Ekstraklasa w piłce nożnej

Ekstraklasa

2022/2023
Państwo	Polska
Dyscyplina	piłka nożna
Organizator rozgrywek	Ekstraklasa SA
Data założenia	4 grudnia 1926
Założyciel	14 klubów polskich
Poprzednia nazwa	Liga Piłki Nożnej (LPN) (od 1 marca 1927)
Przekształcona na zawodową	12 sierpnia 2005
Prezes	Marcin Animucki
Przewodniczący Rady Nadzorczej	Grzegorz Jaworski
Partner TV	Platforma Canal+, TVP
Sponsor tytularny	PKO Bank Polski
Rozgrywki
Liczba drużyn	18
Zwycięzca	mistrz Polski
Niższy poziom ligowy	I liga
Puchary	Puchar Polski Superpuchar Polski
Zwycięzcy
Pierwszy zwycięzca	Wisła Kraków (1927)
Obecny zwycięzca	Lech Poznań (2021/2022)
Najwięcej zwycięstw	Legia Warszawa (15)
Strona internetowa

Kamień upamiętniający pierwszy mecz ligowy na ziemiach polskich (3 kwietnia 1927 r., ŁKS – Klub Turystów, ul. Wodna 4 w Łodzi)

Ekstraklasa, PKO BP Ekstraklasa – najwyższa w hierarchii klasa męskich ligowych rozgrywek piłkarskich w Polsce, będąca jednocześnie najwyższym szczeblem centralnym (I poziom ligowy).

W latach 1927–1939 nosiła nazwę Liga, a w latach 1948–2008 I liga. W jej ramach zmagania toczą się cyklicznie (co sezon) systemem kołowym, jako mistrzostwa kraju i przeznaczone są dla 18 najlepszych polskich klubów piłkarskich. Triumfator Ekstraklasy zostaje jednocześnie mistrzem Polski, zaś najsłabsze drużyny relegowane są do I ligi polskiej (dawnej II ligi polskiej). Pierwotnie zarządzana przez Polski Związek Piłki Nożnej (w latach 1928–2005), następnie (od 18 listopada 2005) przez Ekstraklasę SA. Od 2002 do udziału w jej rozgrywkach zostają dopuszczone wyłącznie kluby mające status profesjonalny (tj. działające w formie sportowej spółki akcyjnej), które – po spełnieniu wszelkich niezbędnych kryteriów – otrzymały roczną licencję na występy na tym szczeblu. W 2005 roku na mocy ustawy o sporcie kwalifikowanym^[1] określono, że w skład lig zawodowych w grach zespołowych wchodzą wyłącznie kluby sportowe będące spółkami akcyjnymi, co de facto spowodowało usunięcie sportowej spółki akcyjnej z polskiego systemu prawnego^[2]. Pomimo upływu czasu, niektóre kluby nadal używają w nazwie dodatku Sportowa Spółka Akcyjna np. Jagiellonia Białystok (KRS dane z 22 kwietnia 2022).

Mistrz Polski uzyskuje prawo udziału w eliminacjach do Ligi Mistrzów UEFA, zaś wicemistrz i zdobywca trzeciego miejsca w eliminacjach do Ligi Konferencji Europy UEFA.

Historia rozgrywek ligowych

Historia rozgrywek przedligowych

Utworzenie ligi

Tę sekcję należy dopracować: od 2010-04 → zweryfikować treść i dodać przypisy, → zweryfikować niektóre informacje. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Na fali zmian sanacyjnych, zapoczątkowanych w Polsce wiosną 1926 przez przewrót majowy, spora część działaczy piłkarskich postanowiła całkowicie zmienić – obrany w 1919 przez Polski Związek Piłki Nożnej – system rozgrywek o mistrzostwo Polski (MP). Co prawda wcześniej podejmowano podobne próby (już bowiem w październiku 1921 Ignacy Rosenstock oficjalnie wysunął pierwszy, konkretny projekt ogólnopolskiej ligi państwowej „na wzór zachodni” w dwóch klasach rozgrywkowych), jednak z uwagi na niewielką siłę przebicia ich pomysłodawców i brak większego wsparcia ze strony klubów kończyły się one niepowodzeniem. Odnośnie do obowiązującego w latach 1920-1926 modelu pucharowego coraz powszechniej wnoszono zastrzeżenia, uznając go za przestarzały i zupełnie nieadekwatny do ówczesnego stopnia rozwoju rodzimego futbolu. Z całą pewnością doskonale sprawdził się on na samym początku formowania piłkarskich struktur w II Rzeczypospolitej – bezpośrednio przyczyniając się do sporego wzrostu popularności tej dyscypliny – jednak nie sprostał wymaganiom czasu. Przyszłość widziano jedynie we wprowadzeniu nowoczesnego systemu „każdy z każdym – mecz i rewanż” (zwanego ligowym), a także zwiększeniu liczby drużyn bezpośrednio walczących o tytuł mistrzowski, toteż 2 grudnia 1926 z inicjatywy lwowskich: Pogoni, Czarnych oraz Hasmonei doszło w Krakowie do konferencji porozumiewawczej przedstawicieli 12 „klubów-reformatorów” (ponadto wzięły w niej udział: Polonia, Legia i Warszawianka z Warszawy, ŁKS i Klub Turystów z Łodzi, Wisła Kraków, Warta Poznań, 1. FC Katowice i TKS Toruń). Z krajowej czołówki brakowało jedynie Cracovii oraz Ruchu Wielkie Hajduki, które odrzuciły zaproszenie. W trakcie spotkania ustalono wszystkie najpilniejsze kwestie i zaledwie dwa dni później, w tym samym gronie – podczas zebrania zorganizowanego w Warszawie w dniach 4 grudnia i 5 grudnia 1926 – utworzono nowy podmiot (pod roboczą nazwą Liga Polska), działający w ramach PZPN i zamierzający zorganizować pierwszą w historii kraju edycję ligi (dotychczasowym sposobem kalendarzowym, tj. „wiosna-jesień”). Posiedzeniu przewodniczył delegat Pogoni – Tadeusz Kuchar, a wiodące role odegrali działacze wojskowi (głównie warszawskiej Legii), bowiem to właśnie oni byli najbardziej zainteresowani przejęciem kontroli nad niemal wszystkimi dziedzinami życia ówczesnej Polski (a sport stanowił jedną z ważniejszych). 6 stycznia 1927 Liga wybrała swe kierownictwo, jednak nie obsadzając jeszcze stanowiska prezesa^[3].

Zorganizowane w dniach 26-28 lutego 1927 w Krakowie 9. Walne Zgromadzenie PZPN jednoznacznie opowiedziało się przeciwko radykalnej zmianie systemu rozgrywkowego, proponując jedynie jego modyfikację. Jednocześnie uwidocznił się wyraźny podział na dwa obozy: „lwowsko-warszawski” (proligowy) i „krakowski” (konserwatywny).

Wskutek braku możliwości wypracowania jakiegokolwiek kompromisu 1 marca 1927 Liga wystąpiła ze struktur związku i rozpoczęła faktyczną działalność pod oficjalną nazwą Polska Liga Piłki Nożnej (PLPN) z gen. brygady Romanem Góreckim (ówczesny szef stołecznej Legii), jako nowo wybranym prezesem (pierwszą siedzibą było biuro stołecznej Polonii). Ostatecznie – w ciągu zaledwie kilku tygodni – przystąpiło do niej aż 57 klubów – w tym chorzowski Ruch, nie uczestniczący w jej tworzeniu (14 z nich utworzyło Ekstraklasę, zaś pozostałe zgrupowano w kilku ligach okręgowych). Nieugięta pozostawała jedynie Cracovia, której sternikiem pozostawał jednoczesny prezes centrali – Edward Cetnarowski, toteż na jej miejsce do PLPN dokooptowano Jutrzenkę Kraków. 13 marca 1927 Zarząd PZPN bezterminowo zdyskwalifikował wszystkich zawodników, działaczy i kluby, które przystąpiły do PLPN, a o całej sytuacji poinformował FIFA. Jednak już 22 maja 1927 związek ustanowił własną 16-drużynową Klasę Państwową, sankcjonując przy tym system ligowy, jednak wyłącznie pod własną kontrolą.

W międzyczasie – 3 kwietnia 1927 – odbyła się premierowa kolejka PLPN. Na inaugurację rozegrano 7 spotkań (w tym aż 5 derbowych). Od 2000 r. za publikacją Wydawnictwa GiA "Liga polska" (tom 25 serii Encyklopedia piłkarska Fuji") przyjęto, że pierwszy mecz rozpoczął się w Łodzi o godz. 15.00 – przy ul. Wodnej. Było to spotkanie Klub Turystów Łódź – ŁKS Łódź 0:2 (0:2). W czasie trwania tego meczu (według wydawnictwa GiA) uzyskano pierwszego ligowego gola w Polsce (zdobył go Jan Durka w 35 minucie pojedynku). Analiza prasowa wykazała jednak, że również o 15:00 rozpoczął się mecz w Toruniu^[4], w którym TKS pokonał Polonię Warszawa 4:3 (4:0). Już w 6 minucie tego pojedynku gola zdobył Paweł Gumowski. Informacja na ten temat została po raz pierwszy opublikowana w 2013 r. w książce Jarosława Owsiańskiego i Tomasza Siwińskiego "Historia futbolu wielkopolskiego". Zaprzeczyło to twierdzeniu, jakoby pierwszego gola w ekstraklasie zdobył Durka^[5]. Redakcja GiA zrewidowała swoje stanowisko i w 2016 r. zaakceptowała zmienioną wersję tego zdarzenia. Nie ulega natomiast wątpliwości, że pierwszym liderem zostali piłkarze z Katowic, po zwycięstwie z Ruchem 7:0. Z powodu gry nieuprawnionych zawodników w obydwu zespołach derby Lwowa musiano powtórzyć.

20 lipca 1927 zorganizowano spotkanie podczas którego delegatom PLPN i PZPN udało się wypracować kompromis, zaś 30 października 1927 porozumienie stało się faktem (podpisano je natomiast 29 grudnia 1927). 18 grudnia 1927 odbyło się w Krakowie 11. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie PZPN, podczas którego doszło do symbolicznego końca „starej epoki” w polskim futbolu, poprzez podjęcie decyzji o przeniesieniu siedziby związku do Warszawy (zwycięstwo działaczy wojskowych, którzy praktycznie od tego momentu przejęli kontrolę nad całym rodzimym futbolem) oraz przystąpieniu Cracovii do PLPN. Kolejne Walne Zgromadzenie PZPN zorganizowano, więc już w stolicy 15 stycznia 1928 i to podczas jego trwania PLPN stała się jednym z 11 autonomicznych członków PZPN (obok 10 okręgowych związków piłki nożnej).

11 września 1927 w Krakowie Wisła rozgromiła TKS 15:0 (7:0), co do dzisiaj pozostaje rekordowym rozmiarem zwycięstwa rodzimej Ekstraklasy. Zresztą cały sezon stał pod znakiem rywalizacji Białej Gwiazdy z katowickim 1. FC finansowanym przez mniejszość niemiecką na Górnym Śląsku. Na finiszu lepsi okazali się krakowianie, którzy w dodatku dwukrotnie ograli najgroźniejszego rywala – 3:0 (1:0) „u siebie” i 2:0 (0:0) „na wyjeździe”. Formalnie sezon zakończył się 13 listopada 1927, jednak w wyniku licznych odwołań ostateczna weryfikacja gier i tabeli nastąpiła dopiero 7 kwietnia 1928, a więc już w trakcie trwania nowego sezonu. Liga liczyła wówczas 15 zespołów, bowiem dołączono do niej Cracovię, co przy niezmienionych zasadach awansu sprawiło, że w edycji 1929 ponownie wystąpiła w niej nieparzysta liczba drużyn. W trzech pierwszych sezonach rozgrywek z ekstraklasy spadły trzy drużyny mniejszości narodowych: żydowskie Jutrzenka Kraków i Hasmonea Lwów oraz niemiecki 1.FC Katowice, a na takie rozstrzygnięcia pewien wpływ miały, niekorzystne dla tych klubów, decyzje sędziów. Aż do 1939 roku żaden inny klub mniejszości narodowej nie awansował do Ligi.

Lata 30.

Następne trzy sezony (1930–1932) przyniosły stabilizację systemu rozgrywek, w których występowało 12 ekip – jedna spadała i jedna uzyskiwała promocję. Pierwszą poważną reformę wprowadzono w edycji 1933. 16 stycznia 1933 walne zebranie LPN zatwierdziło projekt podziału Ekstraklasy na dwie równorzędne 6-zespołowe grupy, z których po trzy czołowe miały w II etapie walczyć w grupie mistrzowskiej o tytuł najlepszej w kraju, a pozostałe o utrzymanie na najwyższym szczeblu (tj. miejsca 7-12). Obowiązywała one jednak zaledwie przez rok. W sezonie 1935 po raz kolejny pomniejszono ligę do nieparzystej liczby drużyn (11), a rok później do 10, przy obowiązującej zasadzie spadku i awansu dwóch klubów. Systemem tym grano już niezmiennie do wybuchu II wojny światowej. Hegemonem polskiej ligi lat 30. okazał się chorzowski Ruch, który triumfował w niej cztery razy z rzędu. Wcześniej swe pierwsze tytuły MP zdobyły Warta Poznań i Garbarnia Kraków. W edycji 1937 po raz pierwszy dwie czołowe lokaty zajęli beniaminkowie (Cracovia i AKS Chorzów), czego nie powtórzono już nigdy później. Ostatnią przedwojenną pełną rywalizację (zakończoną elekcją mistrza) przeprowadzono w 1938, bowiem sezonu 1939 – na skutek wybuchu II wojny światowej – nie dokończono (w chwili przerwania rozgrywek w lidze prowadził Ruch Chorzów).

Lata powojenne

Po zakończeniu działań wojennych i stopniowym odbudowaniu życia piłkarskiego „nad Wisłą”, w czerwcu 1945 rozpoczęto żmudny proces reaktywowania Ekstraklasy (nadano jej wówczas nazwę Liga Państwowa). Wstępny projekt przedstawiono do akceptacji 29 czerwca 1945, ale został on odrzucony przez 26. Walne Zgromadzenie PZPN.

1 lipca 1946 związek rozpisał referendum na temat systemu rozgrywek o MP, jednak już 26 lipca 1946 gazeta „Sport” przypomniała, że LPN istnieje nadal – nikt jej bowiem do tej pory nie rozwiązał – a na czas wojny jedynie zawiesiła swą działalność. Toteż 10 sierpnia 1946 podczas zebrania w Krakowie (z inicjatywy i w siedzibie Cracovii) reaktywowano ją pod nazwą Liga PZPN. W spotkaniu uczestniczyli delegaci 14 klubów – 9 przedwojennych ligowców (Cracovii, Wisły Kraków, Garbarni Kraków, Legii Warszawa, Polonii Warszawa, ŁKS Łódź, Warty Poznań, Ruchu i AKS Chorzów), Polonii Bytom (jako spadkobiercy zlikwidowanej Pogoni Lwów), a także 4 „obserwatorów” (Widzewa Łódź, Lecha Poznań, Zagłębia Sosnowiec i Rymera Niedobczyce) – którzy obowiązki prezesa powierzyli Tadeuszowi Dręgiewiczowi. Postanowiono na siedzibę Ligi obrać Kraków i ustanowić dwie 12-zespołowe klasy rozgrywkowe: I i II ligę. Jednak już 18 sierpnia 1946 28. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie PZPN całkowicie zanegowało funkcjonowanie Ligi, nie wpuszczając na salę obrad jej działaczy oraz protokołując, że dla centrali ona nie istnieje. A wszystko w obawie, iż uruchomienie ligowej karuzeli z pewnością pociągnie za sobą konieczność wprowadzenia zawodowstwa, na które politycy tzw. Polski Ludowej nie chcieli pozwolić. Tak więc mistrza kraju z 1946 wyłoniono modelem nieligowym według koncepcji Stanisława Mielecha.

Dopiero październikowo-listopadowa seria artykułów w prasie sugerująca, iż „powstanie zawodowej ligi oczyściłoby atmosferę w światku piłkarskim”, doprowadziła do wznowienia dyskusji w tym temacie. Toteż 25 listopada 1946 Zarząd PZPN rozważał dwa projekty ligowe. Pierwszy (autorstwa Andrzeja Przeworskiego), zakładał zorganizowanie MP 1947 sposobem mieszanym (pucharowo-ligowym), których wyniki byłyby jednocześnie podstawą kwalifikacji do planowanej ligi w edycji 1948. Drugi – przedstawiony przez Heliodora Konopkę – proponował utworzenie ligi już w sezonie 1947, a o jej składzie zadecydowałby sam związek według własnego uznania. Podczas obradującego w Warszawie w dniach 14 grudnia i 15 grudnia 1946 29. Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia PZPN najpierw aż 170 delegatów opowiedziało się za reaktywowaniem ligi (wobec 45 głosom przeciwnym i 4 wstrzymującym się), zaś później obydwie koncepcje poddano pod głosowanie. Bezapelacyjnie zwyciężył projekt Andrzeja Przeworskiego, który poparło 182 działaczy (konkurencyjny uzyskał jedynie 37 głosów), dlatego 22 lutego 1947 podczas 30. Walnego Zgromadzenia PZPN (zorganizowanego wyjątkowo w Łodzi – pierwszy i jedyny raz) uchwalono założenie Klasy Państwowej, mającej wystartować systemem „wiosna-jesień” od sezonu 1948.

14 lutego 1948 30. Walne Zgromadzenie PZPN ostatecznie zatwierdziło 14 klubów, które 14 marca 1948 rozegrały 7 meczów inauguracyjnej kolejki. Pierwszego, po ponad 8-letniej przerwie, ligowego gola uzyskał w spotkaniu Warta Poznań – Cracovia gracz przyjezdnych Stanisław Różankowski, zaś pierwszym liderem została krakowska Wisła (6:0 u siebie z Polonią Warszawa). W końcowej tabeli z identyczną liczbą punktów prowadziły Cracovia i Wisła Kraków, więc o mistrzostwie zdecydował jednomeczowy baraż na neutralnym boisku (stadionie Garbarni Kraków), w którym „Pasy” pokonały odwiecznego rywala 3:1 i to one sięgnęły po tytuł.

Ligową edycję 1951 wygrała Wisła Kraków, ale tytuł mistrza Polski przyznawano wtedy zdobywcy Pucharu Polski, którym był Ruch Chorzów. W 1952 kluby rywalizowały w dwóch równorzędnych grupach I i II, ich mistrzowie spotkali się w barażach o mistrzostwo. Do 1961 w I lidze grano według cyklu wiosna-jesień. By przejść na cykl jesień-wiosna w 1962 przeprowadzono skrócone, tzw. przejściowe rozgrywki. Drużyny rywalizowały w dwóch równorzędnych grupach I i II. O 1. miejscu (oraz 3, 5, 7, 9, 11 i 13) zdecydowały dodatkowe mecze między zespołami zajmującymi te same miejsca w obu grupach. Także w sezonie 2001/2002 rozgrywki zorganizowano w grupach – na jesieni w dwóch równorzędnych A i B, a na wiosnę w grupach mistrzowskiej (walczącej o miejsca 1-8) i spadkowej (walczącej o miejsca 9-16).

Idea Ekstraklasa

Na przełomie tysiącleci PZPN rozpoczął działania mające na celu pozyskanie dla ligi tytularnego sponsora. Pierwsze zaawansowane rozmowy prowadzone były z jednym z polskich banków (oficjalnie jego nazwy nigdy nie ujawniono), jednak 18 listopada 2002 negocjacje zakończyły się ostatecznym fiaskiem.

Latem 2004 ogłoszono przetarg w sprawie wykupienia praw do nazwy polskiej ekstraklasy. Przystąpili do niego dwaj oferenci z branży telefonii komórkowej: Polska Telefonia Cyfrowa sp. z o.o. (operator sieci Era) i Polska Telefonia Komórkowa „Centertel” Sp. z o.o. (operator sieci Idea). 14 października 2004 komisja przetargowa jednogłośnie uznała ofertę drugiego z nich za korzystniejszą (o 17 procent wyższą od konkurenta), dokonując tym samym wyboru oferenta. 15 października 2004 decyzję komisji przetargowej oficjalnie zatwierdziło Prezydium Zarządu PZPN, przyznając tym samym PTK „Centertel” sp. z o.o. miano głównego i tytularnego sponsora polskiej ekstraklasy piłkarskiej od 1 stycznia 2005 (choć datę podpisania umowy wyznaczono na 1 lutego 2005, a faktycznie miało do tego dojść na początku rundy wiosennej sezonu 2004/2005). Umowa sponsoringowa zawarta została na 3,5 sezonu (do czerwca 2008) i opiewała na kwotę 31,6 mln zł. Pierwotnie planowano, by nowa nazwa I ligi od razu przybrała docelową formę – Orange Ekstraklasa (od nazwy sieci telefonii komórkowej, mającej 19 września 2005 zastąpić markę Idea), jednak po wielu dyskusjach zdecydowano się na ówczesną nazwę sieci – Idea Ekstraklasa (IE).

9 marca 2005 uroczyście zaprezentowano logo IE oraz obraną strategię marketingową, zaś 11 marca 2005 na Stadionie Wojska Polskiego meczem Legia Warszawa – Pogoń Szczecin (3:0) rozpoczęła ona faktycznie swe rozgrywki (pierwszego z nich gola zdobył Marek Saganowski w 48 minucie).

Orange Ekstraklasa

16 września 2005 – na skutek rebrandingu głównego sponsora polskiej I ligi – zmieniono nazwę rozgrywek na docelową – Orange Ekstraklasa (OE). W międzyczasie (12 sierpnia 2005) Ekstraklasa SA podpisała z PZPN umowę o zarządzaniu IE (dzień formalnego przejęcia piłkarskiej ligi zawodowej), zaś na jej mocy od 18 listopada 2005 (14 kolejki sezonu 2005/2006) faktycznie wykonuje te obowiązki (pierwszym spotkaniem był mecz Legia Warszawa – Górnik Zabrze 3:2).

13 lipca 2006 – na wniosek Prezesa Zarządu Ekstraklasy S.A. – Prezydium Zarządu PZPN zatwierdziło nowy regulamin rozgrywek sezonu 2006/2007, obejmujący swym zakresem jedynie rozgrywki OE (poprzednie przepisy dotyczyły zarówno I, jak i II ligi). Nowelizacja ta miała na celu uzyskanie większej niezależności zawodowej ligi od PZPN. Według nowych przepisów całością spraw związanych z rozgrywkami OE zajmować się będą jedynie wydzielone organy Ekstraklasy S.A., tj. Departament Logistyki Rozgrywek i Komisja Ligi.

Inauguracyjną kolejkę spotkań sezonu 2006/2007 rozegrano w dniach 28-30 lipca 2006. Tym samym przeszedł do historii polskiej piłki nożnej jako ten, w którym rozgrywki – od początku do końca – po raz pierwszy prowadził inny podmiot niż PZPN.

Mimo to część zadań nadal pozostaje w gestii dawnego zarządcy ligi (PZPN). Należą do nich: proces licencyjny, sprawy sędziowskie, sprawy międzynarodowe (m.in. zgłaszanie klubów do europejskich pucharów), kwestie bezpieczeństwa na stadionach oraz sprawy dyscyplinarne w instancji odwoławczej. Dodatkowo – w zamian za przekazanie rozgrywek OE – przez 3 lata (od sezonu 2006/2007 do sezonu 2008/2009) PZPN otrzymał od Ekstraklasy S.A. 7,2% udziałów w zyskach oraz corocznie 1 mln złotych (m.in. na zarządzanie rozgrywkami niższych klas).

Reforma 2008/2009

7 stycznia 2007 obradujące w Warszawie walne zgromadzenie sprawozdawczo-statutowe PZPN podjęło decyzję o reformie centralnych szczebli męskich rozgrywek ligowych, począwszy od sezonu 2008/2009. Na mocy zawartych porozumień zmianie uległa zarówno struktura, jak i terminologia poszczególnych klas rozgrywkowych – w tym tej najwyższej – która z I ligi została oficjalnie przemianowana na Ekstraklasę^[6][7].

T-Mobile Ekstraklasa

Dnia 21 lipca 2011 ogłoszono, że sponsorem tytularnym Ekstraklasy został T-Mobile, umowę podpisano na 2 lata. 24 maja 2013 roku Ekstraklasa przedłużyła współpracę z T-Mobile o kolejne 2 lata.

Reforma 2013/2014

5 kwietnia 2013 Rada Nadzorcza Ekstraklasy SA przegłosowała nową formułę rozgrywek. Po rozegraniu 30. kolejek fazy zasadniczej zespoły zostaną podzielone na dwie równe grupy, a ich wyniki punktowe podzielone przez 2. Jeśli drużyna zdobędzie nieparzystą liczbę punktów wynik zostanie zaokrąglony do góry. Zespoły z miejsc 1-4 oraz 9-12 rozegrają cztery mecze u siebie, a trzy na wyjeździe, zaś zespoły z miejsc 5-8 i 13-16 odwrotnie^[8].

Lotto Ekstraklasa

W dniu 15 lipca 2016 Ekstraklasa SA oraz Totalizator Sportowy podpisały roczny kontrakt, który gwarantuje prawo do używania połączonej nazwy rozgrywek oraz znaku graficznego Ekstraklasy. Odtąd nazwa rozgrywek brzmiała Lotto Ekstraklasa, zaś Totalizator Sportowy stał się partnerem tytularnym ligi. Nowy logotyp rozgrywek pojawił się m.in. na: koszulkach wszystkich piłkarzy, bandzie centralnej wszystkich szesnastu stadionów, bandach elektronicznych, a także na ściankach do wywiadów. Logo rozgrywek Lotto Ekstraklasy było także prezentowane podczas transmisji telewizyjnych z meczów w trakcie całego sezonu, w różnych wersjach ekspozycji. Dodatkowo znalazło się ono we wszystkich pozostałych produkcjach telewizyjnych, w komunikacji w mediach społecznościowych Ekstraklasy oraz wszelkich kanałach komunikacji prowadzonych przez kluby^[9][10].

Od 7 lipca 2017 używa się w Ekstraklasie systemu powtórek VAR^[11].

Reforma 2017/2018

Wraz z początkiem tego sezonu, zlikwidowano podział punktów przez 2 po zakończeniu rundy zasadniczej^[12]. Zespoły nadal jednak są dzielone na dwie grupy po 8 zespołów (grupa mistrzowska i spadkowa).

PKO BP Ekstraklasa

W dniu 1 lipca 2019 Ekstraklasa SA oraz PKO Bank Polski podpisały roczny kontrakt, który gwarantuje prawo do używania połączonej nazwy rozgrywek oraz znaku graficznego Ekstraklasy. Odtąd nazwa rozgrywek brzmiała PKO BP Ekstraklasa.

W związku z pandemią COVID-19 rozgrywki ligowe od 20 marca 2020 roku zostały zawieszone^[13]. Wznowienie rozgrywek nastąpiło 29 maja 2020^[14]. Z powodu pandemii COVID-19 wszystkie 32 spotkania od 27 do 30 kolejki zostały rozegrane bez udziału publiczności. Na wszystkich 56 meczach rundy finałowej maksymalna liczba widzów na trybunach stadionu mogła wynosić 25 procent ogólnej liczby miejsc siedzących przeznaczonych dla publiczności^[15].

Podczas sezonu 2020/2021 z powodu napiętego kalendarza piłkarskiego, wywołanego pandemią COVID-19, po siedmiu latach zrezygnowano z formatu ESA-37 (podział rozgrywek po rundzie zasadniczej na dwie grupy, grające odpowiednio o mistrzostwo i utrzymanie) i przywrócono na jeden sezon obowiązujący wcześniej kształt rozgrywek z 30 kolejkami po osiem meczów każda (razem 240 spotkań)^[16].

Po zakończeniu sezonu 2020/2021 do I ligi spadnie tylko jeden zespół, gdyż Ekstraklasa zostanie powiększona z 16 do 18 drużyn (bez zmian pozostają zasady awansu z I ligi – pierwsze dwie drużyny bezpośrednio, zaś trzecią wyłonią baraże między zespołami z miejsc 3–6)^[16].

System rozgrywek

W obecnym formacie rozgrywki składają się z trzydziestu czterech kolejek spotkań rozgrywanych pomiędzy drużynami systemem kołowym. Każda para drużyn rozgrywa ze sobą dwa mecze – jeden w roli gospodarza, drugi jako goście. Od sezonu 2021/22 w lidze występuje 18 zespołów. W przeszłości liczba ta wynosiła od 10 do 16. Drużyna zwycięska za wygrany mecz otrzymuje 3 punkty (do sezonu 1994/95 2 punkty), 1 za remis oraz 0 za porażkę.

Zajęcie pierwszego miejsca po ostatniej kolejce spotkań oznacza zdobycie tytułu Mistrzów Polski w piłce nożnej. Mistrz Polski kwalifikuje się do eliminacji Ligi Mistrzów UEFA. Druga oraz trzecia drużyna zdobywają możliwość gry w Lidze Konferencji UEFA. Również zwycięzca Pucharu Polski startuje w eliminacjach do Ligi Konferencji lub, w przypadku, w którym zdobywca krajowego pucharu zajmie pierwsze miejsce – możliwość gry w Lidze Konferencji otrzymuje również czwarta drużyna klasyfikacji końcowej. W sezonie 2020/2021 zajęcie ostatniego miejsca wiązało się ze spadkiem drużyny do I ligi. Od sezonu 2021/2022 3 ostatnie zespoły spadają z najwyższej klasy rozgrywkowej.

W przypadku zdobycia tej samej liczby punktów, klasyfikacja końcowa ustalana jest w oparciu o wynik dwumeczu pomiędzy drużynami, w następnej kolejności w przypadku remisu – różnicą bramek w pojedynku bezpośrednim, następnie ogólnym bilansem bramkowym osiągniętym w sezonie, większą liczbą bramek zdobytych oraz w ostateczności losowaniem.

Skład ligi w sezonie 2022/2023

Uczestnicy poprzedniej edycji
LPO	Lech Poznań	Poznań	1
RAK	Raków Częstochowa	Częstochowa	2
POG	Pogoń Szczecin	Szczecin	3
LGD	Lechia Gdańsk	Gdańsk	4
PIA	Piast Gliwice	Gliwice	5
WPŁ	Wisła Płock	Płock	6
RAD	Radomiak Radom	Radom	7
GZA	Górnik Zabrze	Zabrze	8
CRA	Cracovia	Kraków	9
LEG	Legia Warszawa	Warszawa	10
WAR	Warta Poznań	Poznań	11
JAG	Jagiellonia Białystok	Białystok	12
ZLU	Zagłębie Lubin	Lubin	13
SMI	Stal Mielec	Mielec	14
ŚLĄ	Śląsk Wrocław	Wrocław	15
Spadek z Ekstraklasy 2021/2022
BBT	Bruk-Bet Termalica Nieciecza	Nieciecza	16
WKR	Wisła Kraków	Kraków	17
GKŁ	Górnik Łęczna	Łęczna	18
Awans z I ligi 2021/2022
MIE	Miedź Legnica	Legnica	1
WID	Widzew Łódź	Łódź	2
po barażach
KOR	Korona Kielce	Kielce	4
Oznaczenia: kolumna pierwsza – skróty nazw drużyn, kolumna trzecia – siedziba klubu, kolumna czwarta – miejsce zajęte w poprzednim sezonie.

Triumfatorzy polskiej I klasy rozgrywkowej

(Uwaga! lista nie jest równoznaczna z listą Mistrzów Polski)

W latach 1920-1926, 1946-1947 i 1951 rozgrywki o mistrzostwo Polski nie odbywały się w systemie ligowym.

Przedstawiciele miast w lidze

Łącznie 57 miast i 1 miejscowość bez praw miejskich miało swoich przedstawicieli w najwyższej polskiej klasie rozgrywkowej. Pełna lista klubów grających historycznie w Ekstraklasie z podziałem na miasta:

(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de

Kraków

Łódź

Lwów

Warszawa

Poznań

Katowice

Bytom

Chorzów

Bydgoszcz

Gdynia

Szczecin

Wałbrzych

Tychy

Lokalizacja miejscowości reprezentowanych w lidze (dodatkowo wyróżnione miasta reprezentowane przez więcej niż jeden klub)

1 klub – 44 miasta i 1 wieś

Statystyki osobowe

Najwięcej goli w ekstraklasie

Stan na 31 grudnia 2019 r.

• Ernest Pohl (Górnik Zabrze, Legia Warszawa) – 186
• Lucjan Brychczy (Legia Warszawa) – 182
• Gerard Cieślik (Ruch Chorzów) – 167 ^[21]
• Tomasz Frankowski (Jagiellonia Białystok, Wisła Kraków) – 167 ^[22]
• Teodor Peterek (Ruch Chorzów) – 155 + 1 ^[23]
• Włodzimierz Lubański (Górnik Zabrze) – 155
• Kazimierz Kmiecik (Wisła Kraków) – 153
• Paweł Brożek (Wisła Kraków, GKS Katowice) – 149
• Jan Liberda (Polonia Bytom) – 147
• Teodor Anioła (Lech Poznań) – 139 ^[24]
• Fryderyk Scherfke (Warta Poznań) – 134

Najwięcej występów w ekstraklasie

Stan na 23 czerwca 2018 r.

• Łukasz Surma (Wisła Kraków, Ruch Chorzów, Legia Warszawa, Lechia Gdańsk) – 559
• Marcin Malinowski (Odra Wodzisław Śl., Ruch Chorzów) – 458
• Marek Chojnacki (ŁKS Łódź) – 452 (451 + 1 anulowany)
• Arkadiusz Głowacki (Lech Poznań, Wisła Kraków) – 435
• Dariusz Gęsior (Ruch Chorzów, Widzew Łódź, Pogoń Szczecin, Amica Wronki, Wisła Płock, Dyskobolia Grodzisk Wlkp.) – 427
• Łukasz Madej (ŁKS Łódź, Ruch Chorzów, Lech Poznań, Górnik Łęczna, Śląsk Wrocław, GKS Bełchatów, Górnik Zabrze) – 417
• Janusz Jojko (Ruch Chorzów, GKS Katowice, KSZO Ostrowiec Świętokrzyski) – 417 (416 + 1 anulowany)
• Marek Zieńczuk (Amica Wronki, Wisła Kraków, Lechia Gdańsk, Ruch Chorzów) – 416
• Zygfryd Szołtysik (Górnik Zabrze) – 395
• Paweł Janik (Polonia Bytom, Szombierki Bytom) – 389
• Tomasz Kiełbowicz (Siarka Tarnobrzeg, Raków Częstochowa, Widzew Łódź, Polonia Warszawa, Legia Warszawa) – 383

Królowie strzelców ekstraklasy w poszczególnych sezonach

Klasyfikacja i przypisy na podstawie książki: Wojciech Frączek, Mariusz Gudebski, Jarosław Owsiański Encyklopedia ekstraklasy, statystyczny bilans 80 sezonów, s. 1179-1183 i 1189-1194

Bramkarze z największą liczbą minut ciągłej gry bez puszczonego gola ^[38]

Stan na 7 listopada 2022

• Piotr Czaja (GKS Katowice, Ruch Chorzów) – 1003 minuty
• Władysław Grotyński (Legia Warszawa) – 761 minut
• Dušan Kuciak (Legia Warszawa) – 758 minut
• Łukasz Sapela (GKS Bełchatów) – 752 minuty
• Jacek Jarecki (Śląsk Wrocław) – 748 minut
• Vladan Kovačević (Raków Częstochowa) – 737 minut^[39]
• Aleksander Dziurowicz (Wawel Kraków, Zagłębie Sosnowiec) – 724 minuty
• Eugeniusz Cebrat (Górnik Zabrze) – 702 minuty

Strzelcy z najdłuższą serią kolejnych meczów ze zdobytym golem ^[40]

Stan na 1 lipca 2017

• Teodor Peterek (Ruch Chorzów) – 16
• Henryk Herbstreit (ŁKS Łódź) – 10
• Marek Koniarek (Widzew Łódź) – 10

Piłkarze z najdłuższą serią kolejnych występów w ekstraklasie ^[41]

Stan na 1 lipca 2017

• Jerzy Jóźwiak (Polonia Bytom) – 185
• Spirydion Albański (Pogoń Lwów) – 174
• Hieronim Barczak (Lech Poznań) – 167

Piłkarze z najdłuższym stażem występów w ekstraklasie ^[42]

Stan na 1 lipca 2017

• Janusz Jojko – (04.06.1980 – 31.05.2003) – 22 lata 361 dni
• Marek Saganowski – (20.05.1995 – 15.05.2016) – 20 lat 361 dni
• Łukasz Surma – (27.07.1996 – 27.05.2017) – 20 lat 304 dni
• Tomasz Frankowski – (29.08.1992 – 02.06.2013) – 20 lat 277 dni
• Jerzy Brzęczek – (27.08.1988 – 30.05.2009) – 20 lat 276 dni
• Bogusław Wyparło – (27.07.1991 – 24.03.2012) – 20 lat 241 dni
• Piotr Świerczewski – (10.05.1989 – 11.12.2009) – 20 lat 215 dni
• Zdzisław Leszczyński – (27.08.1988 – 05.12.2008) – 20 lat 100 dni
• Piotr Lech – (25.03.1989 – 16.05.2009) – 20 lat 52 dni
• Stanisław Baran – (24.04.1938 – 14.06.1958) – 20 lat 51 dni
• Arkadiusz Głowacki – (07.05.1997 – 04.06.2017) – 20 lat 28 dni
• Jarosław Araszkiewicz – (11.05.1983 – 03.06.2003) – 20 lat 23 dni

Najmłodszy piłkarz ekstraklasy ^[43]

Stan na 1 lipca 2017

• Janusz Sroka – ur. 27.09.1954, deb. 23.11.1969, wiek 15 lat 57 dni
• Zygmunt Biedrzycki – ur. 08.02.1912, deb. 07.08.1927, wiek 15 lat 181 dni
• Krzysztof Kajrys – ur. 20.09.1959, deb. 23.03.1975, wiek 15 lat 185 dni

Najstarszy piłkarz ekstraklasy ^[43]

Stan na 1 lipca 2017

• Janusz Jojko – ur. 20.04.1960, ost. m. 31.05.2003, wiek 43 lata 41 dni
• Piotr Reiss – ur. 20.06.1972, ost. m. 02.06.2013, wiek 40 lat 347 dni
• Piotr Lech – ur. 18.06.1968, ost. m. 16.05.2009, wiek 40 lat 332 dni

Najmłodszy kończący piłkarz ekstraklasy ^[43]

Stan na 1 lipca 2017

• Karol Buzun – ur. 04.03.1996, ost. m. 03.05.2012, wiek 16 lat 60 dni
• Andrzej Woźniak – ur. 07.04.1947, ost. m. 16.06.1963, wiek 16 lat 67 dni
• Daniel Barbus – ur. 10.02.1996, ost. m. 27.04.2012, wiek 16 lat 77 dni

Najstarszy debiutant ekstraklasy ^[42]

Stan na 1 lipca 2017

• Oswald Trybuś – ur. 19.09.1912, deb. 25.06.1950, wiek 37 lat 279 dni
• Marek Grabowski – ur. 20.01.1964, deb. 21.07.2001, wiek 37 lat 183 dni
• Alfred Nowiszewski – ur. 24.08.1911, deb. 11.04.1948, wiek 36 lat 231 dni

Gwiazdki na koszulkach

Od sezonu 2007/2008 Regulamin Strojów Meczowych w Rozgrywkach Ekstraklasy SA zezwala na umieszczanie gwiazdki symbolizującej liczbę wywalczonych tytułów mistrzowskich. Gwiazdka ta może być umieszczona tylko na przedniej części koszulki, na wysokości klatki piersiowej nad herbem lub emblematem klubu^[44].

Ustanowiono 3 rodzaje gwiazdek:

• biała gwiazdka – symbolizująca wywalczenie od 1 do 4 tytułów mistrza Polski
• srebrna gwiazdka – symbolizująca wywalczenie od 5 do 9 tytułów mistrza Polski
• złota gwiazdka – symbolizująca wywalczenie 10 i więcej tytułów mistrza Polski

Trofeum

Trofeum za triumf w piłkarskiej ekstraklasie stanowi puchar, którego głównym elementem jest orzeł z uniesionymi i układającymi się w literę V skrzydłami. Waży 10,8 kg, a mierzy 71 cm. Podstawa przedstawia nieckę stadionu. Znajduje się na niej miejsce, gdzie grawerowane są nazwy drużyn sięgających po tę nagrodę w kolejnych latach. Nowe trofeum zastąpiło wersję używaną od 2006 do 2014 roku^[45], wcześniej główną nagrodę stanowiła patera^[46].

Sponsorzy

Główni

• 2004/2005 – Idea
• 2005/2006 – Orange
• 2006/2007 – Orange
• 2007/2008 – Orange
• 2011/2012 – T-Mobile
• 2012/2013 – T-Mobile
• 2013/2014 – T-Mobile
• 2014/2015 – T-Mobile
• 2016/2017 – Lotto (partner tytularny), Keno (sponsor strategiczny)
• 2017/2018 – Lotto
• 2018/2019 – Lotto (partner tytularny), PKO BP (sponsor strategiczny)
• 2019/2020 – PKO BP (partner tytularny), Stihl (sponsor strategiczny)
• 2020/2021 – PKO BP (partner tytularny), Stihl (sponsor strategiczny)
• 2021/2022 – PKO BP (partner tytularny), Stihl (sponsor strategiczny)

Techniczni

Piłki Ekstraklasy

Puma PowerCat 1.10 (2010–2012)

Puma PowerCat 1.12 (2012–2014)

Adidas Brazuca (2014–2015)

Adidas conext15 (2015)

Adidas Errejota (2016)

Puma (2008–2010)

22 lipca 2008 Ekstraklasa SA i Puma Polska podpisały umowę o współpracy, na mocy której Puma została na dwa sezony sponsorem technicznym oraz oficjalnym i wyłącznym dostawcą piłek dla Ekstraklasy. Lidze została zaproponowana futbolówka v1.08 i w każdym z dwóch sezonów producent był zobowiązany do dostarczenia 2500 egzemplarzy. Każdy klub miał otrzymać 150 piłek, wśród których miało być 120 sztuk w biało-zielonych barwach Ekstraklasy i 30 pomarańczowych na śnieg. Ponadto Puma miała zapewnić sprzęt dla drużyn młodzieżowych^[47].

Puma (2010–2012)

31 lipca 2010 ponownie z Pumą podpisana została umowa obejmująca kolejne dwa sezony. Nową oficjalną piłką Ekstraklasy został model PowerCat 1.10, który wcześniej przetestowali piłkarze czterech klubów z ligi. Do prób przekazano piłki szyte i klejone. Zawodnicy ostatecznie wybrali piłki klejowe, podczas gdy dotychczas spotkania Ekstraklasy rozgrywane były piłkami szytymi. W każdym z dwóch sezonów Puma musiała dostarczyć około 3000 sztuk, z których po 180 miało trafić do każdego z klubów. Piłka w wariancie podstawowym była biało-czarna z zielonymi dodatkami i logo Ekstraklasy, zaś w wersji zimowej kolor biały zastąpiono pomarańczowym^[48]. Na początku sierpnia piłka została oficjalnie zaprezentowana^[49].

Puma (2012–2013)

W 2012 Puma po raz trzeci została sponsorem technicznym Ekstraklasy na najbliższe dwa sezony. 10 sierpnia zaprezentowana została nowa piłka ligi, którą został model PowerCat 1.12. Był on wykonany z 22 paneli, na powierzchni których znajdowały się niewielkie zagłębienia, podobne do tych stosowanych na piłeczkach golfowych. Przygotowana została wersja podstawowa i jesienno-zimowa^[50], których kolorystyka nawiązywała bezpośrednio do identyfikacji wizualnej Ekstraklasy^[51].

Adidas (2013–2015)

W połowie grudnia 2013 poinformowano o zawarciu umowy z Adidasem. Kontrakt obejmował dostawę w sezonach 2014/2015 i 2015/2016 kilku tysięcy piłek meczowych oraz działania marketingowe. Oficjalną futbolówką ligi została wówczas Brazuca^[52] – model przygotowany specjalnie na Mistrzostwa Świata 2014, składający się z 6 paneli w kształcie śmigła^[53]. W rundzie jesiennej sezonu 2015/2016 została ona zastąpiona przez model conext15 – oficjalną piłkę m.in. kobiecych Mistrzostw Świata 2015. Wykorzystywała ona te same rozwiązania technologiczne co Brazuca, zaś jej wygląd był inspirowany żywiołami – ziemią, ogniem i wodą^[54]. Runda wiosenna 2015/2016 została rozegrana natomiast modelem Errejota. Piłka ta, również bazująca na Brazuce, była używana podczas wszystkich rozgrywek mistrzowskich FIFA w 2016 oraz Igrzysk Olimpijskich 2016 w Rio de Janeiro, stąd została ozdobiona żółtymi i zielonymi elementami w kształcie fal^[55].

Adidas (2015–2016)

Na początku maja 2015 podano, że podpisana została kolejna umowa z Adidasem. Objęła ona sezon 2016/2017, w którym dla rundy jesiennej i zimowej przewidziano inne modele piłek^[56]. Spotkania rundy jesiennej rozegrano Errejotą^[55], zaś 10 lutego 2017 na boiskach Ekstraklasy pojawiła się Krasava^[57] o konstrukcji opartej m.in. na Beau Jeu. Będzie ona także oficjalną piłką Pucharu Konfederacji 2017 rozgrywanego w Rosji, stąd nazwa pochodząca od rosyjskiego określenia piękna piłki nożnej oraz umieszczony na futbolówce czerwony wzór symbolizujący wydobywany w Rosji rubin^[58].

Adidas (2016–)

W grudniu 2016 poinformowano, że zawarta została następna umowa z Adidasem, który będzie sponsorem technicznym Ekstraklasy do końca sezonu 2019/2020^[58]. Po sezonie 2019/2020 poinformowano o kolejnej, zawartej umowie między Ekstraklasą a Adidasem do końca sezonu 2024/2025.^[59]

Prezesi ligi

Od 9 listopada 2017 prezesem ligi pozostaje Marcin Animucki^[60].

Liga polska w mediach

Prasa

Utworzenie na przełomie 1926 i 1927 nowoczesnej ligi pociągnęło za sobą konieczność należytego informowania społeczeństwa o wynikach rywalizacji prowadzonej w jej ramach. Co tydzień kibice musieli poznać komplet wyników danej kolejki, strzelców bramek, aktualną tabelę i szereg innych mniej lub bardziej istotnych informacji jej dotyczących.

Najpowszechniejszą wówczas formę przekazywania wiadomości stanowiły relacje prasowe. Jednym z prekursorów fachowego dokumentowania wydarzeń piłkarskich w Polsce był Stanisław Mielech – autor słynnej listy ligowych strzelców, wzoru dla kilku pokoleń rodzimych dziennikarzy. Początkowo kompletne raporty meczowe pojawiały się wyłącznie w gazetach sportowych (głównie „Przeglądzie Sportowym”). Z czasem liga zaistniała również w innych tytułach.

Radio

Dodatkowo – niemal od samego początku istnienia LPN – jej propagowaniu pomagało raczkujące polskie radio, będące rówieśnikiem krajowej ligi. Już 22 września 1929 krakowska rozgłośnia Polskiego Radia przeprowadziła pierwszą w historii transmisję ze spotkania ligowego, gdy ze Stadionu Wisły bezpośrednio relacjonowano wielkie derby miasta (gospodarze pokonali Cracovię 5:1, a 3 gole zdobył Henryk Reyman).

Z czasem zasięg oddziaływania stacji radiowych stał się na tyle duży, że przez lata stanowiły one główne źródło informacji dla kibiców, zwłaszcza tej natychmiastowej („newsów”). Po wojnie do radiowej klasyki przeszły takie audycje, jak Kronika sportowa, czy Studio S-13. Audycje tego ostatniego od 9 września 1970 (dzień premierowego wydania) stanowią idealną okazję do doskonalenia techniki – od nagrań na płytach po przekazy satelitarne – ciesząc się do dzisiaj ogromną popularnością wśród wielu pokoleń sympatyków polskiej ekstraklasy. Idea programu polega na systematycznym łączeniu się ze wszystkimi stadionami, na których rozgrywane są mecze ligowe i zdawaniu z nich krótkich meldunków „na żywo”.

Telewizja

Transmisje

Przełom w prezentowaniu ligowej rywalizacji związany jest z pojawieniem się relacji telewizyjnych. Mecze piłkarskiej ligi polskiej na antenie telewizyjnej zaczęto prezentować od końca lat 50. – początkowo były to retransmisje, z czasem rozpoczęto również relacje bezpośrednie (tzw. „na żywo”). Premierę stanowiło – rozegrane 7 kwietnia 1957 – spotkanie Gwardii Warszawa z Górnikiem Radlin (1:0, po trafieniu Zbigniewa Szarzyńskiego). Do 1990 przeprowadzane one były wyłącznie w telewizji publicznej, zaś na początku lat 90. w lokalnych stacjach warszawskich rozpoczęto prezentowanie spotkań Legii, rozgrywanych na Stadionie Wojska Polskiego.

Krokiem milowym w historii mariażu ligi z telewizją była – podjęta jesienią 1994 – decyzja o wejściu na polski rynek mediowy francuskiej grupy Canal+. Premierową transmisję z meczu rodzimej ekstraklasy przeprowadziła ona 1 kwietnia 1995 (Legia Warszawa – GKS Katowice 1:0), wyznaczając od tego momentu nową jakość w tej dziedzinie. Wcześniej bowiem prawa telewizyjne do ligi nie były unormowane, co implikowało całkowitą dowolność w jej prezentowaniu. Objawiało się to przede wszystkim brakiem jednolitego schematu transmisji i sposobu ich realizowania, a co za tym idzie – poziomu. Władze Canal+ Polska powzięły próbę regulacji w tym zakresie, przekonując do swego pomysłu ich faktycznego dysponenta, czyli PZPN. W czerwcu 1995 podpisali oni z TVP, Go&Gol i UEFA 3-letnią umowę na transmisje ze spotkań rodzimej ekstraklasy, a w lipcu 1998 zrobili następny krok – nabywając prawa do ligi na wyłączność. W marcu 1999 Canal+ odstąpił część z nich TVP (na okres do czerwca 2000), jednak w międzyczasie z umowy wyłamały się Legia Warszawa oraz Wisła Kraków, które prawa do spotkań rozgrywanych przez nie w roli gospodarza przekazały odpowiednio: Wizji TV i TVN. W czerwcu 2000 z inicjatywy Zbigniewa Bońka doszło do podpisania – między PZPN a Canal+ – umowy na wyłączne prawa do wszelkich kwestii mediowych związanych z polską Ekstraklasą i II ligą (transmisje, retransmisje, magazyn ligowy, skróty w serwisach informacyjnych). Została ona zawarta na okres 5 lat (od początku sezonu 2000/2001 do zakończenia sezonu 2004/2005), a jej wartość wynosiła 100 000 000 USD – dlatego zwykło się ją nazywać kontraktem stulecia. Po upływie terminu jej ważności – w czerwcu 2005 – kolejny przetarg został podzielony na kilka części (prawa do transmisji i retransmisji z meczów w TV, prawa do magazynów ligowych w TV, prawa do skrótów w serwisach informacyjnych, prawa do ligi dla stacji radiowych), a jego głównym zwycięzcą ponownie został Canal+^[61], który musiał jednak „ligowym tortem” podzielić się z TVN (magazyn ligowy).

Do tej pory ligę polską relacjonowano więc na antenach kilkunastu rodzimych stacji telewizyjnych. Prawa do jej pokazywania posiadały już bowiem:

• Telewizja Polska (prezentująca ją na antenach: TVP1, TVP2, TVP3, TV Polonia i TVP Sport);
• Canal+ (prezentująca ją na antenach: Canal+, Canal+ Sport, Canal+ Sport 2, Canal+ Sport 3 Canal+ Gol, Canal+ Family i NSport+);
• Wizja TV (prezentująca w sezonie 1999/2000 na antenie Wizji Sport wszystkie mecze Legii w Warszawie);
• Grupa ITI (prezentująca w sezonie 1999/2000 na antenie TVN wszystkie mecze Wisły w Krakowie);
• Orange (prezentująca ją na antenach: Orange Sport).

Aktualnie prawa do transmisji wszystkich meczów PKO BP Ekstraklasy do roku 2027 posiada CANAL+ Polska^[62][63][64]. Jeden mecz każdej kolejki jest również transmitowany przez Telewizję Polską^[65]. Transmisje spotkań Ekstraklasy dostępne są również na platformach CANAL+ online, Player, TVP VOD oraz w aplikacjach mobilnych tych platform^[66].

Internet

Pierwszy polski serwis streamingowy Ekstraklasa TV^[67] dla fanów polskiej Ekstraklasy umożliwiający oglądanie meczów piłki nożnej na żywo z polskim komentarzem poza granicami Polski. Dostęp do serwisu możliwy jest w krajach, które nie wykupiły licencji do transmisji na wyłączność. Oprócz Polski, gdzie wyłączne prawa do transmisji ma platforma NC+ oraz TVP, Bośni i Hercegowiny, Chorwacji, Czarnogóry, Północnej Macedonii, Serbii, Słowenii i Kosowa, gdzie mecze PKO BP Ekstraklasy są transmitowane w telewizji Planet Sport. Serwis dostępny jest w wersji przeglądarkowej pod adresem www.ekstraklasa.tv oraz w wersji beta na urządzenia mobilne z systemem iOS. Rejestracja w serwisie jest darmowa, a po zarejestrowaniu użytkownik ma dostęp do wszystkich wybranych archiwalnych materiałów wideo. Ekstraklasa TV oferuje także trzy płatne warianty abonamentu:

• dostęp na cały sezon (do 26 maja 2020 r.) – 49,99 euro
• dostęp na miesiąc z 30-dniowym okresem próbnym – 6,99 euro
• dostęp do pojedynczego meczu – 2,99 euro

Serwis działa w języku polskim. Twórcy na bieżąco wprowadzają modyfikacje i planują udostępnienie platformy na Smart TV i Apple TV.

Magazyny ligowe

Pierwszym w historii cyklicznym i profesjonalnym programem, w całości poświęconym polskiej lidze był 30-minutowy Magazyn Piłkarski „Gol” – autorstwa Jacka Laskowskiego – prezentowany na antenie TVP2. Jego premierowy odcinek wyemitowano po 18 kolejce sezonu 1994/1995 (początek rundy wiosennej) – 6 marca 1995 (w pierwszych latach – we wtorki, później – w poniedziałki). Formuła programu zmieniała się kilkakrotnie (wraz z kolejnymi seriami edycyjnymi), a z przerwami nadawano go do 2002, jednak – na skutek utraty przez Telewizję Polską S.A. wszelkich praw do pokazywania ligi – z sezonu na sezon obniżała się jego jakość. Kolejnym magazynem którym był głównie poświęconym polskiej lidze w TVP2 był Tylko Futbol w sezonie 2002/2003. Wcześniej spotkania rodzimej ekstraklasy pokazywano kompleksowo w kilkunastominutowym poniedziałkowym programie Liga Polska, składającym się wyłącznie z następujących po sobie reportaży meczowych (bez studia i prowadzącego).

25 lipca 1998 – po inauguracyjnej kolejce sezonu 1998/1999 – na antenie Canal+ wystartował 90-minutowy magazyn Liga+, emitowany regularnie po każdej ligowej turze do dziś (po „kolejkach weekendowych” – w soboty, po „kolejkach w środku tygodnia” – we środy), którego uzupełnienie stanowi niedzielny magazyn Liga+ Extra (nadawany od 24 lutego 2002).

24 lipca 2005 – po inauguracyjnej kolejce sezonu 2005/2006 – Grupa ITI rozpoczęła na antenach TVN, TVN24 i TVN Turbo nadawanie magazynu ligowego (najpierw pod nazwą Magazyn Idea Ekstraklasa, a od 18 września 2005 – Magazyn Orange Ekstraklasa). Magazyn zakończył swoją działalność wraz ze skończeniem sezonu 2007/2008

20 lipca 2008 – Po finale Superpucharu Polski między Wisłą Kraków a Legią Warszawa TVP nadało pierwszy odcinek magazynu ligowego Szybka piłka.

10 sierpnia 2008 – w trakcie trwania pierwszej kolejki ligowej sezonu 2008/2009 (trzecia według terminarza) ukazał się pierwszy odcinek magazynu ligowego „Ekstraklasa Raport” w nowo powstałej stacji sportowej Orange Sport. W trakcie rundy jesiennej program emitowany był w niedziele, podczas rundy wiosennej w poniedziałek (po kolejce), w czwartek (zapowiedź najbliższej kolejki).

4 kwietnia 2016 – po 29. kolejce sezonu 2015/2016 na antenie TVP Info zainaugurował Magazyn „Gol ekstra”, emitowany w poniedziałki o 23.30^[68]. Program prowadzą na zmianę Rafał Patyra i Maciej Iwański.

2018/2019:

Sobota: 22:30 Liga+

Niedziela: 19:30 Liga + Extra (Canal+Premium,Canal+Sport 3),

Poniedziałek: 20:00 Ekstraklasa po godzinach (Canal + Sport,Canal+ Sport 3), 20:00 Gol (TVP Sport)

Książki

Pionierskim dziełem w zakresie historii rozgrywek ligowych była książka Stanisława Mielecha, „Gole, faule i ofsaidy”, która ukazała się w roku 1957. Pierwszym szczegółowym opracowaniem opisującym rozgrywki ligowe w Polsce była książka „Piłka nożna w Polsce w latach 1921-1966” autorstwa Albina Radonia. Zawierało ono wszystkie wyniki, tabele, zestawienia i wykaz strzelców bramek, jednak założony charakter dzieła spowodował, że nie przyniosło ono opisu powstawania i działalności polskich klubów piłkarskich. Tę lukę wypełnił Józef Hałys, poświęcając temu zagadnieniu niemałą część kilku swoich obszernych publikacji „Polska piłka nożna” (trzy wydania, ostatnie 1986). Próbę opisu ligowej rywalizacji przyniosły dwie książki grupy autorów będących dziennikarzami katowickiego „Sportu”, „Liga gra po czterdziestce” oraz „Liga gra i po pięćdziesiątce” które ukazały się w latach 1977 i 1988. Zagadnienie to jest obecne przede wszystkim w publikacjach Andrzeja Gowarzewskiego, wydawanych od 1991 roku zarówno w ramach Encyklopedii Piłkarskiej Fuji (np. w tomie 25, Liga polska), jak i w serii Kolekcja Klubów. Próbę podsumowania 80 sezonów ligowej rywalizacji stanowi obszerne opracowanie Wojciecha Frączka, Mariusza Gudebskiego i Jarosława Owsiańskiego „Encyklopedia ekstraklasy. Bilans statystyczny 80 sezonów”, wydanej w roku 2015. Bezcenną pracę wykonał Andrzej Gowarzewski, który w książce „Mistrzostwa Polski. Ludzie 1918-1939. 100 lat prawdziwej historii (1)” zaprezentował biogramy piłkarzy i trenerów, a we wspomnianej już serii Kolekcja Klubów przedstawił składy kilku zespołów występujących w poszczególnych meczach, strzelców bramek (łącznie z minutami ich zdobycia), liczbę widzów itp. Niestety poważnym brakiem wydaje się tutaj nieobecność przypisów z podaniem źródeł, dzięki którym można by zweryfikować przedstawione w tych książkach dane. Wobec faktu, że coraz większa liczba piłkarskich statystyków dostrzega różnice pomiędzy informacjami zaprezentowanymi w książkach Andrzeja Gowarzewskiego a danymi zawartymi w materiałach źródłowych – trudno jest ocenić, czym kierował się autor, przyjmując taką, a nie inną wersję zdarzeń. Przykładem wskazania takich znaczących rozbieżności może być publikacja Jarosława Owsiańskiego „Prawdziwe i nieprawdziwe historie piłkarzy Warty Poznań w mistrzostwach Polski 1921-1939”.

W roku 2017 ukazała się kolejna książka Andrzeja Gowarzewskiego pt. „Mistrzostwa Polski. Ludzie 1918-1939. 100 lat prawdziwej historii (2)”, która zawiera dokumentację wszystkich meczów ligowych z lat 1927-1939. Równolegle ukazały się książki Jerzego Miatkowskiego i Jarosława Owsiańskiego „1927. Ten pierwszy sezon ligowy”, "1928. Wisła po raz drugi", "1929. Zielone mistrzostwo", "1930. Liga dla Pasów" oraz "1931. Mistrz z Ludwinowa", wydane w ramach serii wydawniczej Polska Liga Piłki Nożnej, które opisują kulisy powstania PLPN oraz zawierają dokumentację każdego ligowego meczu z lat 1927-1930 wraz z przypisami i opisem rozbieżności. Składy drużyn i wiele innych informacji z poszczególnych meczów w sezonach 1927, 1928, 1929, 1930 i 1931, zawarte w obu tych seriach wydawnictw, znacząco różnią się od siebie.

W roku 2019 ukazała się książka "Galeria Legend Ekstraklasy" autorstwa Wojciecha Bajaka, opisująca sylwetki 105 piłkarzy, którzy najmocniej odcisnęli swe piętno na lidze. "Ekstraklasa S.A." była oficjalnym partnerem publikacji. W roku 2021 "Ekstraklasa S.A." objęła patronatem honorowym serię wydawniczą książek "Polska liga Piłki Nożnej" autorstwa Jerzego Miatkowskiego i Jarosława Owsiańskiego.

Zobacz też

• Tabela wszech czasów Ekstraklasy w piłce nożnej
• Klub 100 goli w ekstraklasie
• Klub 300
• Lista zagranicznych piłkarzy w Ekstraklasie
• Obcokrajowcy z największą liczbą goli w polskiej ekstraklasie piłkarskiej
• Obcokrajowcy z największą liczbą meczów w polskiej ekstraklasie piłkarskiej
• Polska Liga Piłki Nożnej – seria wydawnicza
• Dokumentowanie rozgrywek ligowych od 1927 roku

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Albin Radoń: Piłka nożna w Polsce w latach 1921- 1966. Tabele i zestawienia. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1969, s. 1-535.
• Józef Hałys: Polska Piłka Nożna. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986, s. 1-995. ISBN 83-03-00804-8.
• Andrzej Gowarzewski: Liga Polska (Encyklopedia piłkarska Fuji, tom 25). Katowice: Wydawnictwo GiA, 2000, s. 1-216. ISBN 83-88232-02-9.
• Andrzej Gowarzewski: 75 lat PZPN Księga jubileuszowa (Encyklopedia piłkarska Fuji, tom 12). Katowice: Wydawnictwo GiA, 1994, s. 1-199. ISBN 83-902751-1-2.
• Andrzej Gowarzewski: 80 lat PZPN (Encyklopedia piłkarska Fuji – album). Katowice: Wydawnictwo GiA, 2000.
• Andrzej Gowarzewski: 90 lat PZPN (Encyklopedia piłkarska Fuji – album). Katowice: Wydawnictwo GiA, 2010.
• Jarosław Owsiański, Tomasz Siwiński: Historia futbolu wielkopolskiego. Poznań: Wielkopolski Związek piłki nożnej, 2013, s. 1-1340. ISBN 978-83-64237-00-3.
• Wojciech Frączek, Mariusz Gudebski, Jarosław Owsiański: Encyklopedia ekstraklasy, statystyczny bilans 80 sezonów. Warszawa: Fundacja Dobrej Książki, 2015, s. 1-1344. ISBN 978-83-86320-65-3.
• Wojciech Frączek, Mariusz Gudebski, Jarosław Owsiański: Encyklopedia ekstraklasy, statystyczny bilans 80 sezonów. Suplement. Warszawa: 2017, s. 1-90.
• Andrzej Gowarzewski: Mistrzostwa Polski ludzie 1918-1939. 100 lat prawdziwej historii (1) (Encyklopedia piłkarska Fuji, tom 51). Katowice: Wydawnictwo GiA, 2017, s. 1–288. ISBN 978-83-88-232-61-9.
• Andrzej Gowarzewski: Mistrzostwa Polski mecze – kluby – sezony 1918-1939. 100 lat prawdziwej historii (2) (Encyklopedia piłkarska Fuji, tom 52). Katowice: Wydawnictwo GiA, 2017, s. 1–432. ISBN 978-83-88-232-62-6.
• Jerzy Miatkowski, Jarosław Owsiański: 1927. Ten pierwszy sezon ligowy. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2017, s. 1-279. ISBN 978-83-7986-152-1.
• Jerzy Miatkowski, Jarosław Owsiański: 1928. Wisła po raz drugi. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2018, s. 1-428. ISBN 978-83-7986-184-2.
• Jerzy Miatkowski, Jarosław Owsiański: 1929. Zielone mistrzostwo. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2019, s. 1-415. ISBN 978-83-7986-210-8.
• Jerzy Miatkowski, Jarosław Owsiański: 1930. Liga dla Pasów. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2020, s. 1-490. ISBN 978-83-7986-301-3.
• Jerzy Miatkowski, Jarosław Owsiański: 1931. Mistrz z Ludwinowa. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2021, s. 1-536. ISBN 978-83-7986-354-9.
• Jerzy Miatkowski, Jarosław Owsiański: 1927. Ten pierwszy sezon ligowy. Wydanie II poszerzone. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2022, s. 1–480. ISBN 978-83-7986-402-7.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Ekstraklasy
• Oficjalna strona PZPN
• Ekstraklasa, [w:] baza Soccerway (liga) [online] [dostęp 2021-01-06] .
• Ekstraklasa w bazie 90minut.pl
• Ekstraklasa w bazie FootballDatabase.eu (ang. • fr. • hiszp.)
• Ekstraklasa w bazie PlayMakerStats (ang. • fr. • hiszp. • niem. • port. • wł.)
• Ekstraklasa w bazie WorldFootball.net (ang.)
• Ekstraklasa w bazie National Football Teams (ang.)
• PKO Ekstraklasa 20/21, [w:] baza Transfermarkt (rozgrywki) [online] [dostęp 2020-11-20] .
• Ekstraklasa w bazie League321 (ang.)
• Archiwum wyników meczów i tabel w bazie RSSSF (ang.)
• Ekstraklasa TV. ekstraklasa.tv. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-14)].