Ekologia behawioralna

Ekologia behawioralna jest to nauka powstała w drugiej połowie lat siedemdziesiątych XX wieku. Obejmuje zagadnienia będące na pograniczu ekologii oraz etologii. Ekologia behawioralna zajmuje się badaniem zachowań zwierząt w warunkach zmieniającego się środowiska oraz bada ich zdolności przystosowawcze, które umożliwiają im przetrwanie oraz rozród. Zajmuje się również poznawaniem relacji zwierząt i ich fizjologicznymi możliwościami, które wykształciły się na drodze ewolucji. Jedną z gałęzi ekologii behawioralnej jest ekologia behawioralna człowieka, będąca swoistym pograniczem nauk biologicznych i społecznych.

Wkład Krebsa i Daviesa

Znany zoolog John Krebs we współpracy z Nicolasem Daviesem w roku 1981 opracowali Wprowadzenie do ekologii behawioralnej, najważniejszą pozycję z zakresu ekologii behawioralnej, która stanowi bazę tej dziedziny i źródło odwołań dla nauk pokrewnych.

Krebs i Davies skupili się na dokładnym opisie zachowań zwierząt w konkretnych warunkach ekologicznych, odpowiadając na pytanie dlaczego dane zachowanie wyewoluowało. W książce odwołują się do czterech pytań Tinbergena, które umożliwiają rozpatrzenie jednego przykładu w czterech różnych kategoriach: wartości lub funkcji dla przeżycia, przyczynowości lub mechanizmu, rozwoju, historii ewolucyjnej[1].

Ekologia behawioralna człowieka

Obecny w latach 60. i 70. neoewolucjonistyczny i ekologiczny trend w naukach społecznych zaowocował powstaniem ekologii behawioralnej człowieka (human behavioral ecology, HBE). Ekologowie behawioralni zajmujący się ludźmi czerpią z szeroko pojętego ewolucjonizmu, kognitywistyki, paleontologii, archeologii, psychologii oraz antropologii kognitywnej i ekologicznej. Ekologia behawioralna człowieka jest pokrewna socjobiologii, ale nie tożsama z nią. Główną cechą odróżniającą ją jest skupienie się na konflikcie interesu jednostki i interesu grupy[2].

Podobnie jak antropologia kulturowa, ekologia behawioralna człowieka opiera się głównie na intensywnych badaniach etnograficznych. Jednak w przeciwieństwie do antropologów, ekologowie behawioralni stosują metody ilościowe, oparte na metodologii używanej w naukach biologicznych i matematycznych[3]. Przedmiotem badań są współczesne społeczności pozaeuropejskie społeczeństwa nieindustrialne oraz przedprzemysłowe społeczności europejskie, a dokładniej – wynikające z tradycji działania gospodarcze, rodzinne, struktura rodowa, małżeństwo, rozród i zachowania seksualne[4]. Ekologowie behawioralni uważają, że na ich podstawie są w stanie wyodrębnić mechanizmy, dzięki którym możliwe jest badanie współczesnych zachowań społecznych i zaproponowanie rozwiązań wynikłych z nich problemów.[5]

Ekologię behawioralną człowieka można podzielić na dwa podstawowe nurty:

  1. silna socjobiologiczna teza, gdzie zachowania kulturowe interpretowane są jako efekt różnic w genotypie osobników wchodzących w skład poszczególnych społeczności,
  2. słaba socjobiologiczna teza, gdzie zachowania kulturowe interpretowane są jako efekt przystosowania do odmiennych środowisk naturalnych, jakie zamieszkują społeczności[5].

Oba nurty, ze względu na silne konotacje z genetyką, materializm kulturowy i stosowanie ścisłej metodologii w badaniach etnograficznych, spotkały się z ostrą krytyką ze strony przedstawicieli nauk społecznych, zwłaszcza antropologów kulturowych (mimo że część z nich, zwłaszcza neoewolucjoniści i materialiści jak Marvin Harris czy Roy Rappaport czerpali z podobnych źródeł i samej ekologii behawioralnej)[4]. Sami ekologowie z kolei zdecydowanie postawili granicę między sobą a socjobiologią, głównie ze względu na negatywne postrzeganie tej drugiej dyscypliny i kojarzenie jej z ideologiami rasistowskimi[6].

Mechanizmy behawioralne

W oparciu o analogiczne zachowania obserwowane wśród zwierząt, ekologowie behawioralni wyodrębnili dla zachowań ludzkich poszczególne mechanizmy:

  • Teoria żeru (prey theory),
  • Teoria gier (game theory),
  • Gromadzenie się (flocking),
  • Terytorializm (territoriality),
  • Hierarchiczna dominacja (dominance hierarchies),
  • Altruizm (altruism),
  • Powściągliwość seksualna (sexual resraint),
  • Strategia „popisu” ("show-off" strategy),
  • Strategia „zaopatrzenia” ("provisioner" strategy)[7].

Mechanizmy behawioralne w praktyce

Dzięki intensywnym badaniom etnograficznym, ekologowie behawioralni wyodrębnili szereg argumentów popierających ich teorie. Do najbardziej rozpowszechnionych i obecnych w społecznej świadomości należą badania prowadzone nad poligamią i zachowaniami rozrodczymi w społecznościach nieindustrialnych.

  • Poliandria w Tybecie – wobec niedoboru ziemi, bracia biorą sobie jedną żonę i – wobec niepewności ojcostwa – traktują wszystkie jej dzieci jako swoje własne. W ten sposób ziemia pozostaje w obszarze jednego gospodarstwa domowego i nie jest dzielona, co zapewnia wyżywienie całej rodzinie. Młodsi bracia są mniej konserwatywni i chętniej łamią zasadę jednej żony, biorąc sobie własną. Powodem jest różnica wieku między nimi a żoną – młodsi bracia wchodzą w okres aktywności seksualnej, gdy żona dobiega kresu okresu rozrodczego[8].
  • Zachowania rozrodcze ludu !Kung z Kalahari - popularna wśród antropologów teoria zakładała, że kobiety !Kung wstrzymywały się od kontaktów seksualnych, by nie rodzić kolejnych dzieci w czasie karmienia starszych, co miało być świadomą kontrolą populacji w obliczu niesprzyjających warunków. Badania Lacka wykazały, że decyzja ta nie jest świadoma, a podyktowana rytmem narzuconym przez środowisko naturalne. Wobec niewystarczającej ilości pokarmów, ilości drapieżników i niesprzyjającego klimatu, tylko mleko matki i poświęcenie całej jej uwagi gwarantuje przeżycie dziecka. Ciąże częstsze niż 3-4 lata skutkowałyby znacznie większą umieralnością urodzonych już dzieci[9].
  • Zmiana zachowań rozrodczych wśród Indian Shipibo – tradycyjnie poligamiczni Shipibo wraz z przejściem na monogamię całkowicie zmienili swoją strategię rozrodczą. W systemie, gdy jeden mężczyzna posiadał kilka żon, kobiety mogły rodzić na zmianę, co dawało im większy odstęp czasu między ciążami. Miały też mniej dzieci, a przez to mniej obciążony organizm. W systemie, gdy na jednego mężczyznę przypadała jedna żona, kobiety rodziły częściej, przez co wczesna umieralność dzieci stała się większa. By populacja nie zmniejszyła się, kobiety musiały częściej zachodzić w ciąże, co znacznie bardziej eksploatowało ich organizmy[10].

Zobacz też

Przypisy

  1. Krebs J.R., Davies N.B., Wprowadzenie do ekologii behawioralnej, przeł. Mikołaj Golachowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2001, s. 5.
  2. Hawkes K., Behavioral ecology [w:] Encyclopedia of Cultural Anthropology, ed. David Levinson, Melvin Ember, New York: Henry Holt and Company 1996, s. 123.
  3. Winterhalder B., Smith E.A., Analyzing Adaptive Strategies: Human Behavioral Ecology at Twenty-Five, "Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews", 2000: 9, s. 52.
  4. a b Cronk L, Human Behavioral Ecology, „Annual Reviews Anthropology” 20, 1991, s. 26.
  5. a b Cronk L, Human Behavioral Ecology, „Annual Reviews Anthropology” 20, 1991, s. 27.
  6. Cronk L, Human Behavioral Ecology, „Annual Reviews Anthropology” 20, 1991, s. 25.
  7. Winterhalder B., Smith E.A., Analyzing Adaptive Strategies: Human Behavioral Ecology at Twenty-Five, "Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews", 2000: 9, s. 54-58.
  8. Cronk L, Human Behavioral Ecology, „Annual Reviews Anthropology” 20, 1991, s. 35.
  9. Cronk L, Human Behavioral Ecology, „Annual Reviews Anthropology” 20, 1991, s. 28.
  10. Cronk L, Human Behavioral Ecology, „Annual Reviews Anthropology” 20, 1991, s. 37.

Bibliografia

  • Cronk L, Human Behavioral Ecology, „Annual Reviews Anthropology” 20, 1991, s. 25-53.
  • Krebs J.R., Davies N.B., Wprowadzenie do ekologii behawioralnej, przeł. Mikołaj Golachowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2001.
  • Hawkes K., Behavioral ecology [w:] Encyclopedia of Cultural Anthropology, ed. David Levinson, Melvin Ember, New York: Henry Holt and Company 1996.
  • Winterhalder B., Smith E.A., Analyzing Adaptive Strategies: Human Behavioral Ecology at Twenty-Five, "Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews", 2000: 9.

Linki zewnętrzne