Eksurbanizacja

Eksurbanizacja San Jose w Kalifornii

Eksurbanizacja, rozlewanie się miast (ang. urban sprawl) – proces poszerzania się miejskich terytoriów na obszary o mniej intensywnej urbanizacji, takich jak przedmieścia i obszary wiejskie („rurbanizacja”[1]), wynikający z rosnącego zaludnienia. W odróżnieniu od planowej suburbanizacji, jest procesem niekontrolowanym, wynikającym z popytu na nowe budownictwo i szkodzących środowisku naturalnemu praktyk deweloperskich[2]. Towarzyszy mu dezindustrializacja oraz degradacja centrów miejskich[1].

Charakterystyka osiedli powstałych w wyniku eksurbanizacji

Pod względem kompozycji są to osiedla składające się z powtarzalnych elementów, izolowane od innych skupisk zabudowy, mające postać pasów rozciągających się do kilkudziesięciu kilometrów od centralnej części aglomeracji, o mniejszej gęstości niż w przypadku planowanych przedmieść, z szerokimi alejami bez chodników kończącymi się pętlicami w komunikacji wewnętrznej. Konkretne sektory tej zabudowy są homogeniczne pod względem statusu mieszkańców. Przeważają domy jednorodzinne o różnej wielkości działek i ich wyposażeniu. Usługi skoncentrowane są w odległości wymagającej użycia samochodu, aby z nich korzystać, a jednocześnie wraz z przestrzenią mieszkalną „wdzierają się” w miejsca cenne dla krajobrazu przyrodniczego[3].

Fazy eksurbanizacji

Pierwsza faza

Początki tego procesu mają miejsce w II połowie XIX wieku wraz z rozwojem transportu szynowego, który umożliwił zmniejszenie kosztów transportu do poziomu pozwalającego na migrację z centrum miasta na lokalizacje podmiejskie o niższej cenie gruntów. W latach 18501920 powstały pierwsze przedmieścia narosłe wokół systemów komunikacji szynowej. Liczyły one najczęściej 5-6 tysięcy mieszkańców i były naturalnie ograniczone odległością od stacji kolejowej, pokonywaną najczęściej pieszo[4]. W Polsce przykładem tej fazy jest „worek” urbanizacji narosły wzdłuż linii Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej (ciąg miast satelickich wzdłuż linii kolejowej Warszawa Gł. – Grodzisk Mazowiecki)[4].

Druga faza

Druga faza eksurbanizacji związana z erą samochodu osobowego zapoczątkowana została najszybciej w USA (lata 20. XX wieku). W Europie rozwinęła się w szczególności w latach 60. we Francji. Do Polski ta faza dotarła dopiero w latach 90. XX wieku i spowodowała niekontrolowany rozrost przestrzenny miast i rozwój stref podmiejskich, czemu towarzyszył silny spadek ludności centrów polskich miast i migrację na tereny podmiejskie[4]. Wraz z nadejściem ery samochodu, przedmieścia oderwały się od sieci transportu szynowego i zaczęły rozwijać się dla samochodu, tracąc naturalne ograniczenie w postaci ludzkiej skali i dystansów dostosowanych dla transportu pieszego. Gdy samochód zaczął stawać się substytutem komunikacji publicznej, przedmieścia zaczęły się gwałtownie rozrastać, ponieważ ich naturalna bariera – dystans pieszy – przestała się liczyć.

Obszar metropolitalny Chicago, zwany "Chicagoland", przykład eksurbanizacji

Starożytny rzymski standard dróg o szerokości 15 stóp zmienił się w wielopasmowe arterie z wielopoziomowymi węzłami o powierzchniach 15–17 ha. Infrastruktura samochodowa ze swoją terenochłonnością wymaga ponad trzykrotnie większych powierzchni parkingowych od każdego budynku, w którym gromadzą się ludzie i każda budowla rozwleka się w wielkie połacie oddzielone od sąsiednich parkingiem, a ze względu na wymuszone przez parkingi kilkakrotne zwiększenie dystansów pomiędzy budynkami, chodzenie pieszo traci sens. Transport publiczny w takim rozrzedzeniu gęstości zaludnienia (14 osób na hektar) nie ma podstaw ekonomicznych.

Zapobieganie zjawisku

Z tego względu, że eksurbanizacja jest oceniana negatywnie ze względu na wyższe koszty mediów (kanalizacji, gazu itp.) dla mieszkańców, niższe podatki z infrastruktury miejskiej, która ustępuje inwestycjom związanym z motoryzacją oraz izolację mieszkańców od instytucji kultury, od lat 30. XX wieku podejmuje się różnorodne działania hamujące te procesy. W Belgii, Francji i Niemczech ograniczono wielkość podmiejskich „kompleksów handlowo-usługowych”, zapobiegając tworzeniu osad wokół nich. W Wielkiej Brytanii i Kanadzie otoczono Londyn i Ottawę pasami zieleni, nie zezwalając na tworzenie w tych pasach zabudowy. W amerykańskim Portland ograniczono zjawisko poprzez kontrolę cen domów oraz zwiększanie gęstości zabudowy[5].

Strategie przeciwdziałania eksurbanizacji

  • inteligentny wzrost – planowanie zwartej zabudowy, integrowanie transportu publicznego oraz organizowanie możliwości poruszania się przez rowerzystów i pieszych w centrach miast, dla zwiększenia atrakcyjności centrów;
  • nowy urbanizm – działania na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego oraz dziedzictwa kulturowego, a także na rzecz rewaloryzacji centrów miejskich i przekształcania rozproszonych, izolowanych przedmieść we wspólnoty sąsiedzkie, celem stworzenia przyjaznej człowiekowi przestrzeni[6].

Eksurbanizacja w popkulturze

  • W fikcyjnej Trylogii Ciągu autorstwa Williama Gibsona the Sprawl jest slangowym określeniem oznaczającym całe Wschodnie Wybrzeże USA. W przyszłości, według Gibsona, teren miasta Nowy Jork połączył się z innymi miastami wschodniego wybrzeża – od Massachusetts po Florydę. Oficjalna nazwa tego obszaru to BAMA (the Boston-Atlanta Metropolitan Axis – Oś metropolitarna Boston-Atlanta).
  • W fikcyjnym uniwersum cyberpunkowo-fantasy Shadowruna, sprawl jest użyty jako synonim dużego miasta.
  • Kanadyjski indierockowy zespół Arcade Fire porusza problem eksurbanizacji na dwóch piosenkach – "Sprawl I (Flatland)" oraz "Sprawl II (Mountains Beyond Mountains)" – które zostały wydane na płycie The Suburbs.
  • Jedna z tancerek w filmie Striptease (1996) Andrew Bergmana, nosi pseudonim artystyczny "Urbanna Sprawl"[7].

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Izdebski 2013 ↓, s. 78.
  2. Majer 2010 ↓, s. 209.
  3. Majer 2010 ↓, s. 209-210.
  4. a b c Nawrot 2011 ↓, s. 169-186.
  5. Majer 2010 ↓, s. 210-211.
  6. Majer 2010 ↓, s. 211-212.
  7. Pandora Peaks: Urbanna Sprawl. IMDb.com. [dostęp 2018-07-25].

Bibliografia

  • Hubert Izdebski: Ideologia i zagospodarowanie przestrzeni. Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2013. ISBN 978-83-264-4383-1.
  • Andrzej Majer: Socjologia i przestrzeń miejska. Warszawa: PWN, 2010. ISBN 978-83-01-16328-0.
  • Bogdan Nawrot: Obszar metropolitalny jako propozycja zmian w systemie zarządzania lokalnego w Polsce. W: Bogdan Nawrot, Jacek Pokładecki (red.): Wieloaspektowość samorządności gminnej w Polsce. Poznań: 2011. ISBN 978-83-62907-05-2.
  • G. Wackermann, Hasło: exurbanisation; w: "Encyclopaedia Universalis" 2001.

Media użyte na tej stronie

Chicagoland air.jpg
south to north view of the Chicago metropolitan area
San Jose California aerial view south.jpg
Autor: Robert Campbell, Licencja: CC BY-SA 3.0
Aerial view of San José, California, USA. The intersection of Interstate-280 and California State Route 87 (Guadalupe Parkway) is visible at the bottom of the photograph. View is to the south.