Dziubałkowate

Dziubałkowate
Anthocoridae
Fieber, 1836
Okres istnienia: apt–dziś PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Q
Anthocoris limbatus
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	pluskwiaki
Podrząd	pluskwiaki różnoskrzydłe
Infrarząd	Cimicomorpha
Nadrodzina	Cimicoidea
Rodzina	dziubałkowate

Orius niger

Macrotrachelia nigronitens

Xylocoris galactinus

Dziubałkowate (Anthocoridae) – rodzina niewielkich owadów z podrzędu pluskwiaków różnoskrzydłych. Liczy około 500–600 gatunków (w zależności od ujęcia) zgrupowanych w 80–100 rodzajach^[1], z czego w Polsce występuje ok. 40 gatunków^[2] (zobacz dziubałkowate Polski). Rodzajem typowym rodziny jest Anthocoris.

W zapisie kopalnym znane są od aptu w kredzie^[3].

Morfologia

Pluskwiaki te mają ciało długości od 1,4 do 4,5^[4] lub 5 mm, zwykle o kształcie owalnym lub bliskim owalnego^[1], ale u form podkorowych silnie spłaszczone i wydłużone^[4]. W ubarwieniu przeważają zazwyczaj barwy brązowe i szare^[1]. Aparat gębowy ma prostą kłujkę o pierwszym członie krótkim lub uwstecznionym, a członie trzecim zwykle najdłuższym. Czułki cechują się obecnością krótkiego prepedicellitu, a niekiedy wyraźnie wrzecionowatym kształem członów trzeciego i czwartego. Półpokrywy mają wyraźne załamanie kostalne, a na zakrywce widoczne są zwykle cztery żyłki. Przednia para odnóży zwykle ma na goleniach fossula spongiosa, które mogą być jednak uwstecznione lub całkiem zanikać. Zatułów ma gruczoły zapachowe z pojedynczym zbiorniczkiem, uchodzące pojedynczymi otworami w rowkach na metapleurach. Ich ewaporatorium może być różnie ukształtowane. Odwłok pozbawiony jest przetchlinek na pierwszym segmencie, a leżące na jego spodzie laterotergity scalone są ze sternitami. U larw ujścia odwłokowych gruczołów zapachowych leżą przy przednich krawędziach tergitów od czwartego do szóstego. Samice mogą mieć pokładełko normalnie wykształcone i o powykrawanych brzegach lub zredukowane; brak u nich spermateki. Samce mają jądra zbudowane z 2 lub rzadziej 7 płatów, a ich genitalia są asymetryczne: prawa paramera jest silnie uwsteczniona lub zanika zupełnie, natomiast lewa jest sierpowata i wyposażona w rowek, w którym leży edeagus, i w ten sposób służąca za właściwy narząd kopulacyjny^[4].

Biologia i ekologia

Żyją na kwiatach i liściach, pod korą lub w ściółce. Większość gatunków jest drapieżna i żywi się małymi owadami takimi jak mszyce, niektóre są pasożytami zewnętrznymi i żywią się krwią. Jedynie kilka gatunków z rodzaju Orius żywi się sokami roślin. Większość z nich ma znaczenie gospodarcze jako biologiczni wrogowie szkodników roślin. Niektóre gatunki z tego powodu były introdukowane w różnych regionach kuli ziemskiej^[1].

Rozród

Wprowadzenie plemników do ciała samicy często ma u dziubałkowatych charakter urazowy. Samiec przebija jej ścianę odwłoka za pomocą zmodyfikowanej paramery i wstrzykuje nasienie do jamy ciała (hemocelu). Taki uszkadzający ścianę ciała sposób zaplemnienia określa się jako zaplemnienie hemoceliczne^[4][5] i występuje ono również u niektórych pokrewnych rodzin należących do Cimicoidea: Polyctenidae, Lyctocoridae i pluskwowatych^[4]. Pojawiający się tu konflikt płci (antagonizm seksualny) doprowadził do wyewoluowania u samic części gatunków struktur anatomicznych, ograniczających jego negatywne skutki^[4][5]. Są to spermaledges^[5] lub rurki kopulacyjne (ang. copulatory tubes). Mają one postać otworu, otoczonego nabrzmiałym oskórkiem, który nakierowuje narząd samca. U Scolopini, Blaptostethini, Oriini i Anthocorini nasienie przechowywane jest w ciele samicy w kieszonkach analogicznych z konceptakulami (ang. seminal conceptacles) innych Cimicoidea, ale powstałymi z modyfikacji przedniej ściany pochwy^[4].

U gatunku Xylocoris maculipennis zaobserwowano homoseksualne gwałty u samców. W tym przypadku wstrzyknięta przez uszkodzenie ściany odwłoka sperma jest w większości „trawiona” i pozyskane z niej substancje służą odżywieniu samca. Zaobserwowano także, że nasienie gwałciciela migruje w kierunku jąder zaplemnionego samca. Przyczyniło się to do wysnucia hipotezy, że zgwałcony samiec podczas wytrysku do ciała samicy przekazuje obok swoich plemników, także te należące do gwałciciela^[6][7].

Systematyka

W niektórych ujęciach systematycznych podrodziny Lasiochilinae i Lyctocorinae są podnoszone do rangi oddzielnych rodzin. Systematyka tych owadów jest jednak wciąż dyskusyjna, a bliskie pokrewieństwo w ramach tych taksonów niewątpliwe^[1]. Poniżej znajduje się uproszczony podział systematyczny:

Rodzina: Dziubałkowate (Anthocoridae)^[1][8][9]

• Podrodzina: Anthocorinae
  • Plemię: Almeidini
    • Rodzaj: Almeida (Distant, )
  • Plemię: Anthocorini
    • Rodzaj: Acompocoris (Reuter, 1875)
    • Rodzaj: Anthocoris (Fallen, 1814)
    • Rodzaj: Coccivora (Mcatee et Malloch, 1925)
    • Rodzaj: Elatophilus (Reuter, 1884)
    • Rodzaj: Macrotrachelia (Champion, 1955)
    • Rodzaj: Melanocoris (Champion, 1900)
    • Rodzaj: Temnostethus (Fieber, 1860)
    • Rodzaj: Tetraphleps (Fieber, 1860)
  • Plemię: Blaptostethini
    • Rodzaj: Blaptostethus (Fieber, 1860)
  • Plemię: Dufouriellini
    • Rodzaj: Alofa (Herring, 1976)
    • Rodzaj: Amphiareus (Distant, 1904)
    • Rodzaj: Brachysteles (Mulsant & Rey, 1852)
    • Rodzaj: Buchananiella (Reuter, 1884)
    • Rodzaj: Cardiastethus (Fieber, 1860)
    • Rodzaj: Dasypterus
    • Rodzaj: Dolostethus
    • Rodzaj: Dufouriellus (Kirkaldy, 1906)
    • Rodzaj: Dysepicritus (Reuter, 1884)
    • Rodzaj: Indocoris
    • Rodzaj: Pehuencoris (Carpintero & Dellapé, 2006)
    • Rodzaj: Physopleurella (Reuter, 1884)
    • Rodzaj: Rajburicoris
    • Rodzaj: Shujaocoris
    • Rodzaj: Tiare
    • Rodzaj: Xylocoridea (Reuter, 1876)
    • Rodzaj: Xyloecocoris (Reuter, 1879)
    • Rodzaj: †Xyloesteles
  • Plemię: Oriini
    • Rodzaj: Bilia (Distant, 1904)
    • Rodzaj: Macrotracheliella (Champion, )
    • Rodzaj: Montandoniola (Poppius, 1909)
    • Rodzaj: Orius (Wolff, 1811)
    • Rodzaj: Paratriphleps (Champion, 1900)
    • Rodzaj: Wollastoniella (Reuter, )
  • Plemię: Scolopini
  • Podplemię: Calliodina
    • Rodzaj: Calliodis (Reuter, 1871)
    • Rodzaj: Eulasiocolpus
    • Rodzaj: Lilia (White, 1879)
    • Rodzaj: Lepidonannella
    • Rodzaj: Nidicola (Harris et Drake, 1941)
    • Rodzaj: Opisthypselus
    • Rodzaj: Solenonotus (Reuter, 1871)
  • Podplemię: Scolopina
    • Rodzaj: Maoricoris
    • Rodzaj: Scolopa
    • Rodzaj: Scolopella
    • Rodzaj: Scolopocoris
    • Rodzaj: Scolopoides
    • Rodzaj: Scoloposcelis (Fieber, 1864)
    • Rodzaj: Solenonotus (Reuter, 1871)
  • Plemię: Xylocorini
    • Rodzaj: Xylocoris (Dufour, 1831)
• Podrodzina: Lasiochilinae
  • • Rodzaj: Lasiochilus (Reuter, 1871)
    • Rodzaj: Plochiocoris (Champion, 1900)
• Podrodzina: Lyctocorinae
  • • Rodzaj: Lyctocoris (Hahn, 1836)

Zobacz też

• owady Polski

Przypisy