielicha. Znamiona słupków wydłużone, dwustronnie zbiegające po szyjce. Pręciki dwusilne, równowąskie pylniki dłuższych pręcików zbiegają po nitkach i są co najwyżej dwukrotnie krótsze od nitek. Nitki pręcików częściowo nagie, częściowo biało owłosione.

Owoc

Torebka o długości do 100 mm, zawierająca liczne, drobne nasiona.

Biologia i ekologia

Roślina dwuletnia, hemikryptofit. W pierwszym roku wytwarza jedynie rozetę liści przyziemnych, w drugim natomiast łodygę z liśćmi, kwiatami i owocami. Kwiaty przedsłupne lub równoczesne, zapylane przez błonkówki i muchówki^[5]. Kwitnie od lipca do września. Siedliska ruderalne, słoneczne wzgórza, kamieńce nadrzeczne, poręby. Głównie na glebach piaszczystych i kamienistych. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla SAll. Onopordenion, Ass. Onopordetum acanthii^[6].

Zmienność

Tworzy mieszańce z dziewanną firletkową (V. x ramigerum Link.), dz. pospolitą (V. x adulterinum Koch.), dz. kutnerowatą i innymi^[7].

Zastosowanie

Roślina lecznicza^[8][9]

Surowiec zielarski

Kwiat dziewanny (Flos Verbasci) syn. korona dziewanny (Corolla Verbasci). Równocennego surowca dostarczają trzy gatunki: dziewanna wielkokwiatowa, drobnokwiatowa oraz kutnerowata. Kwiaty barwy od jasnożółtej do brunatnej i średnicy od 20 do 30mm^[10]. Istotnymi składnikami surowca są śluzy (do 3%), ponadto saponiny m.in. werbaskosaponina, irydoidy: aukubina, flawonoidy, barwniki karotenowe: β–karoten, β–krocetyna i ksantofile, ślady olejku lotnego i kwasu jabłkowego oraz do 6% soli mineralnych. Spośród składników obojętnych zwraca uwagę znaczna zawartość sacharozy i innych cukrów (do 20%).

Działanie

Wodne wyciągi surowca mają zastosowanie głównie wykrztuśne (dzięki zawartości saponin) oraz osłaniające (dzięki obecności śluzu). Działają również przeciwzapalnie na błony śluzowe jamy ustnej, gardła, oskrzeli, przełyku, żołądka i jelit, a także dróg moczowych łącznie z pęcherzem. Doustnie podawane wyciągi z dziewanny mają nieznaczne działanie moczopędne i napotne^[11]. Stosowane zewnętrznie na skórę kwiaty działają odmiękczająco, gojąco i przeciwzapalnie. Stwierdzono działanie surowca przeciw wirusom grypy A₂ i B.

Dawkowanie

Napar z kwiatów dziewanny przygotowuje się zalewając 1 łyżkę surowca szklanką ciepłej wody i ogrzanie do wrzenia (nie gotować). Następnie napar należy odstawić na 15 minut i przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po ½ szklanki ciepłego naparu po jedzeniu.

Zbiór i suszenie

Do celów leczniczych zbiera się ze stanu naturalnego, rzadziej z upraw, w drugim roku wegetacji rośliny korony kwiatowe z przyrośniętymi do niej pręcikami, gdy kwiaty są już całkowicie rozwinięte. Do zbioru przystępuje się, gdy korony obeschły z porannej rosy, ponieważ wilgotne brunatnieją w czasie suszenia. Podobnie tracą złocistożółtą barwę kwiaty zgniecione przy zbiorze lub w czasie transportu. Suszyć należy szybko, najlepiej w suszarni w temp. 35 °C, rozłożone pojedynczą warstwą. Po wysuszeniu kwiaty dziewanny pakuje się do szczelnych naczyń szklanych lub metalowych, silnie ugniatając; najlepiej sprasować je w cegiełki i zawinąc w celofan. Przechowywać należy w miejscach suchych i zaciemnonych ponieważ szybko ulegają zbrunatnieniu w wilgotnych warunkach.

Uprawa

Uprawiana jako roślina ozdobna. Nadaje się na rabaty. Strefy mrozoodporności 5-10, źle toleruje mokre zimy. Wymaga słonecznego lub nieco tylko zacienionego stanowiska i przepuszczalnych gleb. Rozmnaża się przez nasiona wysiewane wiosną lub późnym latem (zaraz po zbiorze). Można też późną jesienią dzielić rozrośnięte kępy.

Przypisy

Bibliografia

• Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8. (Charakterystyka, zmienność)
• Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953. (Charakterystyka)