Efekt społecznych oczekiwań

Efekt społecznych oczekiwań (ang. social desirability bias) – skłonność respondenta do prezentowania siebie w możliwie jak najlepszym świetle poprzez udzielanie takich odpowiedzi, jakie są wskazane społecznie[1][2]. Zalicza się do najczęstszych źródeł błędów wpływających na trafność wyników badań ankietowych i eksperymentalnych. Z punktu widzenia respondenta, efekt społecznych oczekiwań można uznać za wypadkową dwóch oddzielnych czynników: oszukiwania samego siebie i oszukiwania innych[3].

Efekt występuje i staje się poważnym problemem, gdy pojawiają się pytania dotyczące drażliwych społecznie kwestii, takich jak religia, polityka, środowisko oraz spraw osobistych, wliczając w nie m.in. palenie papierosów, zażywanie narkotyków, oszustwa[1], życie seksualne[4], planowanie rodziny[5] i problemy zdrowotne[6]. Przykładowo, palacze mogą zaprzeczać, że palą papierosy, osoby niebiorące udziału w wyborach mogą odpowiadać, że głosowały, a osoby nietolerancyjne wobec mniejszości mogą udzielać zwodniczych odpowiedzi na pytania mierzące ich nastawienie do mniejszości[7].

Wyróżniono dwa sposoby radzenia sobie z tym efektem. Pierwszy sposób składa się z dwóch metod, których celem jest jego wykrycie i pomiar: użycie specjalnych skal oraz ocena odpowiedzi pod tym kątem. Drugi sposób składa się z następujących metod zapobiegania i zmniejszania efektu społecznych oczekiwań: użycie testu wymuszonego wyboru, samodzielnie wypełnianego kwestionariusza, technik losowych odpowiedzi, pozornego wariografu (bogus pipeline), skorzystanie z osób pośredniczących i selekcja ankieterów[3]. Można też zadawać pytania w sposób pośredni[2]. Najskuteczniejszym rozwiązaniem jest kombinacja różnych metod[3].

Przypisy

  1. ↑ a b Pamela Grimm, Social Desirability Bias, [w:] Wiley International Encyclopedia of Marketing, John Wiley & Sons, Ltd, 2010, DOI: 10.1002/9781444316568.wiem02057, ISBN 978-1-4443-1656-8 (ang.).???
  2. ↑ a b Fisher RJ. Social Desirability Bias and the Validity of Indirect Questioning. „Journal of Consumer Research”. 20 (2), s. 303–15, 1993. DOI: 10.1086/209351. 
  3. ↑ a b c Nederhof AJ. Methods of coping with social desirability bias: A review. „European Journal of Social Psychology”. 15 (3), s. 263–80, 1985. DOI: 10.1002/ejsp.2420150303. 
  4. ↑ Meston C, Heiman JR, Trapnell PD, Paulhus DL. Socially Desirable Responding and Sexuality Self-Reports. „The Journal of Sex Research”. 35 (2), s. 148–57, 1998. DOI: 10.1080/00224499809551928. 
  5. ↑ Stuart GS, Grimes DA. Social desirability bias in family planning studies: a neglected problem. „Contraception”. 80 (2), s. 108–12, 2009. DOI: 10.1016/j.contraception.2009.02.009. PMID: 19631784. 
  6. ↑ Logan DE, Claar RL, Scharff L. Social desirability response bias and self-report of psychological distress in pediatric chronic pain patients. „Pain”. 136 (3), s. 366–72, 2008. DOI: 10.1016/j.pain.2007.07.015. PMID: 17822848. 
  7. ↑ Groves RM, Fowler FJ, Couper MP, Lepkowski JM, Singer E, Tourangeau R: Survey Methodology. New York: Wiley, 2009, s. 170. ISBN 978-0-470-46546-2.