Dzioborożec palawański

Dzioborożec palawański

Anthracoceros marchei[1]
Oustalet, 1885
(c) Llimchiu at the English Wikipedia, CC-BY-SA-3.0 Para dzioborożców palawańskich na Palawanie
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	dzioborożcowe
Rodzina	dzioborożce
Rodzaj	Anthracoceros
Gatunek	dzioborożec palawański
Synonimy
Anthracoceros lemprieri R.B. Sharpe, 1885
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
narażony na wyginięcie
Zasięg występowania
Zasięg występowania na tle Archipelagu Filipińskiego

Dzioborożec palawański – głowa

Dzioborożec palawański^[3] (Anthracoceros marchei), lokalnie Talusi^[4] – gatunek dużego ptaka z rodziny dzioborożców (Bucerotidae)^[5]. Endemit Filipin, narażony na wyginięcie. Gatunek słabo poznany^[6].

Systematyka

Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał Émile Oustalet w 1885 roku. Autor nadał gatunkowi nazwę Anthracoceros marchei^[7], która obowiązuje do tej pory^[3][8]. W tym samym roku gatunek opisał też Richard Bowdler Sharpe pod nazwą Anthracoceros lemprieri^[9], ale jego opis ukazał się później i nazwa ta została uznana za młodszy synonim^[4].

Jest to gatunek monotypowy^[10][8].

Zasięg występowania

Naturalnie występuje na filipińskiej wyspie Palawan^[11] i pięciu^[12] okolicznych wyspach: Balabac, Busuanga^[11], Calauit, Culion i Coron^[13], będąc jedynym gatunkiem dzioborożca zamieszkującym te wyspy^[6].

Morfologia

Średniej wielkości dzioborożec, z powodu małego ogona najmniejszy w rodzaju Anthracoceros. Fenotypowo zbliżony do dzioborożca białobrzuchego (Anthracoceros albirostris)^[11], zbliżony również do dzioborożca czarnego i dzioborożca białodziobego^[14]. Dorosły osobnik dorasta do ok. 55^[15]–70 cm^[13] i osiąga 700 g masy^[13] (580–920 g)^[15]. Ubarwienie piór czarne z ciemnozielonym połyskiem^[11] w górnych partiach ciała^[4], oprócz białego ogona i obwódki wokół oczu oraz białawego podgardla^[13] – ubarwienie jest mocno zbliżone u obu płci^[6]. Dudki lotek białawoszare^[11]. U obu płci^[11] dziób jasnożółty^[13] lub kremowy z charakterystyczną dla rodziny dzioborożców^[4] cylindryczną i bocznie spłaszczoną naroślą (czasem z wystającym rogiem na czubku)^[6] zbudowaną z gąbczastej tkanki o dużej zawartości keratyny^[16]. U podstawy żuchwy czarna plamka. Dymorfizm płciowy w zakresie tej narośli jest podobny jak u dzioborożca białobrzuchego. Skóra pod piórami jasnokredowoniebieska, u dorosłych osobników dodatkowo z czarną obwódką wokół oczu. Łapy i stopy czarnawe. Samce są większe od samic. Samce mają czerwonawobrązowe tęczówki, samice brązowe, a młode szare^[11].

Biotop

Ptak leśny^[13] i nadrzewny^[17], występujący w wiecznie zielonych lasach, ale spotykany też w lasach namorzynowych, terenach uprawnych i zaroślach^[18]. Spotykany na wszystkich piętrach lasu^[19]. Przyczynia się do roznoszenia nasion^[20].

Behawior

Osobniki dożywają ponad 9 lat^[21]. Dobierają się w pary, rzadziej w grupy^[6]. Pary gniazdują w dużych dziuplach w wyższych partiach drzew^[19]. Dzioborożce palawańskie były często obiektem polowań na Palawanie, z tego powodu są płochliwe, jednak na Culionie nie były one obiektem polowań, stąd były mało płochliwe^[19].

W celu ochrony przed drapieżnikami (m.in. wężami i kunami)^[18], samica na okres wysiadywania jaja jest przez samca zamurowywana mieszanką błota, odchodów i nadtrawionych owoców^[22] w dziupli w pniu dużego drzewa lub zamurowuje się sama^[18]. Po 25–30 dniach wykluwają się 1–3 młode^[18]. Młode przebywa w takim gnieździe ok. trzech miesięcy, póki nie osiągnie rozmiarów dorosłego osobnika i pełnej samodzielności^[23]. W tym czasie samiec karmi samicę i młode przez szczelinę w ścianie^[18]. Gatunek niemigrujący^[21] (prawdopodobnie), jednak zajmowanie przez osobniki małego terytorium prawdopodobnie związane jest z fragmentacją naturalnych siedlisk^[6].

Żywi się głównie owocami, a także owadami i jaszczurkami^[18].

Status zagrożenia i ochrona

Gatunek narażony na wyginięcie^[2] przez wycinkę lasów^[24] i ich defragmentację, kłusownictwo, nielegalny handel^[13] i wydobycie surowców^[18]. W drugiej dekadzie XXI w. jego populacja spadła co najmniej o 20%^[13], do 2500–10000 osobników (2017 r.)^[22]. Ze względu na wrażliwość na zmiany środowiska gatunek traktowany jako bioindykator^[17].

Gatunek ten jest ujęty w II załączniku konwencji waszyngtońskiej (CITES)^[25].

W związku z dużym ryzykiem wymarcia gatunku, w 2012 r. rozpoczęto program jego hodowli zachowawczej w ogrodach zoologicznych^[13] (Wrocław, Pilzno i Ateny)^[23]. W tym samym roku do wrocławskiego zoo przyjechała para dwuletnich ptaków: samica Sofia i samiec Avilon^[26]. W 2016 r. we wrocławskim zoo udało się doprowadzić do wyklucia pierwszego na świecie pisklęcia w niewoli^[13], w 2018 r. wyhodowano trzy pisklaki, a rok później jedno pisklę. Wrocławski ogród zoologiczny jest jedynym, w którym rozmnożono te ptaki. 90% światowej populacji żyjącej w zoo znajduje się we Wrocławiu^[12].

Obecność w kulturze

W wierzeniach plemienia Tau-batu wiązany z gorączką lub śmiercią. W przypadku osiedlenia się ptaków tego gatunku w gospodarstwie, jego mieszkańcy wyprowadzali się i zakładali nowe domostwo w dużej odległości^[14].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).