Edda starsza

Odyn, ilustracja do Eddy

Biskup Brynjolfur Sveinsson, odkrywca Eddy

Wydanie Eddy z 1818 roku

Joachim Lelewel, polski tłumacz Eddy

Edda starsza, Edda poetycka – najstarszy zabytek piśmiennictwa islandzkiego, datowany na IX wiek n.e. Składa się z 29 pieśni, z których 10 było poświęconych bogom (mityczne) oraz 19 poświęconym bohaterom i wojownikom, napisanych stylem, który od niej właśnie został nazwany eddycznym. Pieśni Eddy starszej to utwory mitologiczne oraz pieśni heroiczne; są one bogatym źródłem wiedzy o staroskandynawskich zwyczajach i wierzeniach. Wszystkie pieśni Eddy są anonimowe, prawdopodobnie ich autorzy powtórzyli tylko zasłyszane opowieści.

Dzieje Eddy starszej

Eddę starszą odnalazł ok. 1640 roku biskup Brynjolfur Sveinsson, który później podarował ją królowi Danii. Dla nazwania odnalezionego zbioru pieśni użył tytułu utworu znanego kronikarza i poety islandzkiego Snorri Sturlusona, tzw. Eddy prozaicznej^[1], która jest zbiorem komentarzy do mitologii staroskandynawskiej i poradnikiem dla skaldów^[2], co więcej zawiera liczne cytaty i odwołania do swej poprzedniczki, Eddy starszej. Odnaleziony rękopis pochodził z około 1270 roku i składał się z 45 kartek.

W 1891 roku Wimmer i Jonsson wydali fototypowe wydanie tego rękopisu wraz z transkrypcją.

Opis Eddy starszej

Pieśni Eddy starszej można podzielić na dwie grupy: mityczne i heroiczne. Bohaterami pieśni mitycznych są dwaj główni bogowie: Odyn i Thor. Zbiór zaczyna się od poematu Völuspá^[3], będącego rodzajem dramatu światowego, mówiącego o mitycznym życiu bogów i ludzi, a głównym wydarzeniem utworu jest śmierć Baldura. Nieznany autor konsekwentnie wykazuje, że wszystkie złe czyny prowadzą do walki i śmierci. W pieśni tej można znaleźć opis początków świata i człowieka, czasów panowania bogów, walk między bogami oraz opis zmierzchu bogów, zwanego ragnarök. W następnej pieśni („pieśń o Wysokim") Odyn daje rady ludziom, jak powinni postępować. W dalszych pieśniach znaleźć można dysputę pomiędzy Odynem i olbrzymem, w której olbrzym ulega Odynowi i traci życie. W innej jeszcze pieśni Thor opowiada, jak zgubił swój młot i jak go odnalazł. Mityczna pieśń o Skirnirze opiewa gorącą miłość Frejra (Wiosny) do Gerdry (Ziemi), córki olbrzyma. Oegisdrecka, jedna z pieśni Eddy starszej, zaliczana jest do najstarszych tekstów zbioru. W pieśniach historycznych występują też kowale kochający się w walkiriach.

Edda jest napisana typowym dla dawnej poezji germańskiej wierszem aliteracyjnym^[4][5][6].

Do najlepszych badaczy Eddy należą: S. Bugge, wydawca pomnikowego wydania Eddy (1867) i autor dzieła Home of the Eddic Poems (1899), J. Jessen (Ueber die Eddalieder, 1871) i E. Jonsson, autor "Historii literatury skandynawskiej" (1897, po duńsku).

Polskie przekłady

• Edda czyli Księga religii dawnych Skandynawii mieszkańców, przeł. Joachim Lelewel, Wilno: J. Zawadzki, 1807 – streszczenie fragmentów Eddy na podstawie niedoskonałego francuskiego przekładu Paula Henriego Malleta.
• Edda : to jest Księga religii dawnych Skandynawii mieszkańców, przeł. Joachim Lelewel, wyd. II, Wilno: J. Zawadzki, 1828 – dojrzały przekład Lelewela dokonany z oryginału przy posiłkowaniu się przekładami niemieckimi i francuskimi.
• Edda poetycka, ze staroislandzkiego przeł. i oprac. Apolonia Załuska-Strömberg, Wrocław, Kraków [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986.

Zobacz też

• Edda młodsza
• Literatura islandzka
• Mitologia nordycka
• Aliteracja

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Wydania i przekłady Eddy w Polonie
• Edda starsza (Old Norse). cybersamurai.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-04-25)].
• Edda starsza (English). cybersamurai.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-04-25)].