Edward Żebrowski (reżyser)

Edward Żebrowski
Imię i nazwiskoEdward Bernstein
Data i miejsce urodzenia26 lipca 1935
Warszawa
Data i miejsce śmierci13 lutego 2014
Warszawa
Zawódreżyser, scenarzysta, aktor

Edward Żebrowski, właśc. Edward Bernstein (ur. 26 lipca 1935 w Warszawie, zm. 13 lutego 2014 tamże) – polski reżyser, scenarzysta i aktor filmowy. Twórca filmów dokumentalnych i fabularnych, autor scenariuszy filmowych.

Życiorys

Był synem Ludwika Bernsteina i Anny, z d. Żebrowskiej, która była córką lekarza Edwarda Żebrowskiego. Jego rodzice pobrali się w 1933. Ojciec był do 1934 zawodowym wojskowym, ukończył Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego. Matka ukończyła konserwatorium muzyczne i szkołę handlową[1]. Do wybuchu II wojny światowej mieszkał w majątku rodzinnym w Lasocinie, w okresie II wojny światowej m.in. w Bratoszewicach, gdzie jego ojciec pracował jako ekonom[2]. Po II wojnie światowej mieszkał początkowo w Lęborku. następnie w Poznaniu, gdzie w wieku 15 lat zdał egzamin maturalny. W czasie nauki szkolnej trenował boks. Po ukończeniu szkoły pracował początkowo jako robotnik w Fabryce Pojazdów Szynowych H. Cegielskiego[3]. W 1955 rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim, jednak po roku przerwał studia, następnie studiował krótko filozofię oraz w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie, jednak także tych studiów nie ukończył[1]. W 1957 publikował stały felieton w Tygodniku Zachodnim, był także kierownikiem literackim w Teatrze im. Stefana Jaracza w Olsztynie (1958-1959) oraz kierownikiem działu krajowego w piśmie Od Nowa (do 1960)[1]. W latach 50. przyjaźnił się z Markiem Hłaską, który uwiecznił go w książce „Piękni dwudziestoletni” jako towarzysza swoich podróży po Polsce[4][5].

Na początku lat 60. pracował w Studiu Małych Form Filmowych[6]. Od 1962 studiował w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej i Filmowej w Łodzi[7], którą ukończył w 1965, broniąc pracę magisterską Semantyczne zagadnienia dzieła filmowego. Przyczynek do teorii budowy postaci człowieka na ekranie[8]. W czasie studiów nakręcił wspólnie z Bogdanem Dziworskim trzy etiudy[9]: Tombola – pastisz kina niemego, Szkoła uczuć – dokumentalny film opowiadający o walce bokserskiej oraz fabularny Wieczór, w którym zagrał Leon Niemczyk[10]. Po ukończeniu studiów zrealizował dokumenty o tematyce sportowej: Maraton i Skok (bohaterem tego drugiego był tyczkarz Włodzimierz Sokołowski)[11]. Od lat 60. pisał także wspólnie z Krzysztofem Zanussim scenariusze filmowe, zebrane w tomie Nowele filmowe (wyd. 1976)[12].

W grudniu 1965 został razem z Ireneuszem Iredyńskim aresztowany pod sfingowanym zarzutem usiłowania gwałtu i 27 stycznia 1966 skazany razem z nim na karę 3 lat pozbawienia wolności[13] (być może było to wynikiem prowokacji wymierzonej w Iredyńskiego[14]). Został osadzony w Zakładzie Karnym w Sztumie i przedterminowo zwolniony po ośmiu miesiącach odbywania kary[15]. Pod koniec lat 60. przyjął nazwisko panieńskie matki[16].

Po opuszczeniu zakładu karnego znalazł się w Zespole Filmowym „Tor”[12], w ramach którego współpracował z Krzysztofem Zanussim. Na podstawie ich wspólnych scenariuszy K. Zanussi nakręcił filmy Twarzą w twarz (1967), Zaliczenie (1968), Góry o zmierzchu (1970), Za ścianą (1971)[17]. Współpracował także przy pisaniu scenariusza Struktury kryształu (1969) – w napisach końcowych zaznaczono przy jego nazwisku – współpraca literacka[18]. W 1970 nakręcił dla Telewizji Polskiej filmy Dzień listopadowy, będący ekranizacją prozy Jarosława Iwaszkiewicza (główną rolę zagrał Leszek Herdegen)[19] oraz Szansa, dziejąca się w szpitalu historia, w której bohater (w tej roli Zbigniew Zapasiewicz) odwiedzający kolegę w szpitalu decyduje się pod wpływem impulsu oddać nerkę nieznajomemu pacjentowi[20]. W 1972 był scenarzystą Wysp szczęśliwych w reżyserii Stanisława Brejdyganta[21]. W tym samym roku debiutował także pełnometrażowym filmem Ocalenie, w którym główną rolę zagrał Zbigniew Zapasiewicz. Film opowiadał historię zaatakowanego chorobą naukowca, który oczekuje na przeszczep nerki[22].

W 1975 wyreżyserował wspólnie z K. Zanussim według ich wspólnego scenariusza film Miłosierdzie płatne z góry[23]. W tym czasie rozpoczął także współpracę z Michałem Komarem, z którym w 1975 napisał niezrealizowany scenariusz Traktat, opowiadający historię żołnierza z czasów wojny napoleońskiej[24].

W 1977 razem z Andrzejem Kijowskim napisał scenariusz do filmu Stanisława Różewicza Pasja, poświęconego epizodowi z życia Edwarda Dembowskiego[25]. W 1978 nakręcił swój drugi pełnometrażowy film fabularny Szpital przemienienia, będący adaptacją powieści Stanisława Lema. Scenariusz do tego filmu napisał wspólnie z Michałem Komarem, główną rolę zagrał Piotr Dejmek[26]. W 1980 nakręcił swój trzeci i ostatni zarazem pełnometrażowy film W biały dzień, według prozy Władysława Terleckiego, który wspólnie z reżyserem napisał także scenariusz, inspirowany sprawą Stanisława Brzozowskiego, z Michałem Bajorem w roli głównej. Otrzymał za niego Srebrne Lwy Gdańskie na 8. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku[27]. Po 1980 zaprzestał – z powodu postępującej od lat 60. choroby Bürgera i skutków doznanego w 1975 wylewu – reżyserowania filmów[28]. Był natomiast współautorem scenariuszy dalszych filmów K. Zanussiego: Niedostępna (1982)[29] i Dotknięcie ręki (1992)[30].

W latach 1978-1980 był przewodniczącym sekcji filmu fabularnego Stowarzyszenia Filmowców Polskich[31]. W latach 1979–1984[32] i 1989–1991 wykładał na Wydziale Telewizji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach[33]. Wspólnie z Krzysztofem Kieślowskim prowadził także w latach 80. warsztaty w Berlinie Zachodnim[34], Berneńskiej Szkole Teatralnej[35], a na zaproszenie Wojciecha Marczewskiego w Narodowej Szkole Filmowej i Telewizyjnej w Kopenhadze[33]. W dalszym ciągu pisał scenariusze filmowe (m.in. z Michałem Komarem – Błogosławiona wina na podstawie prozy Zofii Kossak, Ciuciubabka o uwolnieniu aresztowanych po ogłoszeniu stanu wojennego liderów NSZZ „Solidarność” i KSS KOR, Obok siebie (opublikowany w 1987 w Dialogu[36])). Współpracował także ze Szkołą Wajdy[33]. Był prezesem Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych.

Na początku lat 60. ożenił się z Barbarą Lisowską[37], jego drugą żoną była Małgorzata Jaworska[38].

Zmarł na raka płuc[39].

Wybrana filmografia

Filmy dokumentalne

  • Maraton (1965)
  • Skok (1966)

Filmy fabularne (reżyser)

Przypisy

  1. ↑ a b c Socha 2018 ↓, s. 36-37.
  2. ↑ Socha 2018 ↓, s. 38.
  3. ↑ Socha 2018 ↓, s. 42-43.
  4. ↑ Socha 2018 ↓, s. 23.
  5. ↑ [1]. [dostęp 4 sierpnia 2018]
  6. ↑ Socha 2018 ↓, s. 43.
  7. ↑ Socha 2018 ↓, s. 44.
  8. ↑ Socha 2018 ↓, s. 54.
  9. ↑ Socha 2018 ↓, s. 55.
  10. ↑ Socha 2018 ↓, s. 56-58.
  11. ↑ Socha 2018 ↓, s. 63.
  12. ↑ a b Socha 2018 ↓, s. 98.
  13. ↑ Socha 2018 ↓, s. 74-77.
  14. ↑ Socha 2018 ↓, s. 78.
  15. ↑ Socha 2018 ↓, s. 78, 80.
  16. ↑ Socha 2018 ↓, s. 10.
  17. ↑ Socha 2018 ↓, s. 98, 99, 101, 102.
  18. ↑ Socha 2018 ↓, s. 104.
  19. ↑ Socha 2018 ↓, s. 64.
  20. ↑ Socha 2018 ↓, s. 102, 113-115.
  21. ↑ Socha 2018 ↓, s. 65.
  22. ↑ Socha 2018 ↓, s. 116-125.
  23. ↑ Socha 2018 ↓, s. 105-106.
  24. ↑ Socha 2018 ↓, s. 205-206.
  25. ↑ Socha 2018 ↓, s. 166.
  26. ↑ Socha 2018 ↓, s. 143-151.
  27. ↑ Socha 2018 ↓, s. 169, 171-181.
  28. ↑ Socha 2018 ↓, s. 84-85, 93, 188-189.
  29. ↑ Socha 2018 ↓, s. 107.
  30. ↑ Socha 2018 ↓, s. 108-109.
  31. ↑ Socha 2018 ↓, s. 140.
  32. ↑ Socha 2018 ↓, s. 190.
  33. ↑ a b c Socha 2018 ↓, s. 217.
  34. ↑ Socha 2018 ↓, s. 190-194.
  35. ↑ Socha 2018 ↓, s. 195.
  36. ↑ Socha 2018 ↓, s. 207-210.
  37. ↑ Socha 2018 ↓, s. 50.
  38. ↑ Socha 2018 ↓, s. 226.
  39. ↑ Socha 2018 ↓, s. 229.

Bibliografia

  • Jakub Socha: Żebrowski. Hipnotyzer. Wołowiec: Czarne, 2018. ISBN 978-83-8049-622-4.
  • Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, Lubomir Mackiewicz (red.), Anna Żołna (red.), Warszawa: Interpress, 1993, ISBN 83-223-2644-0, OCLC 749363235.

Linki zewnętrzne