Einsatzgruppen w Polsce

Egzekucja Polaków przez Einsatzkommando w Lesznie, październik 1939
(c) Bundesarchiv, Bild 146-1968-034-19A / CC-BY-SA 3.0
Egzekucja powstańców wielkopolskich: Kazimierza Finke, Ksawerego Lehmanna, Wojciecha Niemira oraz Józefa Sterna w Kórniku – 20.10.1939[1]
Egzekucja Polaków w okolicach Kalisza.

Einsatzgruppen w Polsce – działalność niemieckich grup Einsatzgruppen (Grup Operacyjnych) działających na terenie okupowanej Polski w latach 1939–1945. Funkcjonariusze tych grup stanowili zalążek nazistowskiego aparatu terroru na terenie okupowanej Polski – niemieckiej policji, Gestapo, Sicherheitspolizei i Sicherheitsdienstu.

Zadania oddziałów Einsatzgruppen

Zadaniem oddziałów Einsatzgruppen była działalność na zapleczu wojsk niemieckich. Do Einsatzgruppen należało m.in. eksterminacja lub izolacja politycznych i ideologicznych wrogów III Rzeszy na operacyjnym zapleczu frontu na podstawie tzw. „List wrogów Rzeszy” – niem. „Sonderfahndungsbuch Polen”. Zadanie to realizowano poprzez stosowanie bezwzględnego terroru i masowej eksterminacji aktywnych działaczy antyniemieckich i antyfaszystowskich. Działaniami tymi także objęto potencjalnych przeciwników (np. w Polsce uczestników powstania wielkopolskiego i śląskich oraz czołowych przedstawicieli inteligencji). Do zadań tych grup należało także zabezpieczanie zakładów przemysłowych, ważniejszych urządzeń komunalnych i strategicznych oraz zapasów surowców. Grupy te rekwirowały także archiwa państwowe i organizacji politycznych, zbiory dzieł sztuki.

Jednym z głównych zadań Einsatzgruppen była eksterminacja Żydów. Starano się przy tym, aby do zabijania Żydów przyłączała się miejscowa ludność ukraińska[2], litewska[3], polska[4] lub białoruska[5]. Niejednokrotnie miejscowa ludność często atakowała Żydów jeszcze zanim niemieckie oddziały zajęły dany region[6]. We Lwowie ulotki OUN wręczane przechodniom wzywały jawnie do mordów „Lachów, Żydów i komunistów niszcz bez litości, nie miej zmiłowania dla wrogów Ukraińskiej Rewolucji Narodowej”[7]. Na początku sierpnia 1941 dwie kompanie konnego regimentu SS Franza Magilli zostały oddelegowane do Pińska, gdzie pomagały Einsatzgruppen przygotować akcję wymordowania całej populacji Żydów – ponad 30 tys. osób. Od 3 lipca 1941 takie działania przeprowadziła we Lwowie prawdopodobnie Einsatzkommando policji bezpieczeństwa[8]. Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy z satysfakcją donosił w 1943, że od września „trwa planowa akcja ugrupowań narodowopolskich przeciw bandom komunistycznym”, a policja bezpieczeństwa „wielokrotnie była adresatem różnych propozycji tychże ugrupowań”, określających swe cele jako „wyniszczenie elementów komunistycznych, żydowskich i kryminalnych” RSHA cytował w swych raportach również konkretne wypadki antykomunistycznych akcji[9]. W ciągu wykonywania swoich zadań policja bezpieczeństwa popełniała wiele nadużyć i przestępstw nie tylko z punktu widzenia prawa międzynarodowego, ale także prawa niemieckiego, co było oczywiste nawet dla ówczesnych władz okupacyjnych[10].

Największą operacja przeprowadzoną przez Einzatzgruppen w 1942 otrzymała kryptonim Einsatz Reinhard.

Organizacja Einsatzgruppen działających na terenie Polski

(c) Bundesarchiv, Bild 101I-380-0069-37 / Lifta / CC-BY-SA 3.0
Członkowie Einsatzgruppen. Od lewej: Oberscharführer SD, Rottenführer Allgemeine SS, Untersturmführer Waffen-SS i Oberscharführer SD w czasie akcji aresztowania Żydów, Polska, wrzesień 1939 roku

Einsatzgruppen należały do hitlerowskiej policji bezpieczeństwa (Sipo) i służby bezpieczeństwa (SD). Oddziały te organizowane i koordynowane były przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy RSHA. W lipcu 1939 roku na mocy porozumienia pomiędzy szefem SD Heydrichem oraz naczelnym dowódcą lądowych sił Wehrmachtu utworzono 5 grup operacyjnych Einsatzgruppen, które zostały przydzielone do każdej z 5 armii. We wrześniu 1939 utworzono dwie kolejne grupy VI oraz „specjalnego przeznaczenia”, które zostały użyte na Śląsku oraz w Wielkopolsce. Początkowo oddziału te nosiły nazwy od miejsca utworzenia, ale 4 września zwierzchnik SS Reinhard Heydrich w dalekopisie do dowódców wydał rozkaz reorganizacji oraz zmiany nazewnictwa[11]. Na terenie okupowanej Polski działały następujące oddziały Einsatzgruppen[11][12].

  • Einsatzgruppe I (początkowo nazywana Einsatzgruppe Wien) – (dowódca – SS-Standartenführer Bruno Streckenbach, przyporządkowana została 14 Armii)
  • Einsatzgruppe II (początkowo nazywana Einsatzgruppe Oppeln) – (dowódca – SS-Obersturmbannführer Emanuel Schäfer, przyporządkowana została 10 Armii)
    • Einsatzkommando 1/II: SS-Obersturmbannführer Otto Sens
    • Einsatzkommando 2/II: SS-Sturmbannführer Karl-Heinz Rux
  • Einsatzgruppe III (początkowo nazywana Einsatzgruppe Breslau) – (dowódca – SS-Obersturmbannführer und Regierungsrat dr. Ludwig Fischer, przyporządkowana została 8 Armii)
    • Einsatzkommando 1/III: SS-Sturmbannführer Wilhelm Scharpwinkel
    • Einsatzkommando 2/III: SS-Sturmbannführer Fritz Liphardt
  • Einsatzgruppe IV (początkowo nazywana Einsatzgruppe Dramburg) – (dowódca – SS-Brigadeführer Lothar Beutel (od 23 listopada 1939 SS-Obersturmbannführer Josef Meisinger), przyporządkowana została 4 Armii)
    • Einsatzkommando 1/IV: SS-Sturmbannführer und Regierungsrat Helmut Bischoff
    • Einsatzkommando 2/IV: SS-Sturmbannführer und Regierungsrat Walter Hammer
  • Einsatzgruppe V (początkowo nazywana Einsatzgruppe Allenstein) – (dowódca – SS-Standartenfürer Ernst Damzog, przyporządkowana została 3 Armii)
    • Einsatzkommando 1/V: SS-Sturmbannführer und Regierungsrat Heinz Gräfe
    • Einsatzkommando 2/V: SS-Sturmbannführer und Regierungsrat Robert Schefe
    • Einsatzkommando 3/V: SS-Sturmbannführer und Regierungsrat Walter Albath
  • Einsatzgruppe VI (dowódca – SS-Oberführer Erich Naumann, działająca na terenie Wielkopolski)
    • Einsatzkommando 1/VI: SS-Sturmbannführer Franz Sommer
    • Einsatzkommando 2/VI: SS-Sturmbannführer Gerhard Flesch
  • Einsatzgruppe z. b. V. (niem. Einsatzgruppe zum besonderen Verwendungdo zadań specjalnych)[11] – (dowódca – SS-Obergruppenführer Udo von Woyrsch i SS-Oberfürer Otto Rasch, działająca na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim)
  • Einsatzkommando 16 (dowódca – SS-Sturmbannführer dr. Rudolf Tröger, samodzielna grupa mająca działać na Pomorzu).

Zbrodnie Einsatzgruppen w Polsce

Sonderfahndungsbuch Polen – strona tytułowa. Nazwiska osób ze skrótami EK (Einsatzkomando) oraz EG (Einsatzgruppen) oznaczały osoby przeznaczone do eliminacji.

Zobacz też

Przypisy

  1. Marian Olszewski: „Powstanie Wielkopolskie 1918–1919”. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1978.
  2. „Kolaboracja nacjonalistów ukraińskich z hitlerowskimi Niemcami rychło przekroczyła ramy czysto politycznej współpracy i gry interesów. Ukraińcy uczestniczyli w niemieckich akcjach eksterminacyjnych.” [w:] Władysław Serczyk, Historia Ukrainy, 1979]; „Do największych wystąpień antyżydowskich doszło w Galicji Wschodniej (Zachodnia Ukraina) po tym, jak ludność ukraińska w 22 miejscowościach odkryła w byłych więzieniach sowieckich 5300 trupów więźniów pomordowanych przez NKWD.” [w:] Marek Wierzbicki, Polacy i Żydzi w zaborze sowieckim, 2001
  3. „Znacznie bardziej zacięta i antysemicko nastawiona była duża część ludności litewskiej, która – nie tylko w pierwszym momencie – licznie garnęła się do ochotniczych formacji współpracujących z Einsatzgruppen, a następnie z SS.” [w:] Jerzy Tomaszewski, Józef Adelson, Najnowsze dzieje Żydów w Polsce: w zarysie (do 1950 roku), 1993”
  4. „Polska część miejscowej ludności okazuje poparcie dla egzekucji prowadzonych przez policję bezpieczeństwa, donosząc gdzie znajdują się żydowscy, rosyjscy i polscy bolszewicy.” [Lech Niekrasz. operacja „Jedwabne”: mity i fakty, 2001 – fragment raportu Einsatzgruppe]
  5. „Na Białorusi Einsatzgruppe B raportowała, że miejscowej ludności nie można namówić do organizowania pogromów, mimo że nienawidzą Żydów i aprobują niemieckie działania. Przykładów czynnego udziału ludności w mordowaniu Żydów jest jednak w tych meldunkach co niemiara.” [w:] Andrzej Żbikowski, U genezy Jedwabnego: Żydzi na kresach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej, wrzesień 1939-lipiec 1941, 2006
  6. Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego: Tomy 161-168, 1992
  7. „W instrukcjach wydanych przez OUN-R nakazywano, by wszędzie, gdzie wkraczają Niemcy, miasta i wioski były udekorowane niemieckimi flagami, by na głównych ulicach były postawione bramy triumfalne z napisami: : „Heil Hitler”, „Sława OUN”) „Sława Banderze”, „Niech żyje niemiecka armia”, „Niech żyje wódz Adolf Hitler”. [w:] Włodzimierz Bonusiak, Kto zabił profesorów lwowskich?, 1989, str. 30
  8. „oraz na terenie działania Einsatzgruppe C w Galicji. W tym miejscu Hilberg wspomina o pogromie we Lwowie „scena masowych rabunków ze strony tutejszej ludności”, w Tarnopolu i Czortkowie.” [w:] Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, Tomy 161-168, 1992, s. 5
  9. Włodzimierz Borodziej. Terror i polityka: policja niemiecka a polski ruch oporu w GG 1939–1944. 1985. str. 139
  10. Stanisław Nawrocki. Policja hitlerowska w tzw. Kraju Warty w latach 1939–1945 1970
  11. a b c Łukasz Gładysiak: „Zabijajcie wszystkich. Einsatzgruppen 1938-1941". Warszawa: Demart, 2012. ISBN 978-83-7427-879-9.
  12. Jochen Böhler, Klaus-Michael Mallmann, Jürgen Matthäus: „Einsatzgruppen w Polsce”. Warszawa: Bellona, 2012. ISBN 978-83-11-11588-0.
  13. Stanisław Dąbrowa-Kostka, „Hitlerowskie afisze śmierci”, KAW Warszawa 1983, str.39
  14. K. Radziwończyk, „Zbrodnie generała Streckenbacha”, Warszawa 1966
  15. a b Tadeusz Kur: „Sprawiedliwość pobłażliwa”. Warszawa: MON, 1975, s. 7.
  16. Maria Wardzyńska: Był rok 1939. operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2009, s. 39-75. ISBN 978-83-7629-063-8.

Bibliografia

  • Jochen Böhler, Klaus-Michael Mallmann, Jürgen Matthäus, Einsatzgruppen w Polsce, Ewa Ziegler-Brodnicka (tłum.), Warszawa: Bellona, 2009, ISBN 978-83-11-11588-0, OCLC 750967085.
  • Włodzimierz Jastrzębski, „Terror i zbrodnia. Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej w rejencji bydgoskiej w latach 1939–1945”, Warszawa: Interpress, 1974.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Bundesarchiv Bild 146-1968-034-19A, Exekution von polnischen Geiseln.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 146-1968-034-19A / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
Execution of Polish hostages by an Einsatzgruppe (SS death squad) on 10.20.1939 in occupied Kórnik (during the German Nazi occupation of 1939-45).
Bundesarchiv Bild 101I-380-0069-37, Polen, Verhaftung von Juden, SD-Männer.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 101I-380-0069-37 / Lifta / CC-BY-SA 3.0
Execution of Poles by German Einsatzkommando Oktober 1939.jpg
Germans murdered Polish civilians in Leszno, Poland dated 21 October 1939.
Sonderfahndungsbuch Polen.jpg
Sonderfahndungsbuch Polen "Specjalna księga Polaków ściganych listem gończym" - alfabetyczny wykaz imienny zawierający ponad 61 tys. nazwisk Polaków najbardziej zasłużonych dla Polski, przeznaczonych do aresztowania i likwidacji na terenach wcielonych do III Rzeszy w ramach operacji Tannenberg.
Egzekucja pod Kaliszem.jpg
Egzekucja Polaków przez Niemców podczas II wojny światowej pod Kaliszem.