Eduard Szewardnadze

Eduard Szewardnadze

Эдуа́рд Шевардна́дзе
ედუარდ შევარდნაძე

Eduard Szewardnadze (1997)
Pełne imię i nazwisko	Eduard Ambrosijewicz Szewardnadze Eduard Ambrosis dze Szewardnadze
Data i miejsce urodzenia	25 stycznia 1928 Guria, Zakaukaska FSRR, ZSRR
Data i miejsce śmierci	7 lipca 2014 Tbilisi, Gruzja
2. Prezydent Gruzji
Okres	od 26 listopada 1995 do 23 listopada 2003
Przynależność polityczna	Unia Obywatelska Gruzji
Poprzednik	Zwiad Gamsachurdia
Następca	Nino Burdżanadze (p.o.)
Przewodniczący parlamentu Gruzji
Okres	od 4 listopada 1992 do 25 listopada 1995
Przynależność polityczna	bezpartyjny
Poprzednik	Akaki Asatiani
Następca	Zurab Żwania
Przewodniczący Rady Państwa Gruzji
Okres	od 10 marca 1992 do 4 listopada 1992
Przynależność polityczna	bezpartyjny
Poprzednik	urząd utworzony
Następca	urząd zniesiony
Minister spraw zagranicznych ZSRR
Okres	od 19 listopada 1991 do 25 grudnia 1991
Przynależność polityczna	Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego
Poprzednik	Boris Pankin
Następca	urząd zniesiony
Okres	od 2 lipca 1985 do 20 grudnia 1990
Poprzednik	Andriej Gromyko
Następca	Aleksandr Biessmiertnych
Odznaczenia

Eduard Szewardnadze (gruz. ედუარდ შევარდნაძე, ros. Эдуа́рд Шевардна́дзе; ur. 25 stycznia 1928 w Gurii, zm. 7 lipca 2014^[1] w Tbilisi) – radziecki i gruziński polityk, minister spraw zagranicznych ZSRR od 2 lipca 1985 do 20 grudnia 1990 oraz od 19 listopada do 25 grudnia 1991, prezydent Gruzji od 26 listopada 1995 do 23 listopada 2003.

Kariera w czasach ZSRR

Szewardnadze w wieku 18 lat został instruktorem Komsomołu i dwa lata później wstąpił do partii komunistycznej. W 1959 został członkiem Rady Najwyższej Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, w 1965 został ministrem porządku publicznego Gruzińskiej SRR, a w 1968 spraw wewnętrznych i generałem milicji. Zasłynął wtedy walką z korupcją, doprowadzając do skazania wielu urzędników. W 1972 zastąpił na stanowisku I Sekretarza KC Komunistycznej Partii Gruzji skompromitowanego w aferach korupcyjnych Wasyla Mżawanadzego. Na tym stanowisku kontynuował walkę ze skorumpowanymi urzędnikami, lecz także z dysydentami. W 1976 został członkiem Komitetu Centralnego, a w 1978 Biura Politycznego KC KPZR. W 1985 został ministrem spraw zagranicznych ZSRR, dołączając do grona względnie młodych reformatorów skupionego wokół Gorbaczowa. Odegrał bardzo ważną rolę w upadku ZSRR, odmawiając pomocy komunistycznym reżimom w Europie Środkowej i umożliwiając tym samym demokratyczne przemiany. W 1987 r. wyraził w imieniu ZSRR wstępną zgodę na zjednoczenie państw niemieckich, RFN i NRD. Pod koniec lat 80. jego droga rozeszła się z Gorbaczowem, który dążył do zachowania ZSRR. W 1990 – na parę miesięcy przed nieudanym puczem w Moskwie – przewidując nadchodzący wstrząs polityczny, podał się do dymisji. Swoją rezygnację określił jako protest przeciwko „rodzącej się dyktaturze”. W listopadzie 1991 powrócił na krótki czas na stanowisko, po czym podał się do dymisji razem z Gorbaczowem, po formalnym rozwiązaniu Związku Radzieckiego.

Prezydentura Gruzji

Pierwszym prezydentem nowo niepodległej Gruzji został Zwiad Gamsachurdia (syn słynnego pisarza gruzińskiego, Konstantyna Gamsachurdii), dysydent więziony przez Szewardnadzego w latach 70. Został on jednak obalony w wyniku puczu w styczniu 1992 i musiał zbiec do Czeczenii. Władzę przejął Szewardnadze, który w 1995 został wybrany na prezydenta większością 70% głosów. W 2000 zdołał zapewnić sobie drugą kadencję fałszując wynik wyborów. Szewardnadze przeżył dwie próby zamachów na swe życie (w 1995 i 1998). Za jego prezydentury, na tle terytorialno-nacjonalistycznym oraz w wyniku licznych prowokacji ze strony Gruzji, wybuchł konflikt wojenny na terenie Abchazji, który doprowadził do utraty kontroli nad Abchazją i później Osetią Południową oraz silnych tendencji separatystycznych w Adżarii. Wkroczenie wojsk Gossowietu Gruzji na teren Abchazji spowodowało śmierć 10 tys. ludzi, a 280 tys. uchodźców gruzińskich uniemożliwiono powrót do domów.

By przeciwstawić się rosyjskim wpływom, Szewardnadze obrał kurs prozachodni, nastawiając się na współpracę z USA i strategiczne partnerstwo z NATO i UE.

Szewardnadze cieszył się reputacją zaciekłego wroga korupcji, bardzo w kraju rozpowszechnionej. Zdymisjonował i doprowadził do umieszczenia w zakładach karnych setek oficjeli. Jednakże nigdy nie udało mu się całkowicie wyplenić tego zjawiska.

Rewolucja róż

2 listopada 2003 odbyły się w Gruzji wybory parlamentarne, których wynik został sfałszowany przez rząd. Doprowadziło to do masowych protestów w Tbilisi i całym kraju. Na inauguracyjnej sesji nowego parlamentu 21 listopada, protestujący wtargnęli na posiedzenie, zmuszając prezydenta do opuszczenia sali. Szewardnadze wprowadził stan wyjątkowy i początkowo odmawiał ustąpienia, ostatecznie jednak zgodził się to uczynić po spotkaniu z liderami opozycji oraz konsultacjach z ministrami spraw zagranicznych USA – Collinem Powellem i Rosji – Igorem Iwanowem. Krok ten został entuzjastycznie przyjęty przez społeczeństwo, zaś całe zdarzenie nazwano rewolucją róż, przez analogię do portugalskiej rewolucji goździków.

Życie prywatne

Jego żoną od 1951 do jej śmierci w 2004 roku była Nanuli Cagareiszwili, z którą miał syna i córkę. Razem doczekali się pięciorga wnucząt.

Na język polski została przetłumaczona autobiografia Szewardnadzego, Przyszłość należy do wolności, tł. Krystyna Damm, Warszawa 1992.

Przypisy

Bibliografia

• Borys Jelcyn, Notatki prezydenta, Wydawnictwo UNIV-COMP, Warszawa, 1995, ISBN 83-86386-19-3, tłum. Maria Kostowska, s. 447