Edmund Dene Morel

E. D. Morel

Data i miejsce urodzenia	10 lipca 1873 Paryż
Data i miejsce śmierci	12 listopada 1924 Bovey Tracey
Deputowany Izby Gmin
Okres	od 1922 do 1924
Przynależność polityczna	Partia Pracy (Wielka Brytania)

Edmund Dene Morel, właśc. Georges Edmond Pierre Achille Morel de Ville (ur. 10 lipca 1873 w Paryżu, zm. 12 listopada 1924 na farmie w pobliżu Bovey Tracey, Devon) – brytyjski dziennikarz, pisarz, polityk i obrońca praw człowieka.

Życiorys

Pierwsze lata

Edmund Dene Morel urodził się w 1873 w Paryżu. Jego matka była Angielką, a wcześnie zmarły ojciec Francuzem. Sam Morel rozmawiał płynnie w obu językach. W celach zarobkowych i w celu wsparcia swojej matki zaczął pisać dla różnych gazet artykuły na temat handlu z Afryką. Mając 20 lat przyjął posadę u brytyjskiego armatora Eldera Dempstera posiadającego monopol na przewóz towarów do i z Wolnego Państwa Konga. Zawdzięczał to dobrej znajomości Afryki, dobremu wykształceniu i znajomości języka francuskiego. W 1896 ożenił się z Brytyjką i zamieszkał w Anglii, przyjmując tamtejsze obywatelstwo. Od tego czasu podpisywał się jedynie inicjałami M.D. Morel^[1].

Walka przeciwko systemowi wyzysku w Wolnym Państwie Konga

Armator Elder Dempster posiadał monopol na przewóz towarów do i z Wolnego Państwa Konga, które stanowiło własność belgijskiego króla Leopolda II. Z racji zajmowanego stanowiska Morel posiadał wgląd w dokumentację spółki. Gdy odkrył, że statki płynące do Konga wiozły głównie broń, stał się podejrzliwy i zaczął badać sprawę. Odkrył, że w Kongu stworzono system niewolnictwa^[2] i przymusu pracy w celu pozyskiwania kauczuku naturalnego. Wkrótce stał się największym krytykiem systemu opresji w Kongu: założył Congo Reform Association, był redaktorem powołanej przez niego gazety „West African Mail”, napisał kilka książek i przeprowadził niezliczoną ilość wykładów na ten temat. Jednym z jego partnerów w Congo Reform Association był Irlandczyk Roger Casement, autor oficjalnego raportu (Raportu Casementa) dla Zjednoczonego Królestwa na temat sytuacji w Wolnym Państwie Konga. Wspólnie udało im się w pierwszej dwudziestowiecznej kampanii na rzecz poszanowania praw człowieka przeciągnąć dużą część obywateli Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych na swoją stronę. Ich głównym orężem był nowy wynalazek: fotografia, która ukazywała przykłady okropności mających miejsce w Kongu. Nacisk opinii publicznej stał się z czasem tak silny, że Leopold II sprzedał Wolne Państwo Kongo Belgii. Z czasem sytuacja ludności Konga zaczęła się poprawiać. W 1913 Morel ogłosił zwycięstwo i zakończenie swojej akcji.

Krytyka „bezsensownej wojny”

Kiedy w sierpniu 1914 Anglia przystąpiła do I Wojny Światowej i wypowiedziała Niemcom wojnę, Morel wystąpił w ramach protestu z Liberal Party i założył pacyfistyczną Union of Democratic Control. Mimo że sam nie był pacyfistą, potępił przystąpienie do wojny, wymuszone przez tajne umowy z Francją, zaatakowaną przez Niemcy, choć samo Zjednoczone Królestwo nie zostało zaatakowane przez Niemcy. Większość Brytyjczyków wspierało jego walkę przeciwko systemowi pracy przymusowej w Wolnym Państwie Konga; jednak nie poparto jego potępienia przystąpienia do wojny. W 1917 został aresztowany i skazany na sześć miesięcy przymusowych prac w więzieniu na podstawie dawno niestosowanego prawa zabraniającego wysyłania pacyfistycznych książek do neutralnych państw.

Rola w kampanii Czarna Hańba

Po zajęciu Nadrenii przez wojska alianckie (w tym francuskich jednostek składających się z czarnoskórych i Turkos) Morel opublikował kilkanaście artykułów i pamfletów, w których częściowo z powodu swojej postawy antyfrancuskiej skrytykował użycie żołnierzy pochodzących z Afryki, których seksualność, zgodnie z modnymi wówczas teoriami rasistowskimi i pseudoantropologicznymi, była sterowana popędami wynikającymi z ich natury.

Morel jako parlamentarzysta

Po wojnie przywrócono mu częściowo pozytywny wizerunek dzięki zwycięstwu Partii Pracy. W 1919 założył miesięcznik „Foreign Affairs”, pełniący funkcję medialnego organu Union of Democratic Control, której został przewodniczącym. W 1922 został deputowanym Izby Gmin (i wygrał nawet z Winstonem Churchillem, który był współodpowiedzialny za oskarżenie Morela pięć lat wcześniej). Dzięki swojemu talentowi do przemówień stał się jednym z najbardziej prominentnych rzeczników Partii Pracy w sprawach polityki zagranicznej. Po wyborze Ramsaya MacDonalda na brytyjskiego premiera był poważnym kandydatem na ministra spraw zagranicznych. Od pobytu w więzieniu już nigdy nie odzyskał dawnej formy fizycznej. Edmund Dene Morel zmarł podczas spaceru 12 listopada 1924 w wieku 51 lat.

Wkład Morela

Edmund Dene Morel był inicjatorem pierwszego międzynarodowego ruchu w obronie praw człowieka w XX wieku. Dzięki jego walce przeciwko Wolnemu Państwu Konga wraz z Raportem Casementa zmusił króla Leopolda II do przekazaniu Konga w 1908 Belgii, co zapoczątkowało powolną poprawę sytuacji Afrykańczyków. Morel nie był jednak krytykiem kolonializmu. Bronił wciąż brytyjskich posiadłości kolonialnych, argumentując, że Brytyjczycy troszczą się o rozwój swoich kolonii w odróżnieniu do polityki Leopolda II w Kongu. Zbrodnie w Kongu uległy z czasem zapomnieniu, podobnie jak cała praca jaką wykonał Morel. Dopiero w ostatnich latach przypomniano sobie historię walki Morela z polityką Leopolda II wobec Konga.

Opublikowane książki

• The British Case in French Congo
• King Leopold’s Rule in Africa (1904)
• Red Rubber – The story of the rubber slave trade that flourished in Congo in the year of grace 1906 (1906)
• Great Britain and the Congo
• Nigeria
• Morocco and Diplomacy (1912) (reissued as Ten Years of Secret Diplomacy in 1915)
• Truth and the War (1916)
• Africa and the Peace of Europe
• The Black Man’s Burden (1920)
• Thoughts on the War
• The Peace, and Prison
• Pre-War Diplomacy
• Diplomacy Revealed

Przypisy

Bibliografia

• AdamA. Hochschild AdamA., Duch Króla Leopolda, PiotrP. Tarczyński (tłum.), Warszawa: Świat Książki – Weltbild Polska, 2012, ISBN 978-83-7799-498-6, OCLC 804394491 .
• Stanard, Matthew G.: Selling the Congo: A history of European pro-empire propaganda and the making of Belgian imperialism, 2012.
• DaniëlD. Vangroenweghe DaniëlD., Rood Rubber – Leopold II en zijn Congo, Leuven: Van Halewyck, 2004, ISBN 90-5617-556-4, OCLC 902127098 .
• Catherine AnnC.A. Cline Catherine AnnC.A., E. D. Morel, 1873–1924. The strategies of protest, Dundonald, Belfast: Blackstaff, 1980, ISBN 0-85640-213-3, OCLC 9081568 .
• Mario Vargas Llosa: Der Traum des Kelten. Suhrkamp, Berlin 2011, ISBN 978-3-518-42270-0.
• Reinders, Robert C.: Racialism on the Left. E. D. Morel and The „Black Horror on the Rhine, w: International Review of Social History nr 13, 1968, s. 1–28.
• F. Seymour Cocks: E. D. Morel. The man and his work, 1920.

Linki zewnętrzne

• Katalog dokumentów Morela.
• Artykuł o Morelu. catalystmedia.org.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-08-12)].
• E. D. Morel. The man and his work
• Raport Casementa na temat sytuacji w Wolnym Państwie Konga. web.jjay.cuny.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-04-12)].