Elżbieta Drużbacka

Elżbieta Drużbacka

Data urodzenia	około 1695–1699
Data i miejsce śmierci	14 marca 1765 Tarnów
Narodowość	Polska
Dziedzina sztuki	poezja
Epoka	późny barok
Ważne dzieła
Opisanie czterech części roku Opisanie odmiany czasu... Na pysznego Narcyza uciekającego od miłości Nimfy Echo nazwanej Na obraz płaczącego Kupidyna i smutnej Wenery

Elżbieta Drużbacka (z domu Kowalska^[1], ur. około 1695^[1] lub około 1698–1699^[2], zm. 14 marca 1765 w Tarnowie) – polska poetka epoki późnego baroku, zwana przez współczesnych „słowiańską Safoną” i „Muzą sarmacką”.

Życiorys

Większość danych biograficznych dotyczących Elżbiety Drużbackiej znana jest jedynie z pisanych przez nią licznych listów. Urodziła się w szlacheckiej rodzinie Kowalskich, zamieszkałych prawdopodobnie w Wielkopolsce. W młodości dłuższy czas przebywała na dworze Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej, żony Adama Mikołaja Sieniawskiego, kasztelana krakowskiego i hetmana wielkiego koronnego. Tam odebrała staranną edukację i prawdopodobnie poznała swojego przyszłego męża, Kazimierza Drużbackiego, skarbnika żydaczowskiego, którego poślubiła około 1720 roku.

Drużbaccy mieli dwie córki: Mariannę, żonę Wojciecha Wiesiołowskiego i Annę. Po śmierci męża w 1740 roku Elżbieta Drużbacka została ochmistrzynią córki Sieniawskich^[1], później przebywała na dworach Czartoryskich, Lubomirskich, Krasickich, wreszcie Sanguszków. Po śmierci starszej córki i sześciorga wnucząt w 1760 roku osiadła w odnowionym przez księcia Pawła Karola Sanguszkę i jego żonę Barbarę z Duninów klasztorze sióstr bernardynek w Tarnowie, gdzie zmarła 14 marca 1765 roku.

Twórczość literacka

Utwory Elżbiety Drużbackiej docierały początkowo do czytelników jedynie w odpisach. W 1752 roku bracia Załuscy: biskupi Józef Andrzej i Andrzej Stanisław, twórcy biblioteki Załuskich wydali tom pod tytułem Zbiór rymów duchownych, panegirycznych, moralnych i światowych..., zawierający trzy poematy (w tym najbardziej do dziś znane Opisanie czterech części roku, pierwszy polski poemat opisowy), powieść fantastyczną Fabuła o książęciu Adolfie oraz drobne wiersze i powiastki alegoryczne. Było to jedyne wydanie dzieł Elżbiety Drużbackiej, które ukazało się za jej życia. W 1769 roku wydano jeszcze Historię chrześcijańską księżnej Elefantyny Eufraty oraz pojedyncze utwory w zbiorach poezji i czasopismach. Rękopisy poetki, przechowywane w Bibliotece Krasińskich uległy zniszczeniu w czasie powstania warszawskiego.

Twórczość Elżbiety Drużbackiej była wysoko ceniona przez Udalryka Radziwiłła, Ignacego Krasickiego i Hugona Kołłątaja^[1]. Charakteryzowała ją niezwykła w czasach saskich naturalność, prostota stylu i czystość języka wolnego od makaronizmów.

Ważniejsze utwory

• Dusza po wielu grzechach zabierając się do poprawy życia szuka po pustyniach S. Marii Egipcjanki, aby ją nauczyła sposobu pokuty szczerej i drogę pokazała do szczęśliwej wieczności, powst. 1746
• Opisanie życia św. Dawida, króla izraelskiego, powst. przed 1750, fragmenty przedr. dr Prot Sowizdrzał (W. Kubacki), Odrodzenie 1947, nr 34
• Święta Maria Magdalena jak wielką stała się ohydą płci białogłowskiej w grzechach swoich, tak wielką ozdobą w pokucie, stateczną w miłości Jezusa aż do śmierci krzyżowej, powst. przed 1750
• Do tegoż J. O. Książęcia (J. J. Załuskiego) IMci na Bibliotekę publiczną warszawską, powst. przed 1750
• Opisanie czterech części roku, powst. przed 1750
• Fabuła o książęciu Adolfie, dziedzicu Roksolanii
• Forteca do Boga wystawiona, piącią bram zamknięta, to jest dusza ludzka z piącią zmysłami
• Snopek na polu życia ludzkiego związany
• Trzy monarchinie
• Punkta dla poprawienia zepsutych obyczajów polskich
• Pochwała lasów
• Skargi kilku dam w spólnej kompanii będących, dla jakich racyi z mężami swojemi żyć nie chcą
• Zbiór rytmów duchownych, panegirycznych, moralnych i światowych W. Imci Pani Elżbiety z Kowalskich Drużbackiej, skarbnikowy żydaczewskiej, zebrany i do druku podany przez J. Z. R. K. O. W., Warszawa 1752^[3], „Zebranie rytmów przez wierszopisów żyjących lub naszego wieku zeszłych pisanych”, wyd. J. A. Załuski, t. 1 – 2 wydania; wydanie nast. pt. Poezje, t. 1-2, Lipsk 1837^[4], Biblioteka Kieszonkowa Klasyków Polskich, t. 30-31, (zawiera: wszystkie 12 ww. tytułów, inne drobne utwory oraz elegie moralne U. Radziwiłła)
• Historia chrześcijańska księżny Elefantyny Eufraty dowcipnym przemysłem... w wierszu polskim dokładnie ułożona, dla potomnej sprawczyny pamiątki do druku podana, Poznań 1769^[5], fragmenty przedr. A. Lange Skarbiec poezji polskiej, seria I, t. 1, Warszawa 1903
• Cefal i Prokris, wyd. I. Krasicki, Zabawy Przyjemne i Pożyteczne 1776, t. 13, przedr. A. Lange Skarbiec poezji polskiej, seria I, t. 1, Warszawa 1903
• Życzenie od serca pochodzące JO książęciu... Sanguszkowi, marszałkowi Trybunału Koronnego, aby szczęśliwie funkcją swoją zaczął i zakończył, (XVIII wiek)
• Przykładne z wiernej i statecznej miłości małżeństwo, fragm. i treść ogł. H. Biegeleisen Świt 1886
• Raj białostocki. Refleksja nad śmiercią. (2 wiersze), wyd. W. Bojarski Sprawozdanie Dyrekcji cesarsko-królewskiego Gimnazjum w Przemyślu za rok szkolny 1895, Przemyśl 1895
• Historia Ortobana, wyd. A. Lange Lamus 1912, t. 4
• wiersze i drobne utwory znajdują się w czasopismach: Ateneum 1938, s. 422-424; Dziennik Wileński 1816; Pamiętnik Warszawski 1823; Rozmaitości, Lwów 1841, nr 27; Tygodnik Powszechny 1950, nr 45; Zabawy Przyjemne i Pożyteczne 1776, t. 13, (tu: Nie masz czego sobie życzyć długiego życia na tym świecie; Małżeństwo szczęśliwe. Tłum. z franc.; Małżeństwo złe; Do wnuka; Pożegnanie Ulissesa z synem Telemakiem; Lais)
• wiersze rozproszone po czasopismach wyd. A. Lange Skarbiec poezji polskiej, seria I, t. 1, Warszawa 1903; kilka wierszy przedr.: J. Kott Poezja polskiego Oswiecenia. Antologia, Warszawa 1954; Wybór tekstów do dziejów kultury Wielkopolski, Poznań 1962
• rękopisy znajdowały się: Biblioteka Krasińskich (zniszcz. 1944), Ossolineum, Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego, Biblioteka Suskiej

Wydanie zbiorowe

• A. Lange zamierzał sporządzić wydanie zbiorowe E. Drużbackiej. Materiały do tego wydania znajdowały się do roku 1944 w Korbutianum, Warszawa, (por. W. Borowy „Drużbaciana”, Pamiętnik Literacki, rocznik 41, 1950, s. 869)

Przypisy

Bibliografia

• BarbaraB. Sawczyk BarbaraB., MariaM. Sąsiadowicz MariaM., EwaE. Stańczyk EwaE., Ocalić od zapomnienia... Patroni tarnowskich ulic. Tom 1, Tarnów: Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliusza Słowackiego, 2003, ISBN 83-915445-2-4, OCLC 749304724 .
• E. Drużbacka. instytutksiazki.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-03)]. (Pisarki polskie. Rekonesans na koniec stulecia – Instytut Książki)
• Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 141-143
• KrystynaK. Stasiewicz KrystynaK., Elżbieta Drużbacka. Najwybitniejsza poetka czasów saskich, Olsztyn 1992 .

Linki zewnętrzne

• Zbiór rytmów na staropolska.pl
• Utwory Elżbiety Drużbackiej w serwisie Wolne Lektury
• Wielcy tarnowianie: Elżbieta Drużbacka. Sarmacka muza, słowiańska Safo
• Dzieła Elżbiety Drużbackiej w bibliotece Polona