Ekskomunika

Zasugerowano, aby zintegrować tę sekcję z artykułem Anatema  (dyskusja). Uzasadnienie:  dwie różne nazwy tego samego działania w Kościele

Biskup Stanisław Szczepanowski rzucający klątwę na króla Bolesława Śmiałego, obraz Juliusza Knoora z ok. 1840 roku

Ekskomunika (z łac. excommunicatio – poza wspólnotą, wyłączenie ze wspólnoty^[1], pot. klątwa, wyklęcie i anatema) – w chrześcijaństwie najwyższa kara kościelna, polegająca na wykluczeniu z życia Kościoła.

Podstawa biblijna

Podstawą ekskomuniki jako wykluczenia ze wspólnoty i konsekwencji z tym związanych jest przekaz biblijny, według którego Jezus przedstawia sposób postępowania przy wzajemnym upominaniu. Brak właściwej reakcji na upomnienie pociąga za sobą wiążącą konsekwencję wykluczenia.

Ojcowie Kościoła

Augustyn z Hippony uzasadniał wyłączanie ze społeczności wierzących, jak również niedopuszczanie do niej, w dziełku Wiara i uczynki (413 r.)^[3]. Jako podstawę, wskazywał władzę „związywania” i „rozwiązywania” przekazaną Kościołowi przez Chrystusa (Mt 18,18). Wynika z niej również to, że w niektórych przypadkach pasterze Kościoła są uprawnieni, by katechumenów nie dopuścić do chrztu lub, już po chrzcie, wyłączyć ze społeczności wierzących:

Kościół katolicki

W Kościele katolickim kara kościelna (tzw. cenzura), która pozbawia osobę obłożoną ekskomuniką prawa uczestniczenia w życiu religijnym z powodu ciężkiego przestępstwa wobec jego porządku i nauki. Nie ma charakteru definitywnego.

Jego Świątobliwość może ekskomunikować każdą osobę, która usunie, zgubi lub w jakikolwiek inny sposób zniszczy jakąkolwiek książkę, pergamin lub dokument z tej biblioteki [w Salamance], bez możliwości rozgrzeszenia, dopóki te (przedmioty) nie zostaną w pełni zwrócone.

Wyróżnia się excommunicatio latae sententiae – wiążącej mocą samego prawa, która następuje automatycznie po czynie. Przez sam czyn katolik tak bardzo oddala się od Kościoła, że nie może być dalej uważany za jego członka.

W katolickich Kościołach wschodnich nie ma ekskomuniki latae sententiae. Istnieje za to rozróżnienie na ekskomunikę większą i ekskomunikę mniejszą. Pierwsza jest całkowitym zakazem uczestniczenia w życiu religijnym, druga natomiast jest zakazem uczestniczenia w Eucharystii i może być związana również z zakazem wstępu do kościoła^[5].

Ekskomunika grozi za:

1. znieważenie postaci eucharystycznych poprzez porzucenie albo zabieranie lub też przechowywanie w celu świętokradczym (kan. 1367);
2. użycie siły fizycznej wobec papieża (kan. 1370 § 1) albo jego zabójstwo (kan. 1397 w zw. z kan. 1370 § 1);
3. rozgrzeszenie przez kapłana wspólnika grzechu nieczystości (kan. 1378 § 1);
4. udzielenie i przyjęcie sakry biskupiej bez zgody papieża (kan. 1382);
5. naruszenie tajemnicy konklawe przez personel pomocniczy (art. 58 Universi Dominici gregis);
6. symonię przy wyborze papieża (art. 78 Universi Dominici gregis), jak również za inne wykroczenia naruszające konklawe: uleganie wpływom zewnętrznym (ibidem, art. 80), zmowy między elektorami (ibidem, art. 81);
7. bezpośrednie naruszenie tajemnicy spowiedzi (kan. 1388 § 1, dodatkowo dekret ogólny Kongregacji Nauki Wiary z 23 września 1988 obwarowuje ekskomuniką rejestrowanie za pomocą środków technicznych spowiedzi prawdziwej lub symulowanej własnej bądź osoby trzeciej i/lub upowszechnianie jej za pośrednictwem środków masowego przekazu^[6][7]);
8. usiłowanie udzielenia sakramentu święceń kobiecie i usiłowanie przez kobietę przyjęcia święceń^[8];
9. przeprowadzenie lub dobrowolne poddanie się aborcji (kan. 1398);
10. apostazję (kan. 1364 § 1);
11. herezję (kan. 1364 § 1);
12. schizmę (kan. 1364 § 1).

W pierwszych ośmiu wypadkach z kary może uwolnić tylko Stolica Apostolska. W pozostałych wypadkach chodzi o tzw. kary kościelne niezastrzeżone dla Stolicy Apostolskiej. Oznacza to, że od tej kary może również uwolnić biskup ordynariusz lub upoważnieni prezbiterzy (penitencjarze).

Drugi rodzaj ekskomuniki to ferendae sententiae (nałożona), która jest karą ogłoszoną przez biskupa ordynariusza po przeprowadzonym procesie kanonicznym.

Podobną, ale łagodniejszą karą kościelną do ekskomuniki jest interdykt.

Kościół prawosławny

W Kościele prawosławnym ekskomunika to odsunięcie członka Kościoła od Eucharystii. Celem zasadniczym ekskomuniki jest powrót ekskomunikowanego do wspólnoty eucharystycznej.

Anatema może być ogłaszana w stosunku do heretyków. Wtedy osoba taka nie jest potępiona przez Kościół, ale raczej pozostawiona sama sobie.

Kościoły ewangelikalne

W Kościołach ewangelikalnych ekskomunika (wykluczenie) to odsunięcie członka Kościoła od przyjmowania Wieczerzy Pańskiej i pozbawienie możliwości aktywnego uczestnictwa w życiu zborowym. Celem wykluczenia jest doprowadzenie do opamiętania się osoby wykluczonej i w konsekwencji do jej powrotu do wspólnoty.

Świadkowie Jehowy (wykluczenie)

U Świadków Jehowy ekskomunika nazywana jest wykluczeniem, a osoba, której dotyczy wykluczenie, jest określana terminem osoby wykluczonej. Świadkowie Jehowy traktują identycznie osoby, które same odeszły z ich organizacji (odłączyły się), jak te, które zostały wykluczone. Informacja o tym, iż ktoś przestaje być Świadkiem Jehowy, zostaje ogłoszona w miejscowym zborze. Zostaje podany komunikat o treści: „(Imię i nazwisko) nie jest już Świadkiem Jehowy” – nie przekazuje się żadnych dodatkowych informacji: czy ktoś wystąpił sam z tego wyznania (odłączył się), czy też został z niego usunięty – wykluczony ani też przyczyny odłączenia się lub wykluczenia^[9][10].

Sprawą o poważnym występku ochrzczonego członka zboru zajmuje się najpierw dwóch wyznaczonych starszych z miejscowego zboru. Jeśli ustalą, że doszło do popełnienia poważnego grzechu, wówczas całe grono starszych wyznacza do zbadania sprawy tzw. komitet sądowniczy, złożony z co najmniej trzech starszych miejscowego zboru. W przypadku stwierdzenia niewłaściwego postępowania członka zboru, jeśli wyrazi on szczerą skruchę za popełniony czyn i chęć poprawy^[11], z reguły kończy się na pouczeniu przez starszych zboru i pozbawieniu go posiadanych przywilejów służby, a czasem także napomnieniu, które może być podane publicznie w zborze^[12]. Wykluczony ma prawo odwołania się od powziętej decyzji, którą rozpoznaje nowy komitet sądowniczy, złożony z innych starszych. Wykluczenie obowiązuje z chwilą publicznego ogłoszenia w zborze. Wykluczony po pewnym czasie ma prawo do ponownego przyłączenia^[13], które rozpatruje w miarę możliwości to samo grono starszych, które zdecydowało o wykluczeniu. Wykluczony może przychodzić na zebrania do Sali Królestwa, jednak nie może się na nich wypowiadać. Wyznawcy nie mogą z nim utrzymywać jakichkolwiek kontaktów towarzyskich (wykluczony może otrzymać biblijne rady od starszych zboru, by dostosował swe życie do wymagań biblijnych 1 Kor 5:11) np. nie pozdrawiają, z wyjątkiem krewnych (niewskazane są rozmowy o wierze). Domownicy, wśród których przebywa wykluczony, wciąż darzą się normalnymi uczuciami i utrzymują ze sobą stosunki rodzinne^[14][15]. Do lutego 2017 roku starsi mieli obowiązek co roku odwiedzić taką osobę, by zorientować się, czy chce powrócić do zboru. Ciało Kierownicze podjęło decyzję, iż nie ma potrzeby ustalać tak formalnych zasad odwiedzania każdego roku osób, które się odłączyły lub zostały wykluczone. Starsi, kierując się rozeznaniem, powinni ustalić kiedy i jak nawiązać kontakt z tymi osobami.

Cel wykluczenia^[14]: osoby trwające w grzechu i nie okazujące skruchy są usuwane ze zboru (1 Kor 5:9–13) z co najmniej trzech powodów^[16]:

1) aby imię Jehowy nie było hańbione;

2) aby ochronić zbór przed skalaniem;

3) aby w miarę możliwości pomóc grzesznikowi dojść do skruchy^[17].

Wykroczenia mogące wymagać rozpatrzenia przez komitet sądowniczy^[9][10][18]:

• niemoralne kontakty seksualne (gr. porneía^[19]; Kpł 20:10, 13, 15, 16; Rz 1:24, 26, 27, 32; 1 Kor 6:9, 10; cudzołóstwo, rozpusta, homoseksualizm, sodomia oraz dotyczy wszystkich stosunków płciowych poza obrębem małżeństwa zawartego zgodnie z Biblią);
• wykorzystywanie dzieci (zaniedbywanie, przemoc fizyczna, wykorzystywanie seksualne lub emocjonalne znęcanie się nad dzieckiem);
• rażąca nieczystość (gr. akatharsía^[20]; 2 Kor 12:21; Gal 5:19; Ef 4:19; dotyczy wszystkiego, co nieczyste w sprawach płciowych, w mowie, w działaniu oraz w kwestiach duchowych, m.in. nawyk oglądania pornografii, używanie wyrobów tytoniowych (palenie, żucia tytoniu, używanie tabaki, palenia papierosów również elektronicznych, zawierających nikotynę lub podobne produkty), zażywanie narkotyków i innych środków uzależniających (np. betel), skrajny brak czystości fizycznej, prowadzenie niemoralnych rozmów);
• rozpasanie (gr. asélgeia^[20][21]; 2 Kor 12:21; Gal 5:19; Ef 4:19; oznacza „rozwiązłość; zepsucie; wyuzdanie; bezwstyd; zuchwalstwo; skandaliczna niegodziwość; lubieżność: zabieganie o czyjeś względy nie mając biblijnego prawa do ponownego małżeństwa);
• pijaństwo (1 Kor 5:11; 6:9, 10);
• obżarstwo (Prz 23:20, 21);
• kradzież (1 Kor 6:9, 10; Ef 4:28);
• rozmyślne, złośliwe kłamstwo, składanie fałszywego świadectwa (Prz 6:16, 19; Kol 3:9; Obj 22:15);
• oszustwo, oszczerstwo, sprzeniewierzenie (Kpł 19:16; Mt 18:15-17);
• rzucanie obelg (1 Kor 6:10);
• wulgarna mowa (Ef 5:3–5; Kol 3:8);
• chciwość, hazard, zdzierstwo (1 Kor 5:10, 11; 6:10; 1 Tym 3:8);
• uchylanie się od utrzymywania rodziny (1 Tym 5:8);
• napady gniewu, stosowanie przemocy, przemoc domowa (Mal 2:16; Gal 5:20; Kol 3:19);
• zabójstwo (w tym nieumyślne, aborcja) (Ps 36:9; Wj 20:13; 21:22, 23);
• odstępstwo (obchodzenie świąt innych religii (Wj 32:4–6; Jer 7:16–19), bałwochwalstwo (1 Kor 6:9, 10; 10:14), udział w praktykach innych religii (w tym współpraca międzywyznaniowa) (2 Kor 6:14–18), rozmyślne propagowanie nauk sprzecznych z wierzeniami Świadków Jehowy (2 Jn 7, 9, 10), wywoływanie podziałów w zborze (Rz 16:17, 18; Tt 3:10, 11), praca związana z popieraniem innych religii, bluźnierstwo (Mr 7:21, 22), spirytyzm i okultyzm (Pwt 18:9–13; 1 Kor 10:21, 22; Gal 5:20, 21), świadome przyjęcie transfuzji lub spożywanie krwi (Dz 15:28, 29; Rdz 9:4–5), brak neutralności politycznej (J 18:36; Mt 26:52; Iz 2:2–4)).

Zobacz też

• kara kościelna
• komunia
• takfir

Przypisy

Bibliografia

• A.-M. La Bonnardiere. Penitence et reconciliation des Penitents d’apres saint Augustin. „Revue d’Études Augustiniennes”. 13 (1967). s. 31-53 oraz 249-83. 

Linki zewnętrzne

• Kodeks Prawa Kanonicznego