Efekt Elizy

Ten artykuł od 2021-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Efekt Elizy – zjawisko przypisywania przez ludzi znaczenia i sensu znakom, słowom i zdaniom, które takiego sensu same z siebie nie mają. Przykładem takiego efektu jest np. interpretowanie przypadkowych wzorów pojawiających się w fusach po kawie na dnie szklanki, czy tworzonych przez chmury na niebie jako obrazy, które przedstawiają jakieś konkretne kształty.

Nazwa tego efektu pochodzi od pierwszego, naśladującego zwykłą konwersację programu o nazwie ELIZA. Program ten wybierał pewne kluczowe słowa z wypowiedzi ludzi, a następnie tworzył "odpowiedź" łącząc słowo kluczowe ze zwrotami z wcześniej wprowadzonej bazy danych "otwartych zwrotów", takich jak "co to dla ciebie znaczy", "zawsze ma sens", "Nie znam" itp, co dawało czasami efekt "głębokiego znaczenia" odpowiedzi, a czasami chęć jej kontynuowania. Np. program Eliza na pytanie: "Czy jesteś człowiekiem" mógł dać odpowiedź: "Być człowiekiem... czy to coś znaczy..." albo "Co myślisz o mojej matce?" dawał odpowiedź: "Nie znam twojej matki, opowiedz mi o niej coś więcej".

Efekt Elizy powoduje, że ludzi jest stosunkowo łatwo przekonać, że dana maszyna naprawdę myśli i daje sensowne odpowiedzi, nawet jeśli te odpowiedzi są po prostu losowane z wcześniej przygotowanego zbioru, pod warunkiem że dana osoba nie wie, że rozmawia z maszyną. W przypadku gdy dana osoba wie, że może rozmawiać z maszyną, efekt Elizy traci na znaczeniu.

Zobacz też