Dzwonnica Gwarków

Dzwonnica Gwarków
Symbol zabytku nr rej.
– A/700/2020 z 25 września 2020 (woj. śląskie)
– A/612/66 z 15 kwietnia 1966 (woj. katowickie)[1]
Ilustracja
Dzwonnica Gwarków (zdj. 2015 r.)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Tarnowskie Góry (Śródmieście-Centrum)

Adres

pl. Gwarków

Typ budynku

dzwonnica

Ukończenie budowy

XIX (XX) wiek

Położenie na mapie Tarnowskich Gór
Mapa konturowa Tarnowskich Gór, blisko lewej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Dzwonnica Gwarków”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Dzwonnica Gwarków”
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego
Mapa konturowa powiatu tarnogórskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Dzwonnica Gwarków”
Ziemia50°26′36,7″N 18°51′10,0″E/50,443528 18,852778

Dzwonnica Gwarków – współczesna replika drewnianej dzwonnicy kopalnianej z XIX wieku, znajdująca się w Tarnowskich Górach, wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego jako zabytek mający rzekomo pochodzić z XVI wieku[2][1].

Historia

Hałda popłuczkowa z Dzwonnicą Gwarków na początku XX wieku[3]
Nowy dzwon zawieszony w 2020 roku
Tablica fundacyjna nowego dzwonu z 2020 roku

Pierwotnie (od XIX wieku) drewniana dzwonnica znajdowała się przy północnym zboczu hałdy popłuczkowej, na terenie Królewskiej Kopalni „Fryderyk” (niem. Königliche Friedrichsgrube) w Bobrownikach. Po jej likwidacji na początku XX wieku wieża została przeniesiona na teren pobliskiej kopalni dolomitu „Blachówka” w Bobrownikach-Blachówce, gdzie do lutego 1955 roku ustawiona była przy nasypie kolei wąskotorowej[4]. Oryginalny dzwon górniczy, zawieszony na wieży pod hałdą popłuczkową, został skradziony prawdopodobnie podczas II wojny światowej, w związku z czym mieszkańcy Górnik (obecnie dzielnica Bytomia) postanowili zawiesić w niej współczesny, staliwny dzwon znajdujący się dotąd na budynku tamtejszej szkoły[5][6]. W 1954 roku członkowie Stowarzyszenia Miłośników Historii i Zabytków Ziemi Tarnogórskiej wykonali dokładną inwentaryzację dzwonnicy, a w lutym 1955 roku ich staraniem zabytek został przeniesiony do Tarnowskich Gór na plac Gwarków. Oryginalną konstrukcję drewnianą naprawiono, wymieniając na nowe cztery rozpory z okrąglaków oraz gonty i uzupełniając część odeskowania, a następnie całość zakonserwowano. Wieżę posadowiono w miejscu wyburzonego po II wojnie światowej domu zbornego gwarków, na nowym, betonowym fundamencie ze schodkami, obmurowanym kamieniem dolomitowym. W nowej lokalizacji dzwonnicę uroczyście odsłonięto 22 lipca 1955 roku[7][8], a 15 kwietnia 1966 roku wpisano ją do rejestru zabytków nieruchomych województwa katowickiego[1]. Oficjalnym opiekunem społecznym zabytku został jeszcze w 1964 roku Stanisław Wyciszczak, członek Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej[4].

W II połowie lat 80. XX wieku ze względu na znaczne zniszczenie częściowo oryginalnej konstrukcji drewnianej, zespół Pracowni Konserwacji Zabytków pod kierunkiem Bronisława Mzyka wykonał jej zupełną replikę, ponieważ nie udało się już uratować żadnego elementu drewnianego. Nową wieżę ustawiono na miejscu zabytkowej, a jedynymi zachowanymi starszymi elementami były: pochodzący sprzed II wojny światowej staliwny dzwon oraz jego metalowe zawieszenie (jarzmo z klamrą i siedzisko).

Skorodowany i pęknięty dzwon wraz z niedziałającym zawieszeniem zdjęto z repliki dzwonnicy 13 maja 2020 roku i przekazano do Muzeum w Tarnowskich Górach[4][9]. W Barbórkę 4 grudnia 2020 roku, na dzwonnicy uroczyście odsłonięto i uruchomiono trzeci z kolei dzwon o odmiennym kształcie i ornamentyce, odlany z brązu w zakładzie ludwisarskim Zbigniewa Felczyńskiego w Taciszowie, którego serce i nowe jarzmo wykonała ludwisarska Firma Szydlak z Krotoszyna. Fundatorami nowego dzwonu zostali Robert Franz, Henryk Jokiel i Kristian Kidala z tarnogórskiej firmy „Biogeneza”. Inicjatywa wymiany i odlania nowego dzwonu w 2020 roku oraz zaproszenia fundatorów wyszła ze Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, które opiekuje się zabytkiem. Stąd na płaszczu dzwonu znajduje się ornament z herbami Tarnowskich Gór i Stowarzyszenia oraz inskrypcją „MONTES TARNOVICENSES ANNO DOMINI 2020”[10][6][5][3].

Wykonanie

Dzwonnica wykonana jest z drewna, konstrukcji słupowej, dołem szalowana deskami, zwieńczona namiotowym dachem pokrytym gontem. Stoi na podmurówce z kamienia wapiennego[2].

Tablice pamiątkowe NSZZ „Solidarność” i „Dąb Wolności”

Na ścianach podmurówki Dzwonnicy Gwarków znajdują się dwie tablice pamiątkowe ufundowane przez członków tarnogórskich struktur Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”:

  • po lewej stronie schodów 17 grudnia 1996 roku, w 15. rocznicę zakończenia strajku „Solidarności” w Fabryce Zmechanizowanych Obudów Ścianowych „Fazos” w Tarnowskich Górach[11], wmurowano tablicę z napisem: „W 15-tą rocznicę stanu wojennego w hołdzie pomordowanym, represjonowanym oraz tym, którzy się nie ugięli”. Na tablicy wyryto też cytat z homilii ks. Jerzego Popiełuszki: „Nie da się budować domu ojczystego w kłamstwie, przemocy i nienawiści”[12].
  • po prawej stronie schodów 21 sierpnia 2018 roku, w 38. rocznicę pierwszego strajku na Górnym Śląsku, który miał miejsce w Fabryce Zmechanizowanych Obudów Ścianowych „Fazos” w Tarnowskich Górach[13], odsłonięto tablicę z napisem: „Tym którzy powstali 21 sierpnia 1980 roku. Tym którzy nie ugięli się 14–17 grudnia 1981 roku”[14].

Obok zabytkowej dzwonnicy zasadzono 21 sierpnia 2018 roku jeden ze stu pobłogosławionych przez papieża Franciszka „Dębów Wolności”[13].

Przypisy

  1. a b c Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków województwa śląskiego w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 16 kwietnia 2021 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-16)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2021-04-25].
  2. a b Tadeusz B. Hadaś, O gwarkowych zabytkach, [w:] Wiesław Kucia, Marek Wroński, Tadeusz B. Hadaś, Tarnowskie Góry i okolice. Przewodnik, Tarnowskie Góry: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Oddział Tarnowskie Góry, 1994, s. 44, ISBN 83-903236-0-5.
  3. a b Maciej Goryl i inni, Dzwonnica Gwarków [film dokumentalny], Tarnowskie Góry: Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, 2020 [dostęp 2020-12-11] (pol.).
  4. a b c SMZT: Wieża gwarków będzie miała nowy dzwon. Stary trafi do muzeum. smzt.pl, 2020-05-14. [dostęp 2020-12-04]. (pol.).
  5. a b Tarnogórska drewniana dzwonnica to jedyny tego typu zabytek w Polsce, gwarek.com.pl, 16 maja 2020 [dostęp 2020-12-05] (pol.).
  6. a b Szymon Bijak, Zdemontowano uszkodzony dzwon z wieży gwarków ZDJĘCIA Trafi on do tarnogórskiego muzeum, Tarnowskie Góry Nasze Miasto, 21 maja 2020 [dostęp 2020-12-05] (pol.).
  7. Dzwonnica Gwarków miała trafić do Sosnowca. Symbol miasta obchodzi rocznicę, gwarek.com.pl, 23 lipca 2020 [dostęp 2020-12-04] (pol.).
  8. Oś czasu: 1955, Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej [dostęp 2020-12-04] (pol.).
  9. Wieża gwarków będzie miała nowy dzwon, gwarek.com.pl, 15 maja 2020 [dostęp 2020-12-04] (pol.).
  10. Dzwonnica Gwarków. Dzwon powrócił w dniu górniczego święta, gwarek.com.pl, 4 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-04] (pol.).
  11. Robert Ciupa, Sebastian Rosenbaum, Tarnogórska „Solidarność” 1980–1981, Katowice: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach, 2010, s. 88, ISBN 978-83-8098-314-4 [dostęp 2020-12-10].
  12. Dzwonnica Gwarków w Tarnowskich Górach, Śląska Organizacja Turystyczna, slaskie.travel [dostęp 2020-12-10] (pol.).
  13. a b Jarosław Neja: Odsłonięcie tablicy w 38. rocznicę pierwszego strajku na Górnym Śląsku w tarnogórskim „Fazosie” – Tarnowskie Góry, 21 sierpnia 2018. ipn.gov.pl, 2018-08-21. [dostęp 2020-12-09]. (pol.).
  14. Wszystko zaczęło się w Tarnowskich Górach. Strajki solidarnościowe też!, metropoliagzm.pl, 21 sierpnia 2019 [dostęp 2020-12-10].

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Tarnowskie Góry County location map 2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Tarnowskie Góry County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.6412 N
  • S: 50.3183 N
  • W: 18.55 E
  • E: 19.154 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Tarnowskie Góry old town location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of the old town of Tarnowskie Góry, Poland
Tarnowskie Góry Dzwonnica Gwarków 02.jpg
Autor: Gabriel Wilk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dzwonnica Gwarków w Tarnowskich Górach
Tarnowskie Góry Dzwonnica Gwarków - tablica pamiątkowa.jpg
Autor: Gabriel Wilk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dzwonnica Gwarków w Tarnowskich Górach - tablica pamiątkowa
Tarnowskie Góry Dzwonnica Gwarków - nowy dzwon 03.jpg
Autor: Gabriel Wilk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dzwonnica Gwarków w Tarnowskich Górach - nowy dzwon
Dzwonnica Gwarków przy hałdzie popłuczkowej w Tarnowskich Górach. Ok. 1940 r.jpg
Dzwonnica Gwarków przy hałdzie popłuczkowej w Tarnowskich Górach. Ok. 1940 r.