Edmund Chojecki (pisarz)

Edmund Chojecki

Edmund Chojecki
Imię i nazwisko	Edmund Franciszek Maurycy Chojecki
Data i miejsce urodzenia	15 października 1822 Wiski
Data i miejsce śmierci	1 grudnia 1899 Meudon koło Paryża
Dziedzina sztuki	literatura
Epoka	Narodowy romantyzm
Ważne dzieła
Alkhadar Rewolucjoniści i stronnictwa wsteczne Rękopis znaleziony w Saragossie (przekład)

Edmund Chojecki, ps. „Charles Edmond” (ur. 15 października 1822 w Wiskach, zm. 1 grudnia 1899 w Meudon koło Paryża) – polski pisarz, dziennikarz, podróżnik, publicysta i poeta, tłumacz polsko-francuski, przedstawiciel narodowego romantyzmu, propagator socjalizmu utopijnego i anarchizmu.

Życie i twórczość

Młodość spędził w Warszawie, przyjaźnił się tam m.in. z Norwidem, współpracował z „Przeglądem Warszawskim”, Echem i „Biblioteką Warszawską”, był sekretarzem Dyrekcji Warszawskich Teatrów.

W 1844 roku wyjechał do Paryża^[1], z którym związany był już do końca życia. W 1847 roku opublikował owoc swego pobytu w Czechach – książkę Czechja i Czechowie przy końcu pierwszej połowy XIXgo stulecia. W roku 1848 wziął udział w Kongresie Słowiańskim w Pradze, skąd został wydalony przez Austriaków pod zarzutem nadmiernego radykalizmu^[2].

W 1849 roku został redaktorem i sekretarzem paryskiej „Trybuny Ludów”^[2], radykalnego międzynarodowego dziennika politycznego, założonego przez Mickiewicza. Pisywał również dla radykalnego czasopisma „Revue Indépendante” (jednym z redaktorów tego pisma była George Sand) oraz socjalistycznego „La Voix du Peuple” wydawanego przez Proudhona. Na łamach „La Voix du Peuple”, w cotygodniowym dodatku, redagował Chojecki rubrykę zatytułowaną Polityka wszechświatowa – Solidarność ludów, deklarując, że pismo to będzie jak gdyby ministerstwem spraw zagranicznych socjalizmu francuskiego, „trybuną, z której ludy europejskie będą kolejno przedstawiały swe położenie i zawierały z ludem francuskim braterstwo i sojusz przeciw koalicji gabinetów, dyplomacji i polityk kontrrewolucji”^[3].

Edmund Chojecki, ok. 1875 r.

Wskutek interwencji ambasady Rosji musiał zrezygnować z pracy w „Trybunie”, a po trzech odcinkach Polityki wszechświatowej, dalszej współpracy z pismem Proudhona zabroniła mu policja francuska. Wydalony z Francji Chojecki wyjechał do Egiptu, a po wybuchu wojny krymskiej wstąpił jako ochotnik do armii Omara Paszy. Po wojnie dzięki wstawiennictwu ks. Napoleona^[4], powrócił do Francji, coraz mocniej angażując się we francuskie życie literackie i dziennikarskie, m.in. współtworząc w 1861 roku dziennik „Le Temps” (pierwowzór późniejszego „Le Monde”)^[2][5]. W tym samym roku zerwał przyjaźń z Proudhonem, na tle jego niechętnego stosunku do sprawy niepodległości Polski. Dzięki odejściu od skrajnego radykalizmu mógł objąć stanowisko kierownika Biblioteki Senatu^[6].

Francuskojęzyczne utwory literackie publikował pod pseudonimem Charles Edmund. Niewielką część jego dorobku stanowią utwory napisane po polsku, w tym powieść Alkhadar: Ustęp z dziejów Ojców naszych (1854) oraz przekład Rękopisu znalezionego w Saragossie Jana Potockiego; dzięki temu tłumaczeniu, możliwe było odtworzenie brakującej części francuskiego oryginału dzieła^[7]. Przyjaźnił się z francuskimi pisarzami: Jules’em i Edmondem de Goncourt, Gustawem Flaubertem^[2][5] oraz George Sand.

Podróże i wyprawy badawcze

Pierwszą daleką podróżą Chojeckiego była wizyta na Krymie w roku 1843, z której dwa lata później opublikował wspomnienia. Po wydaleniu z Francji odwiedził Egipt (prowadził tam badania orientalistyczne), Turcję (gdzie wstąpił do wojska w związku z wojną krymską), a także Włochy i Szwajcarię. Po powrocie do Francji, dzięki znajomość z ks. Napoleonem, wziął udział w wyprawie na Islandię (1856) i Grenlandię. Plonem pobytu na Islandii była praca Voyage dans les mers du Nord à bord de la corvette La Reine Hortense (Paryż 1857)^[1] oraz pięcioaktowy dramat Les mers polaires (1858)^[8].

Poglądy społeczne i polityczne

Jeszcze w Warszawie wykrystalizowały się jego lewicowe poglądy polityczne, stał się socjalistą; po wyjeździe do Francji pod wpływem Proudhona został rzecznikiem anarchizmu^[a]. Uzasadnienia dla swojego rewolucjonizmu szukał Chojecki, podobnie jak wielu innych socjalistów jego epoki, w chrystianizmie. Uważał, że stosunki społeczne trzeba zmieniać nie na drodze wyłącznie materialnej, ale na drodze duchowej, poprzez pokorę, wytrwałość i miłość^[9]. Nowy ustrój społeczny w wizji Chojeckiego miał charakter głęboko humanistyczny, miał pozwolić człowiekowi wyrobić w sobie „uczucie własnej godności”, domagał się Chojecki, by człowiek, który „do wspólnej skarbnicy człowieczeństwa rzucił pojedynczą swą twórczość, nawzajem [...] otrzymał środki do życia i szacunek, nie litość”^[10]. Łączyła się z tym u Chojeckiego, przejęta od Proudhona, niechęć do organów władzy państwowej i regulowania przez nie nowego porządku. Przeciwstawiał im ideę stowarzyszenia i wytworzoną przez Słowiańszczyznę ideę gminowładztwa. Pisał o rządzie:

O gminie zaś: gmina była i będzie osiową zasadą życia publicznego i prywatnego u polskich pokoleń^[11]. Odrzucając jednak idee państwowości i parlamentaryzmu, nie rezygnował z patriotyzmu i idei narodu, domagając się „samoistnego oddziału każdego plemienia” oraz „uznania narodowości, jako Bożej zasady”^[12]. Daleki był przy tym jednak od egoizmu narodowego i nacjonalizmu.

Poglądy społeczno-polityczne Chojeckiego podlegały silnej ewolucji. W powieści Alkhadar, wydanej pięć lat po Rewolucjonistach i stronnictwach wstecznych upatrywał groźby despotyzmu we wszelkich zbiorowych organizmach, podczas kiedy poprzednio w idei stowarzyszenia widział obronę przed potęgą rządu. Pisał teraz: nie ma systemu, który by sam w sobie niósł wszystkie rękojmie sprawiedliwości i porządku^[13]. Z czasem znacznie złagodził swój światopogląd, odchodząc od socjalizmu i anarchizmu. Rewolucjonizm jego ogranicza się w zasadzie jedynie do „Wiosny Ludów”.

Najważniejsze prace

• Wspomnienia z podróży po Krymie. Warszawa: nakładem autora, 1845.
• Czechja i Czechowie przy końcu pierwszej połowy XIX-go stulecia. T. I-II. Berlin: F. Schneider i Spółka, 1847.
• Rewolucjoniści i stronnictwa wsteczne w roku 1848. Berlin: nakładem Księgarni Behra, 1849.
• Alkhadar. Ustęp z dziejów Ojców naszych. Paryż: 1854.
• Voyage dans les mers du nord à bord de la corvette la Reine Hortense. Paris: Michel Lévy frères, 1857.
• L’Aïeule. Drame en 5 actes et 6 tableaux. Paris: Michel Lévy frères, 1863. [wspólnie z Adolphem d’Ennery].
• L’Égypte à l’Exposition universelle de 1867. Paris: Dentu, 1867.
• Patrjotyzm i objawy jego u niektórych narodów. Rzecz wygłoszona na posiedzeniu Tow. Naukowej Pomocy w Paryżu dnia 27 stycznia 1870 roku. Paryż: 1870.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Lidia i Adam Ciołkoszowie: Zarys dziejów socjalizmu polskiego. T. I. Londyn: Gryf Publications LTD., 1966.
• Jan Zygmunt Jakubowski (wyd.): Literatura polska od średniowiecza do pozytywizmu. PWN, 1979. ISBN 83-01-00201-8.

Literatura dodatkowa

• Artur Chojecki: Chojecki Edmund. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 3: Brożek Jan – Chwalczewski Franciszek. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1937, s. 391–392. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0.

Linki zewnętrzne

• Strona poświęcona Edmundowi Chojeckiemu (pol.). [dostęp 2012-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-05)].
• Dzieła E. Chojeckiego w zbiorach Biblioteki Narodowej – wersja cyfrowa na Polona.pl
• Edmund Chojecki, Ogólny rzut oka na rewolucję