Eksklawa

C jest eksklawą państwa B i enklawą państwa A

C jest eksklawą państwa B, nie jest jednak enklawą

Eksklawa – część terytorium państwa lub innej jednostki administracyjnej, położona w oddzieleniu od głównego jego obszaru, lecz na tym samym obszarze lądowym (przeważnie kontynent). Może być otoczona terytorium innego państwa lub jednostki administracyjnej, stanowi wtedy jednocześnie enklawę.

Eksklawy międzynarodowe

Historyczne

Prusy Wschodnie były eksklawą niemiecką

• W okresie międzywojennym w latach 1926–1939 do Rzeczypospolitej Polskiej należał półwysep Westerplatte, który był polską eksklawą na terenie Wolnego Miasta Gdańska;
• Gdańsk wraz z częścią terenów przyległych stanowił odciętą od reszty kraju przez terytorium Prus eksklawę I Rzeczypospolitej w latach 1772-1793 (pomiędzy I a II rozbiorem);
• Prusy Wschodnie w latach 1920–1939;
• eksklawy Berlina – powstałe w 1945 roku po podziale Berlina na sektory (1945–1990) w czasie alianckiej okupacji Niemiec.
• Na pograniczu indyjsko-bengalskim było 92 eksklaw Bangladeszu i 106 eksklaw Indii, część z tych eksklaw znajdowała się w eksklawach. Wszystkie eksklawy zostały rozwiązane w 2015 poprzez szereg korekt granicznych^[1].
• Morawskie enklawy na Śląsku

Istniejące

Belgijskie eksklawy w Holandii. Żółty – belgijskie Baarle-Hertog; jasny żółty – holenderskie Baarle-Nassau

Przykłady eksklaw międzynarodowych:

• belgijskie miasto Baarle-Hertog stanowi grupę 22 eksklaw na terytorium holenderskiego miasta Baarle-Nassau, dodatkowo w eksklawach belgijskich znajduje się siedem eksklaw holenderskich,
• niemieckie Büsingen stanowi enklawę w terytorium szwajcarskiego kantonu Szafuza,
• włoskie miasto Campione d’Italia wewnątrz szwajcarskiego kantonu Ticino,
• Alaska oddzielona od pozostałej części Stanów Zjednoczonych przez Kanadę,
• Kabinda położona na północ od głównego terytorium Angoli, położona między Demokratyczną Republiką Konga i Kongiem,
• należący do Rosji obwód kaliningradzki między Polską a Litwą nad Bałtykiem,
• rosyjska enklawa Miedwieżje-Sańkowo, otoczona terytorium Białorusi,
• hiszpańskie miasta Ceuta i Melilla na północnym wybrzeżu Maroka,
• Llívia – hiszpańska eksklawa we Francji,
• 8 gmin (w tym miasto Dubrownik) żupanii dubrownicko-neretwiańskiej - eksklawa chorwacka nad Morzem Adriatyckim, oddzielona od reszty Chorwacji przez terytoria Bośni i Hercegowiny oraz Czarnogóry,
• Oecussi-Ambeno, część Timoru Wschodniego położona na wybrzeżu indonezyjskim,
• Ras al-Dżibal – część terytorium Omanu nad cieśniną Ormuz otoczona od strony lądu przez terytorium Zjednoczonych Emiratów Arabskich,
• Dystrykt Temburong – jeden z czterech dystryktów Brunei, oddzielony od reszty terytorium państwa przez Malezję i wody Zatoki Brunei,
• Brytyjska Irlandia Północna stanowi eksklawę w terytorium Republiki Irlandzkiej,
• trzy eksklawy Uzbekistanu (części wilajetu fergańskiego) otoczone terytorium Kirgistanu,
• dwie eksklawy Tadżykistanu (części wilajetu sogdyjskiego) otoczone terytorium Kirgistanu,
• Nachiczewańska Republika Autonomiczna – odosobniona część Azerbejdżanu.

W Polsce

Województwa

Obecnie w Polsce nie ma eksklaw na poziomie wojewódzkim. Jednak w jednym miejscu niemal istnieje eksklawa – mający powierzchnię ok. 6,3 ha fragment gminy Jutrosin leżącej w województwie wielkopolskim (powiat rawicki) znajduje się na terenie gminy Cieszków leżącej w województwie dolnośląskim (powiat milicki), a z właściwym terytorium gminy Jutrosin styka się na szerokości drogi polnej łączącej oba obszary^[2].

Do końca 1998 roku istniała eksklawa wojewódzka. W latach 1975–98 wieś Zabieżki była częścią województwa warszawskiego otoczoną ze wszystkich stron obszarem województwa siedleckiego.

Powiaty

Przykłady eksklaw powiatów w Polsce:

• miasto Sławków będące częścią powiatu będzińskiego oddzieloną od jego głównego obszaru miastem na prawach powiatu Dąbrowa Górnicza,
• gmina Igołomia-Wawrzeńczyce będące częścią powiatu krakowskiego oddzieloną od jego głównego obszaru powiatem proszowickim i miastem na prawach powiatu Kraków,
• powiat rybnicki składa się z trzech osobnych części rozdzielonych terytorium miasta na prawach powiatu Rybnik,
• gmina Fabianki będące częścią powiatu włocławskiego oddzieloną od jego głównego obszaru miastem na prawach powiatu Włocławek,
• wieś Lisek stanowiąca część gminy Fabianki w powiecie włocławskim położona około 1,5 km w linii prostej od granicy gminy i otoczona całkowicie terenami gmin Lipno i Bobrowniki należącymi do powiatu lipnowskiego (obszar eksklawy wynosi ok. 5 km²),
• część wsi Chyża, leżącej w powiecie zamojskim (gmina Zamość), stanowi enklawę, liczącą ok. 10,5 ha, na obszarze miasta na prawach powiatu Zamość; od powiatu zamojskiego oddzielona jest pasem terytorium Zamościa o szerokości ok. 90 m^[3],
• niewielki fragment gminy Goczałkowice-Zdrój wchodzącej w skład powiatu pszczyńskiego stanowi enklawę na terenie gminy Chybie w powiecie cieszyńskim – jest to fragment doliny Bajorki oddzielony od pozostałej części powiatu pszczyńskiego nasypem linii kolejowej należącym do powiatu cieszyńskiego (odległość eksklawy od głównego terytorium powiatu pszczyńskiego wynosi ok. 35 m)^[4],
• Żory, będące miastem na prawach powiatu, posiadają eksklawę znajdującą się pomiędzy miastem na prawach powiatu Rybnik, a gminą Świerklany w powiecie rybnickim; obszar ten leży w odległości ok. 50 m od głównej części miasta i ma ok. 13,5 ha powierzchni^[5],
• fragment gminy Zduńska Wola wchodzącej w skład powiatu zduńskowolskiego znajduje się na terenie gminy wiejskiej Sieradz wchodzącej w skład powiatu sieradzkiego; eksklawa leży w odległości ok. 100 m od zasadniczego obszaru powiatu i liczy ok. 1,2 km² powierzchni^[6],
• dwa fragmenty gminy Jaworze wchodzącej w skład powiatu bielskiego znajdują się na terenie gminy Brenna wchodzącej w skład powiatu cieszyńskiego; są to dwa fragmenty przysiółka Jasionki wsi Jaworze – pierwszy o powierzchni ok. 2 ha leży w odległości ok. 10 m od zasadniczego obszaru powiatu, drugi o powierzchni ok. 5 ha leży w odległości ok. 40 m od zasadniczego obszaru powiatu i ok. 80 m od pierwszej eksklawy^[7],
• dwa fragmenty gminy Dobrzyca, powiat pleszewski na obszarze wsi Koźminiec otoczone obszarem gminy Rozdrażew, powiat krotoszyński. Pierwszy z nich o powierzchni ok. 10 ha ma tylko jeden punkt styczny z właściwym obszarem gminy Dobrzyca, drugi o powierzchni ok. 5 ha, na terenie którego znajduje się budynek mieszkalny otoczony jest ze wszystkim stron obszarem gminy Rozdrażew. Teren ten znajduje się w odległości od ok. 20 do ok. 60 metrów od granic właściwego obszaru gminy Dobrzyca^[8].
• działka nr 2056 będąca częścią Powiatu Miasta Gdynia znajduje się na terenie gminy Kosakowo wchodzącej w skład powiatu puckiego^[9].

Gminy

Liczne gminy składają się z kilku fragmentów (część z nich to jednocześnie eksklawy powiatowe) – najczęściej dzieje się tak, gdy miasto, będące siedzibą gminy jest osobną gminą miejską, pozostawiając rozkawałkowaną gminę wiejską, np. gmina Włodawa, gmina Koło, gmina Głogów, gmina Tarnów (składa się z trzech fragmentów), gmina Łowicz. Rzadsze są przypadki, gdy obszar gminy rozdzielony jest terenem innej gminy, np.: gmina Mierzęcice, gmina Brwinów, gmina Stopnica, gmina Lubanie.

Wykaz eksklaw gminnych (bez eksklaw będących jednocześnie na poziomie powiatowym wymienionych w sekcji „Powiaty”)

Miasta

Granice administracyjne miasta Tychowa – cyframi od 1 do 9 oznaczono eksklawy miasta, literą A oznaczono eksklawę obszaru wiejskiego gminy znajdującą się na terenie miasta

W tabeli poniżej wymienione są tylko eksklawy w miastach niebędących samodzielnymi gminami (miasta w gminach miejsko-wiejskich). W tych przypadkach są to eksklawy obszaru miasta znajdujące się na obszarze wiejskim danej gminy. Ponadto eksklawy posiadają opisane powyżej: miasto na prawach powiatu Żory oraz miasto Mielec będące gminą miejską.

Ponadto w przypadku trzech miast występuje przypadek istnienia eksklawy obszaru wiejskiego na terenie miasta (enklawa w mieście). Pierwszy to, opisany wyżej, przypadek Zamościa (jest to eksklawa na poziomie powiatowym), drugim opisany wyżej przypadek Tychowa, trzecim jest zaś przypadek miasta Polkowice, znajdującego się w powiecie polkowickim (gmina miejsko-wiejska Polkowice) – eksklawa obszaru wiejskiego znajduje się na terenie miasta, ok. 30 m od właściwego obszaru terenu wiejskiego i ma ok. 0,3 ha powierzchni^[49].

Zobacz też

• enklawa

Przypisy