Edmund Roman Orlik

Edmund Roman Orlik
Ilustracja
plutonowy plutonowy
Data i miejsce urodzenia

26 stycznia 1918
Rogoźno

Data i miejsce śmierci

8 kwietnia 1982
Opole

Przebieg służby
Lata służby

19341944

Siły zbrojne

Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie
Kotwica symbol.svg Armia Krajowa

Jednostki

71 Dywizjon Pancerny

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa

Późniejsza praca

architekt

Odznaczenia
Krzyż Walecznych (1920-1941)

Edmund Roman Orlik (ur. 26 stycznia 1918 w Rogoźnie, zm. 8 kwietnia 1982 w Opolu)[1] – polski architekt, plutonowy podchorąży rezerwy broni pancernych Wojska Polskiego. W literaturze wojennej wymieniany jest także jako Roman Orlik[2].

Życiorys

Edmund Roman Orlik po maturze zgłosił się na ochotnika do służby wojskowej i w 1937 roku ukończył przeszkolenie w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych w Modlinie, po czym rozpoczął studia na Politechnice Warszawskiej[3]. Zmobilizowany w sierpniu 1939 roku, walczył w czasie kampanii wrześniowej w szwadronie czołgów 71 Dywizjonu Pancernego w składzie Wielkopolskiej Brygady Kawalerii, jako dowódca czołgu rozpoznawczego (tankietki) TKS[2].

Orlik z kierowcą przy tankietce TKS
Plan potyczki 18 września 1939 nakreślony przez pchor. Orlika
Domniemany wrak czołgu PzKpfw IV B Viktora von Ratibor

18 września 1939 Orlik wziął udział w starciu pod Pociechą w Puszczy Kampinoskiej, w którym polskie TKS-y uzbrojone w działka (nkm) 20 mm, osłaniające Grupę Operacyjną Kawalerii gen. Romana Abrahama, zniszczyły bez strat na leśnym skrzyżowaniu trzy czołgi niemieckie z 1 Dywizji Lekkiej. W wyniku starcia zginął m.in. dowódca niemieckiego plutonu, książę raciborski, 23-letni leutnant, Wiktor IV Albrecht von Ratibor[3]. Za zbeletryzowanymi pracami Janusza Magnuskiego, opartymi na wspomnieniach Orlika, przyjęto w literaturze, że Orlik dowodził jedynym czołgiem uzbrojonym w nkm w tym starciu i zniszczył sam trzy czołgi, a pozostałe dwa TKS uzbrojone były w zwykłe karabiny maszynowe[2][3]. Według innych źródeł jednak, wszystkie trzy TKS-y uzbrojone były w nkm-y[4]. Powstały na emigracji „Zarys historii polskiej broni pancernej” nie wspomina zaś o Orliku i podaje, że w starciu pod Pociechą brali udział z polskiej strony m.in. kpr. Władysław Tritt, kpr. Mieczysław Pachocki i plut. Stanisław Łopatka[5]. Typ zniszczonych czołgów nie został również jednoznacznie ustalony − z prac Janusza Magnuskiego wynika sugestia, że były one typu PzKpfw 35(t)[a], jednakże w literaturze spotkać można też zdjęcie zniszczonego czołgu PzKpfw IV,opisane jako czołg księcia von Ratibor.

19 września, według prac Magnuskiego, Orlik brał udział w boju o Sieraków, skąd Niemców wyparto w nocy w wyniku natarcia na wieś 7 Pułku Strzelców Konnych i 9 Pułku Ułanów z WBK. Niemcy ruszyli do natarcia wykorzystując kilkadziesiąt czołgów z 11. Pułku Pancernego (Panzer-Regiment 11) płka Philippsa i 65 Batalionu Pancernego (Panzer-Abteilung 65) mjra Thomasa. Przy pomocy 2. baterii 7. Dywizjonu Artylerii Konnej i działek 7. Pułku Strzelców Konnych zniszczono i uszkodzono ponad 20 czołgów, z czego 7 trafił, według jego relacji, TKS plutonowego Orlika, biorąc przy okazji 2 jeńców[2]. Orlik doprowadził następnie swój czołg w składzie polskiego ugrupowania do Warszawy i brał udział w jej obronie, za co po wojnie został odznaczony Krzyżem Walecznych[3]. Walczył w szeregach Armii Krajowej[6].

Kariera zawodowa

Po wojnie Orlik ukończył studia na Wyższej Szkole Plastycznej i pracował w Łodzi, m.in. projektując budynki w dzielnicy akademickiej. Był projektantem (we współpracy z arch. Eugeniuszem Budlewskim) gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej powstałego w latach 1956–1960, uznawanego za najbardziej dopracowane dzieło architektoniczne okresu PRL-u w Łodzi[7]. Zaprojektował w Łodzi też m.in. akademik dla obcokrajowców (tzw. Wieża Babel) i Studium Języków Obcych[7]. Ukończył następnie architekturę na Politechnice Wrocławskiej i od początku lat 70. XX w. mieszkał i pracował w Opolu[3]. Zmarł w 1982 w wyniku nieszczęśliwego wypadku[2].

Upamiętnienie

Tankietka TKS z działkiem 20 mm

Od czasu prac Janusza Magnuskiego, w szczególności opublikowania książki „Karaluchy przeciw panzerom” z 1995 roku, przypisującej Orlikowi na podstawie jego wspomnień zniszczenie 10 czołgów w dwóch starciach, postać Orlika została spopularyzowana w Polsce, a następnie na świecie. Miejsce potyczki pod Pociechą upamiętnia pamiątkowy głaz „Kamień Orlika”[8] (52°20′02″N 20°44′15″E/52,333889 20,737500), na którym widnieje napis:

W tym miejscu doszło do zwycięskiego pojedynku polskiej tankietki TKS-20 z 71 Dyonu P.WLK.BK dowodzonej przez plut. pchr. Edmunda Orlika z czołgiem niemieckim PKW III z 11 P.Panc. 1 DLek. dowodzonym przez por. księcia V. von Ratibor.

Orlika upamiętnili także twórcy gry World of Tanks, umieszczając w niej „Medal Orlika”. Jest on przyznawany za zniszczenie czołgiem lekkim trzech lub więcej pojazdów wroga[9].

Roman Orlik jest także postacią bohatera "hero" w figurkowej grze bitewnej Flames of War wydanej przez nowozelandzką firmę Battlefront.

Uwagi

  1. Kwestia typu zniszczonych przez Orlika czołgów nie jest jasna, w braku jej udokumentowania. Książka J. Magnuskiego Karaluchy przeciw panzerom sugeruje, że chodziło o czołgi czeskiego typu PzKpfw 35(t), które stanowiły główne uzbrojenie 1. Dywizji Lekkiej.

Przypisy

  1. Tadeusz Śliwa (oprac.), ORLIK EDMUND ROMAN. NAJLEPSZY POLSKI PANCERNIAK W II WOJNIE ŚWIATOWEJ w serwisie zarządu Związku Emerytów i Rencistów Pożarnictwa RP [dostęp 27-06-2014]
  2. a b c d e Janusz Magnuski: Karaluchy przeciw panzerom. Warszawa: Pelta, 1995. ISBN 83-85314-06-7.
  3. a b c d e Janusz Magnuski: Orlik uderza pierwszy w: "Za Wolność i Lud" nr 20/1978, s.15
  4. Rajmund Szubański: Pancerne boje września, ZP Grupa, 2009, ISBN 978-83-61529-29-3, s.133-134
  5. Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej, Londyn 1971, s.297.
  6. Sławek Zagórski: Roman Orlik – pierwszy polski as pancerny. interia.pl. [dostęp 2014-04-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)].
  7. a b Łódź: Jak z PRL, to nie znaczy do wyburzenia (wywiad z Janem Salmem), serwis Dziennika Łódzkiego, 30 lipca 2010
  8. Ołtarzew. Książęce śmierci. Polska Niezwykła. [dostęp 2012-01-15].
  9. Zaszczytne medale: Medal Orlika, worldoftanks.eu [dostęp 2021-06-29] (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

PL Epolet plut 25.svg
Naramiennik plutonowego Wojska Polskiego (1925-39).
Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
Kotwica symbol.svg
Autor: Liftarn, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kotwica symbol
POL Krzyż Walecznych (1920) BAR.svg
Baretka: Krzyż Walecznych (1920).
TKS 20mm.jpg
Tankietka TKS z działkiem 20 mm
Edmund Roman Orlik.jpg
Photograph Polish World War II tank commander Edmund Roman Orlik in civilian clothing
Czołg von Ratibora.jpg
Wrak czołgu Viktora von Ratibor
Orlik tankietka.jpg
Podchorąży Orlik z kierowcą przy tankietce
Plan potyczki.jpg
Plan potyczki 18 września 1939 nakreślony przez pchor. Orlika