Edmund Kowal

Edmund Kowal

Pełne imię i nazwisko	Edmund Karol Kowal
Data i miejsce urodzenia	16 lutego 1931 Bobrek
Data i miejsce śmierci	22 kwietnia 1960 Poznań
Obywatelstwo	polskie
Wzrost	172 cm
Pozycja	napastnik
Kariera seniorska
Lata Klub Wyst. Gole 1946–1949 Odra/Sparta Bobrek 1949–1952 Stal Bobrek 1952–1953 Wawel Kraków 21 (7) 1953–1956 Legia Warszawa 58 (15) 1957–1960 Górnik Zabrze 60 (16)
Kariera reprezentacyjna
Lata Reprezentacja Wyst. Gole 1953–1958 Polska 8 (1)

Edmund Karol Kowal, w latach 1931–1949 Erwin Ernest Schmidt (ur. 16 lutego 1931 w Bobrku, zm. 22 kwietnia 1960 w Poznaniu) – polski piłkarz, reprezentant Polski w latach 1953–1958.

Kowal był wychowankiem Odry Bobrek, skąd w wieku osiemnastu lat trafił do Stali Bobrek. W 1952 roku dostał powołanie do wojska, natomiast w 1953 roku służbowe oddelegowanie do Wawelu Kraków. W latach 1953–1956 grał dla Legii Warszawa, natomiast od 1957 roku występował w Górniku Zabrze. Z Legią dwukrotnie zaliczył krajowy dublet, zdobywając mistrzostwo i Puchar Polski (1955, 1956). W barwach Górnika dwukrotnie został mistrzem Polski (1957, 1959). Zmarł w wyniku obrażeń poniesionych w wypadku podczas wskakiwania do tramwaju.

Kariera klubowa

Początki

Kowal urodził się 16 lutego 1931 roku jako Erwin Ernest Schmidt w gminie Bobrek, która po II wojnie światowej została przyłączona do Bytomia. W 1946 roku za namową Marcelego Strzykalskiego rozpoczął treningi w Klubie Sportowym Odra Bobrek, który funkcjonował przy Hucie Julia^[a]. Strzykalski charakteryzował Kowala jako chłopca stroniącego od trenowania piłki nożnej w klubie. Według niego Kowal wolał grać z kolegami na podwórkach oraz hałdach^[2]. W latach 1949–1952 Kowal występował w Stali Bobrek, która powstała po fuzji Sparty oraz Liniarni Bobrek^[1]. Mając osiemnaście lat miał zmienić za namową działaczy Stali imię i nazwisko, aby zmylić przedstawicieli klubów wojskowych chcących mieć go u siebie^[3]. W 1952 roku po rozgrywanym w Bytomiu towarzyskim meczu z Wawelem Kraków dostał powołanie do wojska i służbowe oddelegowanie do nowego zespołu^[4].

Wawel Kraków (1953)

Kowal trafił do wojska jesienią 1952 roku, natomiast grę dla Wawelu rozpoczął od sezonu 1953^[4]. Zadebiutował w wygranym spotkaniu ligowym przeciwko AKS-owi Chorzów (2:4, 15 marca 1953 roku), zaś pierwszą bramkę strzelił w tymże meczu. W pojedynku z Lechią Gdańsk (5:1, 26 lipca 1953 roku) zdobył hat tricka. Kowal wystąpił w dwudziestu jeden meczach ligowych i strzelił siedem bramek. Zespół prowadzony przez Artura Waltera zdobył wicemistrzostwo Polski, natomiast z rywalizacji o Puchar Polski został wycofany^[5]. W sierpniu 1953 roku Kowal jako czynny żołnierz i zawodnik Wawelu reprezentował Okręg Wojskowy Kraków na III Spartakiadzie Wojska Polskiego we Wrocławiu. Wawel zapewnił sobie zwycięstwo w turnieju po wygranych spotkaniach ze Śląskiem Wrocław, Flotą Gdynia, Lotnikiem Warszawa i Zawiszą Bydgoszcz oraz remisie z Lublinianką^[b]. Po zakończeniu sezonu decyzją Ministra Obrony Narodowej Wawel został odsunięty z rozgrywek I ligi. Uznano, że prawo do reprezentowania wojskowych klubów w lidze ma wyłącznie Legia Warszawa. W wyniku tychże działań najlepszych piłkarzy krakowskiego zespołu przeniesiono w ramach poborów do stolicy, wśród nich Kowala^[7][8].

Legia Warszawa (1953–1956)

W sezonie 1954 trenerem Legii został Węgier János Steiner, który przez słabe wyniki nieustannie szukał optymalnego ustawienia oraz nowych zawodników. W sześciu pierwszych meczach ligowych Legia strzeliła tylko dwie bramki – autorem jednej z nich był Kowal – zaś dwa punkty zdobyła po bezbramkowych remisach. Niepodważalną pozycję u Steinera miał Kowal, który wystąpił w osiemnastu spotkaniach i strzelił cztery gole^[9][10]. W barwach Legii zadebiutował w spotkaniu o Puchar Polski przeciwko Ślęzy Wrocław (1:2 pd., 15 listopada 1953 roku)^[11][c], natomiast pierwszą bramkę zdobył w przegranym meczu z Górnikiem Radlin (4:1, 4 kwietnia 1954 roku)^[12]. Legia zajęła w lidze siódme miejsce zapewniając sobie utrzymanie po wygranej w przedostatniej kolejce z Cracovią (0:2, 21 listopada 1954 roku)^[13], zaś w rozgrywkach Pucharu Polski dotarła do półfinału, w którym przegrała z Gwardią Warszawa (2:1, 17 lipca 1954 roku) ^[12].

W sezonie 1955 Legia zdobyła mistrzostwo oraz Puchar Polski, stając się pierwszą drużyną w historii polskiej piłki nożnej, która sięgnęła po dublet krajowy^[14]. W finale Pucharu Polski Legia pokonała Lechię Gdańsk (5:0, 29 września 1955 roku)^[15]. Kowal wystąpił we wszystkich dwudziestu dwóch ligowych meczach i strzelił osiem bramek. Łącznie spędził na boisku 1948 minut, a meczów w pełnym wymiarze czasowym nie dograł z Lechią Gdańsk (0:1, 3 kwietnia 1955 roku) oraz Polonią Bydgoszcz (2:1, 8 listopada 1955 roku), kiedy to został zmieniony w obu spotkaniach przez Longina Janeczkę^[16].

W sezonie 1956 nowym trenerem Legii został Ryszard Koncewicz, gdyż umowa Steinera nie została przedłużona ze względu na wygórowane wymagania finansowe^[16]. Pod wodzą nowego trenera Legia drugi raz z rzędu zdobyła krajowy dublet, wygrywając mistrzostwo oraz Puchar Polski^[17]. W finałowym spotkaniu Legioniści pokonali Górnika Zabrze (3:0, 24 czerwca 1956 roku), a jedna z bramek był autorstwa Kowala^[15]. Sensacją sezonu był mecz ligowy, w którym Legia odniosła rekordowe w swojej historii zwycięstwo nad Wisłą Kraków (12:0, 19 sierpnia 1956 roku), natomiast Kowal strzelił w nim dwa gole^[18][19]. W sezonie 1956 Legia była pierwszym mistrzem Polski, który zagrał w Pucharze Europy Mistrzów Klubowych, jednak odpadła w rundzie wstępnej po przegranym dwumeczu ze Slovanem Bratysława. W rewanżu (2:0, 19 września 1956 roku) Kowal zdobył bramkę otwierającą wynik spotkania^[20]. Po zakończeniu sezonu Kowal odszedł do Górnika Zabrze, choć działacze namawiali go na przedłużenie służby wojskowej, umożliwiającej dalszą grę dla Legii^[21].

Górnik Zabrze (1957–1960)

W sezonie 1957 drużynę Górnika objął węgierski trener Zoltán Opata zorientowany na słabe punkty zespołu^[22]. Opata wzmocnił atak ściągając Kowala, który za parafowanie umowy otrzymał skrzynkę niedostępnych wówczas na rynku pomarańczy, pieniądze oraz etat w kopalni Concordia^[23][24]. Pierwszy mecz w barwach Górnika rozegrał w ramach I rundy towarzyskiego Pucharu Sportu (0:1, 27 stycznia 1957 roku) z Tarnovią Tarnów, natomiast grając na pozycji środkowego napastnika w III rundzie przeciwko Kolejarzowi Czechowice (0:13, 10 lutego 1957 roku) zdobył hat tricka^[25]. Oficjalny debiut Kowala miał miejsce w 1/8 finału Pucharu Polski przeciwko Lechii Gdańsk (0:3, 17 marca 1957 roku), zaś pierwszego gola strzelił w tymże spotkaniu^[26]. Przed rewanżowym meczem ligowym z Legią (3:2, 21 sierpnia 1957 roku), Kowal wraz z Ernestem Pohlem został zawieszony przez Opatę na pół roku. Odsunięcie od drużyny było wynikiem niesportowego trybu życia piłkarzy oraz nadmiernego spożywania alkoholu^[25][27]. Na trzy kolejki przed końcem sezonu dyskwalifikacja Kowala została odwieszona przez działaczy, natomiast zabrzanie po wygranej z Gwardią Warszawa byli bliscy zdobycia pierwszego w historii klubu mistrzostwa Polski. Górnik został mistrzem Polski po porażce Gwardii w przedostatniej kolejce z Lechem Poznań, zaś w rozgrywkach o Puchar Polski przegrał w finale z ŁKS-em Łódź (2:1, 20 lipca 1957 roku)^[18][15].

W sezonie 1958 Kowal rozegrał dwadzieścia jeden ligowych meczów w pełnym wymiarze czasowym i zdobył osiem bramek^[28]. Jedynym meczem, w którym nie wystąpił z powodu kontuzji było spotkanie przeciwko ŁKS–owi (4:1, 14 czerwca 1958 roku)^[29]. Sezon 1958 był ostatnim dla trenera Opaty, gdyż zrezygnował z pracy w Zabrzu. Górnik zakończył rozgrywki ligowe na trzecim miejscu, a trener argumentował tę pozycję złym trybem życia niektórych graczy, co przełożyło się ostatecznie na wyniki zespołu. Do tego grona zaliczył chociażby Kowala, który według niego spożywał wódkę i scharakteryzował go jako niepoprawnego recydywistę^[30]. Rozgrywki o Puchar Polski nie były rozgrywane, ponieważ zostały zawieszone do 1962 roku^[18].

W sezonie 1959 nowym szkoleniowcem Górnika został węgierski trener János Steiner, z którym Kowal współpracował w Legii. Kowal wystąpił we wszystkich dwudziestu dwóch meczach ligowych i zdobył sześć bramek, spędzając na boisku 1935 minut. Jedynym spotkaniem, którego nie dograł w pełnym wymiarze czasowym był mecz przeciwko Ruchowi Chorzów (2:2, 25 października 1959 roku), kiedy to został zmieniony przez Manfreda Fojcika^[31]. Kowal był odpowiedzialny za wykonywanie rzutów karnych, które wykorzystał w spotkaniach z Legią (1:2, 10 maja 1959 roku) oraz Lechią Gdańsk (3:2, 1 listopada 1959 roku). Bramkarza Lechii pokonał nie biorąc rozbiegu w kierunku piłki. Przed strzałem wykonał zwód, po którym Henryk Gronowski rzucił się w jeden róg bramki, a piłka potoczyła się w drugi^[32]. Górnik zapewnił sobie tytuł mistrzowski na trzy kolejki przez zakończeniem rozgrywek, natomiast Kowal był uważany za piłkarza w szczytowej formie oraz inteligentnego konstruktora akcji^[32].

W sezonie 1960 szkoleniem piłkarzy Górnika zajął się Czech Wilhelm Lugr, jednak słaba postawa drużyny przyczyniła się do kolejnej zmiany na tym stanowisku. W lipcu nowym trenerem został Augustyn Dziwisz. Górnik zajął trzecie miejsce na zakończenie ligowych rozgrywek, przegrywając rywalizację z Ruchem o dwa punkty. Kowal zagrał wyłącznie w trzech pierwszych meczach sezonu przeciwko: Lechii Gdańsk (1:0, 13 marca 1960 roku), Legii (4:2, 20 marca 1960 roku) oraz Zagłębiu Sosnowiec (0:0, 27 marca 1960), ponieważ zmarł 22 kwietnia 1960 roku w wyniku obrażeń poniesionych w wypadku^[33].

Kariera reprezentacyjna

Kowal był reprezentantem Polski w latach 1953–1958. Wystąpił w tym czasie w ośmiu meczach i zdobył jedną bramkę. Zadebiutował w kadrze prowadzonej przez selekcjonera Ryszarda Koncewicza w towarzyskim spotkaniu przeciwko Bułgarii (2:2, 13 września 1953 roku)^[34], zaś jedyną bramkę zdobył w meczu z reprezentacją Finlandii (5:0, 4 listopada 1956 roku)^[35].

Statystyki

Klubowe w latach 1953–1960

Sezon	Klub	Liga	Liga krajowa		Puchar Polski		Europejskie Puchary		Łącznie
			Meczów	Bramek	Meczów	Bramek	Meczów	Bramek	Meczów	Bramek
1953[5]	Wawel Kraków	I Liga	21	7	–				21	7
1954[12]	Legia Warszawa	I Liga	18	4	5	1	–		23	5
1955[36]	Legia Warszawa	I Liga	22	8	4	3	–		26	11
1956[20]	Legia Warszawa	I Liga	18	3	4	3	2	1	24	7
1957[37]	Górnik Zabrze	I Liga	14	2	4	1	–		18	3
1958[28]	Górnik Zabrze	I Liga	21	8	–				21	8
1959[38]	Górnik Zabrze	I Liga	22	6	–				22	6
1960[39]	Górnik Zabrze	I Liga	3	0	–				3	0
Podsumowanie
Razem	Wawel Kraków	I Liga	21	7	–				21	7
	Legia Warszawa	I Liga	58	15	13	7	2	1	73	23
	Górnik Zabrze	I Liga	60	16	–				60	16
		Łącznie	139	38	13	7	2	1	154	46

Reprezentacyjne w latach 1953–1958

Mecze i gole w reprezentacji[40]
Polska
Lp.	Data	Miejsce	Przeciwnik	Wynik	Gol	Rozgrywki
1.	13.09.1953	Sofia, Bułgaria	Bułgaria	2:2		towarzyski
2.	26.06.1955	Sofia, Bułgaria	Bułgaria	1:1		towarzyski
3.	26.08.1956	Wrocław, Polska	Bułgaria	1:2		towarzyski
4.	28.10.1956	Warszawa, Polska	Norwegia	5:3		towarzyski
5.	04.11.1956	Kraków, Polska	Finlandia	5:0		towarzyski
6.	16.11.1956	Stambuł, Turcja	Turcja	1:1		towarzyski
7.	19.05.1957	Warszawa, Polska	Turcja	0:1		towarzyski
8.	14.09.1958	Chorzów, Polska	Węgry	1:3		towarzyski

Sukcesy

Wawel Kraków

• Wicemistrzostwo Polski w sezonie 1953
• Zwycięstwo w III Spartakiadzie Wojska Polskiego we Wrocławiu w 1953 roku

Legia Warszawa

• Mistrzostwo Polski (2 razy) w sezonach: 1955, 1956
• Puchar Polski (2 razy) w sezonach: 1955, 1956

Górnik Zabrze

• Mistrzostwo Polski (2 razy) w sezonach: 1957, 1959
• 3. miejsce mistrzostw Polski (2 razy) w sezonach: 1958, 1960

Śmierć

Grób Edmunda Kowala na cmentarzu parafialnym św. Józefa w Zabrzu (2020)

Przed świętami wielkanocnymi w 1960 roku Kowal wybrał się do swojego kolegi mieszkającego na Zaborzu – dzielnicy Zabrza. Próbował wskoczyć do jadącego tramwaju, jednak pośliznął się na zlodowaconej jezdni i wpadł pod koła. W płaszczu miał butelkę z alkoholem, która po rozbiciu pokaleczyła mu narządy wewnętrzne. Kowala przewieziono do zabrzańskiej kliniki chirurgicznej przy ul. 3-go Maja, a konsylium ustaliło, że szansą na uratowanie życia piłkarza jest dializa przy użyciu sztucznej nerki. W kraju były wówczas dwa tego typu urządzenia. Kowal trafił do kliniki w Poznaniu, ponieważ jego przyjęcia odmówił szpital w Warszawie. Zawodnika transportowano wagonem towarowym doczepionym do pociągu osobowego w towarzystwie konwojenta, na którego wyznaczono dr Andrzeja Musierowicza^[32]. W Poznaniu na rannego Kowala czekała karetka, jednak ze względu na zbyt późne udzielenie pomocy zmarł 22 kwietnia 1960 roku. Kowal został pochowany w Zabrzu na cmentarzu parafialnym św. Józefa. Trumnę z jego zwłokami nieśli koledzy z Górnika: Edward Jankowski, Ginter Gawlik, Henryk Hajduk, Antoni Franosz, Joachim Szołtysek oraz Stefan Florenski^[41]. Pamięć Kowala uczczono minutą ciszy oraz czarnymi opaskami na rękawach koszulek podczas meczu Górnika z Wisłą Kraków (4:0, 8 maja 1960 roku)^[42]. Z inicjatywy Kazimierza Górskiego zorganizowano towarzyski mecz Górnika z Legią (3:2, 11 maja 1960 roku), zaś zgromadzone pieniądze z biletów w kwocie pięćdziesięciu tysięcy złotych przekazano wdowie i dwójce osieroconych dzieci^[43][44].

Życie prywatne

Kowal był z wykształcenia ślusarzem. Nosił boiskowe przydomki: Epin oraz Epi^[45]. Jeden z braci Kowala uległ wypadkowi podczas uprawiania gimnastyki sportowej i zmarł na skutek odniesionych obrażeń^[3].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Stefan Grzegorczyk, Jerzy Lechowski, Mieczysław Szymkowiak: Piłka nożna 1919-1989. Ludzie, drużyny, mecze. Zarys encyklopedyczny. Agencja Wydawniczo-Handlowa PASSA, 1991. ISBN 83-900138-0-0.
• Andrzej Gowarzewski: Biało-czerwoni. Dzieje reprezentacji Polski 1947-1970. GiA Katowice, 1995. ISBN 83-902751-4-7.
• Andrzej Gowarzewski, Stefan Szczepłek: Legia Warszawa. GiA Katowice, 1995. ISBN 83-902751-6-3.
• Andrzej Gowarzewski, Joachim Waloszek: Górnik Zabrze. 50 lat prawdziwej historii (1948-1998). GiA Katowice, 1999. ISBN 83-905424-8-X.
• Paweł Czado: Górnik Zabrze. Opowieść o złotych latach. Wydawnictwo Agora, 2017. ISBN 978-83-268-2033-5.
• Andrzej Gowarzewski: Mistrzostwa Polski. Ludzie (1945-1962). 100 lat prawdziwej historii. GiA Katowice, 2017. ISBN 978-83-88232-63-3.
• Andrzej Gowarzewski: Mistrzostwa Polski. Mecze – Kluby – Sezony (1945-1955). 100 lat prawdziwej historii. GiA Katowice, 2018. ISBN 978-83-88232-64-0.
• Andrzej Gowarzewski: Mistrzostwa Polski. Mecze – Kluby – Sezony (1956-1962). 100 lat prawdziwej historii. GiA Katowice, 2018. ISBN 978-83-88232-65-7.