Edmund Bałuka

Edmund Bałuka (ur. 4 czerwca 1933 w Machnówce, zm. 8 stycznia 2015 w Warszawie^[1]) – obok Mariana Jurczyka i Andrzeja Milczanowskiego był jedną z najważniejszych postaci szczecińskiej antykomunistycznej opozycji demokratycznej okresu PRL.

Życiorys

Ukończył 9 klas szkoły ogólnokształcącej, przez rok uczęszczał do Państwowej Szkoły Morskiej w Gdyni. Pracował jako motorzysta okrętowy na statkach polskiej marynarki handlowej, w tym PLO i Przedsiębiorstwie Rybackim Arka w Gdyni. U schyłku lat 50. próbował uciec na Zachód, przekraczając zieloną granicę w Tatrach. Koło Bratysławy rzucił się do Dunaju, chcąc przepłynąć rzekę wpław. Wyłowili go czechosłowaccy pogranicznicy. W Polsce za próbę ucieczki trafił na 14 miesięcy do więzienia. Pracował m.in. w kamieniołomach.

W 1957 przeniósł się do Szczecina. W latach 1958–1972 pracował w Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego jako ślusarz, następnie jako dźwigowy^[2].

W 1973 roku w obawie o swoje życie uciekł z Polski na pokładzie MS "Siekierki". Ta ucieczka wzmocniła wśród robotników jego legendę przywódcy niezłomnego. Po latach dowiedział się, że tak naprawdę pomogło mu w tym SB, scenariusz napisano w MSW. Władzy chodziło przede wszystkim o pozbycie się groźnego dla niej Bałuki. W kwietniu 1981 powrócił do Polski dzięki fałszywemu francuskiemu paszportowi. W stanie wojennym internowany, następnie więziony; z zakładu karnego zwolniony w 1984 na mocy amnestii. Wiosną 1985 roku wyjechał do Francji. Do Polski wrócił w 1989 roku. Mieszkał w Warszawie.

Edmund Bałuka zmarł 8 stycznia 2015 w Warszawie; urna z prochami została złożona na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie (kwatera 9 J).

Działalność opozycyjna i polityczna

W grudniu 1970 uczestnik strajku okupacyjnego w Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego, członek Ogólnomiejskiego Komitetu Strajkowego, jeden z liderów strajku. W styczniu 1971 organizator i przywódca drugiego strajku w zakładzie. Prowadził rozmowy z I sekretarzem KC PZPR Edwardem Gierkiem i premierem Piotrem Jaroszewiczem, szefem MSW Franciszkiem Szlachcicem i generałem Wojciechem Jaruzelskim, który był wówczas szefem armii i posłem ziemi szczecińskiej. Słynne spotkanie w stoczni trwało dziewięć godzin. Zapis z tego spotkania trafia na Zachód. W 1976 r. telewizja Granada nakręciła na tej podstawie fabularyzowany dokument "Three Days in Szczecin".

W 1972 był przewodniczącym Zarządu Okręgowego Związku Zawodowego Metalowców w Szczecinie, na VII Kongresie Centralnej Rady Związków Zawodowych w Warszawie jako jedyny głosował przeciwko statutowi, który potwierdzał podporządkowanie związków zawodowych Partii. W stanie wojennym internowany, następnie więziony; z zakładu karnego zwolniony w 1984 na mocy amnestii.

W 1979 w Paryżu Bałuka założył Polską Socjalistyczną Partię Pracy i związał się z trockistami. Wydawał radykalne, lewicowe, antystalinowskie pismo "Szerszeń", które kurierzy przemycali do Polski. Po Sierpniu '80 wrócił do kraju w peruce ze sfałszowanymi francuskimi papierami. Ukrywał się m.in. na terenie stoczni. Nie mógł się odnaleźć wśród nowych liderów i nie odgrywał już żadnej roli w "Solidarności". Po wprowadzeniu stanu wojennego został skazany na pięć lat za przygotowania do obalenia ustroju siłą. Z zakładu karnego został zwolniony w 1984 na mocy amnestii.

Od 1989 był członkiem NSZZ "Solidarność '80".

Upamiętnienie

Imię Edmunda Bałuki nosi obecnie jedna z ulic w Szczecinie (dawna Obrońców Stalingradu)^[3].

Przypisy

Literatura

Michał Paziewski, Edmund Bałuka [w:] Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956-1989, pod red. Jana Skórzyńskiego Warszawa 2000, s. 21-22.

Linki zewnętrzne

• Wywiad z Edmundem Bałuką: Edmund Bałuka, Socjalizm to nic złego
• E. Bałuka w internetowej Encyklopedii Solidarności. encysol.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-13)].
• Polska Socjalistyczna Partia Pracy w internetowej Encyklopedii Solidarności
• Eryk Krasucki, Unikając szablonu. Wokół biografii Edmunda Bałuki
• Adam Zadworny, Odkopane dzienniki Bałuki
• Miejsce Spoczynku Edmunda Bałuki. .