Dzwonnik
Dzwonnik – osoba obsługująca dzwon kościelny, mająca za zadanie dzwonienie w dzwonnicy w określonych porach dnia oraz podczas nabożeństw.
Dzwonnikami w pierwszych wiekach polskiego chrześcijaństwa, byli duchowni[1]. Począwszy od wczesnego średniowiecza, w języku łacińskim osoby te określano najczęściej mianem campanator oraz signator, przy czym sygnator był najważniejszym dzwonnikiem w większym zespole lub urzędnikiem nadzorującym dzwony[2].
W Czechach, Polsce, jak i na Węgrzech funkcje dzwonników powierzano osobom służebnym, które zwano świątnikami. Rozwój stosunków ekonomicznych oraz społecznych spowodował, że zastępowano ich stopniowo pełnoprawnymi dzwonnikami bądź osobami z cechów, co nie przeszkadzało im niejednokrotnie występować w tych rolach równolegle. Przy kościołach katolickich funkcję dzwonnika pełnił najczęściej zakrystian (kościelny), a jego obecność była stała ze względu na dużą liczbę codziennych dzwonień. Oprócz bicia w dzwony, dzwonnicy zajmowali się również innymi posługami okołokościelnymi, a czasem występowali w roli nauczycieli w szkółkach przykościelnych. Rola dzwonnika wiązała się z dochodem[3], tak stałym, jak i dodatkowym, okazyjnym (np. z zamawiania dzwonu po czyjejś śmierci, na święta, czy uroczystości rodzinne). Zamożność dzwonników była wprost uzależniona od zamożności parafii, jednak dochody te nie były stosunkowo duże[2]. Opłata ta nosiła nazwę zwonnego lub podzwonnego. Zatwierdzano ją oficjalnie w kościołach parafialnych. Mówił o niej np. synod warmiński z 1610 (obecnie na Warmii osoby dzwoniące dzwoneczkami w wiejskich dzwonnicach nie otrzymują żadnego, nawet symbolicznego, wynagrodzenia, choć przed 1939 dzwonne było jeszcze w tym rejonie zbierane w naturze). W początku XVII wieku w dekanacie błońskim proboszcz złożył klątwę na Katarzynie Umiartowskiej i Janie Bielackowskim za nieopłacenie podzwonnego (był to wynik interwencji dzwonnika, będącego też nauczycielem szkoły wiejskiej, u księdza). W XIV i XV wieku dzwonnicy zmuszeni byli utrzymywać się również z innych zajęć, np. z pracy na roli[1].
Istotny był wysoki prestiż funkcji dzwonnika (np. jednym z istotniejszych tytułów w hierarchii Zakonu Krzyżackiego był Mistrz Dzwonniczy, niem. Glockenmeister, któremu podlegali dzwonnicy, niem. Glockenampt[4])[2]. W Polsce możliwość wydobycia dźwięku z Dzwonu Zygmunta do dziś zarezerwowana jest wyłącznie dla wąskiego grona członków Bractwa Dzwonników Wawelskich[5].
Dzwonnikom przekazywano też środki na zakup sznurów do dzwonów, mogli też oni odpłatnie wykonywać niektóre czynności porządkowe, jak np. odśnieżanie dachu dzwonnicy[3].
W klasztorach dzwonnikami są zwykle zakonnik lub zakonnica i osobie tej podlegają z reguły wszystkie dzwony danego domu zakonnego[4]. Do obsługi dzwonu wystarcza najczęściej jedna osoba, ale duże dzwony wymagają niekiedy kilku, a nawet kilkunastu dzwonników.
Dzwonnicy zobowiązani byli do znajomości odpowiednich rytmów, które związane były z okolicznościami dzwonienia. Jeszcze na początku XX wieku zwracano uwagę na umiejętności dzwonnicze w tym zakresie. I tak np. w XX wieku:
- we wsi Przykop na pożar w kapliczce uderzano sercem dzwonka tylko w jedną ścianę płaszcza, co dawało efekt gwałtownego, rwącego się dźwięku,
- na Anioł Pański bito w tej wsi sercem swobodnie w obydwie ścianki,
- w Warkałach na Anioł Pański bito w dzwonek kapliczny w takcie: dzwonek trzy razy – pauza – dzwonek trzy razy,
- przed wybuchem II wojny światowej w Kaplitynach na pożar uderzano w rytmie szarpanym,
- w Wójtowie jeszcze około 1990 i w Jedzbarku wcześniej, informując o śmierci człowieka, uderzano w dzwonek dwa razy, a po krótkiej pauzie powtarzano tę czynność kilkukrotnie,
- w Ruszajnach dzwoniło się zawsze w rytmie marsza[1].
Na podstawie rytmu dzwonków lub dzwonów w poszczególnych społecznościach kształtowały się lokalne, transpokoleniowe przyzwyczajenia[1].
Współcześnie funkcję dzwonnika coraz częściej przejmują samoczynne mechanizmy elektryczne.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d Janusz Hochleitner, Funkcje średniowiecznych dzwonów jako przejaw procesu sakralizacji przestrzeni kulturowej, s. 181, 188-189.
- ↑ a b c Jakub Jarząbski, Dzwonnik w Polsce średniowiecznej, 4 lipca 2019 [dostęp 2021-07-20].
- ↑ a b Anna Kowalska, Wydatki kapituły łęczyckiej na rzecz kolegiaty w świetle not prokuratorów (1406-1419), s. 44, 55-56.
- ↑ a b Waldemar Rozynkowski, Funkcje dzwonów w krzyżackiej wspólnocie zakonnej w Prusach, w: Dzwon w chrześcijańskiej Europie, s. 101.
- ↑ Martyna Klimkiewicz, Sacrum i dźwięk w krajobrazie Krakowa, s. 26.
Media użyte na tej stronie
The Bell Ringers
This painting was inspired by a poem called 'The Ringers of Launcells Tower' by Reverend R. S. Hawker of Morwenstow.
(c) Bundesarchiv, Bild 183-28083-0001 / CC-BY-SA 3.0
