Elżbieta Tarnowska

Elżbieta Tarnowska, w roku 1897, lub wcześniej.

Elżbieta Tarnowska (ur. 19 listopada 1875 w Krakowie, zm. 28 października 1955 w Montrésor we Francji[1]) – tłumaczka.

Życiorys

Młodość

Elżbieta urodziła się jako pierwsze dziecko Stanisława Tarnowskiego i Róży-Marii Branickiej, jej młodszym bratem był Hieronim Tarnowski[2]. Nazywana była „Etusią”[3].

W 1895 roku poznała na balu u państwa Szembeków w 1895 r.[4] stacjonującego wówczas w Krakowie rotmistrza Jánosa hr. Esterházyego zu Galántha[5][6]. Mimo początkowego sprzeciwu ojca[7]. Ślub wzięli w Krakowie w kościele sióstr Felicjanek 8 stycznia 1898[4].

Wywodzący się z Galanty János Esterházy zu Galántha miał swą siedzibę w leżącej kilka kilometrów na zachód od Nitry miejscowości Nyitraújlak, które w Czechosłowacji przemianowano na Veľké Zálužie. Tam też był dom Elżbiety, odkąd poślubiła Jánosa Esterházyego zu Galántha. Starszy od Elżbiety o 11 lat mąż umarł 2 września 1905 roku, po 7 latach małżeństwa. Elżbieta doczekała się z nim trójki dzieci: Luizy zw. „Lulu” (1899-1966)[8], Jánosa (1901-1957)[9] i Marii Zofii (1904-1975)[10]. Elżbieta pomagała potrzebującym, a za jej przykładem czyniły to również jej dzieci[11].

Po I wojnie światowej Elżbieta często przebywała na Węgrzech, m.in. w Sárospataku. Wraz z córką Luizą i jej narzeczonym kapitanem Ostenburgiem byli gorącymi zwolennikami restauracji monarchii na Węgrzech, ale chociaż regencję (od 1919 r.) adm. Miklósa Horthyego, adiutanta Franciszka Józefa, przyjęli z ulgą, to jednak uważali za przejściową[12].

Elżbieta w latach 30. XX w. przetłumaczyła z węgierskiego szereg książek[13].

Po II wojnie światowej

Bezpośrednio po II wojnie światowej Elżbietę i jej córki ominęło internowanie i deportacja[14], ale w r. 1945 przeżyła aresztowanie i wywiezienie swego syna Jánosa Esterházyego do gułagu oraz zaoczne skazanie go na śmierć przez czechosłowacki sąd pod zarzutem zdrady stanu. Ograbiono, a w roku 1947 odebrano Elżbiecie dom[15]. Jesienią 1948, po krótkotrwałym aresztowaniu córki Luizy, Elżbieta wyjechała wraz z nią do rodziny w Montrésor we Francji[16]. W r. 1949 NKWD odesłało Jánosa do Bratysławy w celu wykonania wyroku śmierci, ale dzięki jego siostrze Marii Zofii Esterházy po mężu Mycielskiej udało się wstrzymać wykonanie wyroku i uzyskać zamianę kary śmierci na dożywotnie więzienie. Elżbieta z Francji wspierała córkę, Marię Zofię w jej staraniach listami i materialnie[17]. Było to jednak „ułaskawienie na śmierć”, gdyż János w więzieniu przebywał w fatalnych warunkach, wygłodzony, chory na gruźlicę od pobytu w gułagu. Elżbieta jednak tragicznego finału choroby syna i poszukiwań miejsca jego pochówku nie dożyła, zmarła 28 października 1955, na niecałe dwa lata przed synem[18].

Publikacje

W latach 30. XX wieku jako Elżbieta Esterházy przetłumaczyła z języka węgierskiego kilka książek dydaktyczno-formacyjnych ks. profesora Tihaméra Tótha, wykładowcy na Uniwersytecie w Budapeszcie i rektora Centralnego Seminarium Duchownego w Budapeszcie, w 1939 r. biskupa Veszprém (po II wojnie światowej wielokrotnie wznawianych)[19].

  • Młodzieniec z charakterem: listy do moich studentów, Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, Druk. "Przeglądu Powszechnego", 1933 (i nast. wyd.), z przedmową Elżbiety Esterházy.
  • Chrystus i młodzieniec: listy do moich studentów, Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, Druk. "Przeglądu Powszechnego", Kraków, 1935 (i nast. wyd.), z przedmową Elżbiety Esterházy.
  • Religia w życiu młodzieńca, Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, 1936 (i nast. wyd.), z przedmową Elżbiety Esterházy.
  • Z tajników przyrody, Warszawa: Wydawnictwo Księży Jezuitów, 1939 (i nast. wyd.).

Przypisy

  1. ↑ Elżbieta Tarnowska (1875-1955) w Genealogii Potomków Sejmu Wielkiego M. J. Minakowskiego.
  2. ↑ Z ciekawostek: jako 10-latka była druhną Henryka Sienkiewicza, uproszoną na kolanach na jego ślub u jej matki Róży-Marii. Zawstydzona Elżbieta miała wówczas powiedzieć mało dyplomatycznie: „Czy pan Sienkiewicz nie ma żadnej rodziny?” – Tadeusz „Boy” Żeleński „O Krakowie” Wydawnictwo Literackie, Kraków 1968, str. 175.
  3. ↑ „Etusia” jest skróceniem zdrobnienia Elżbietusia; podobnie jej brat Hieronim był nazywany „Imuś” od skrócenia zdrobnienia Hieronimuś.
  4. ↑ a b Maria Zofia Mycielska z Esterhazych, Ułaskawiony na śmierć, wybór i oprac. Imre Molnár, Warszawa: Wydawnictwo „Więź”, 2010, s. 50.
  5. ↑ János Esterházy zu Galantha (1864-1905) w Genealogii Potomków Sejmu Wielkiego M. J. Minakowskiego.
  6. ↑ János Esterházy był też adiutantem arcyksięcia Ottona, za: Imre Molnár Zdradzony bohater. János Esterházy (1901-1957), Warszawa: Wydawnictwo Fronda, 2004, s. 14.
  7. ↑ Zob. szerzej: Andrew Tarnowski, Ostatni mazur. Opowieść o wojnie, namiętności i stracie, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2010, (wydanie II, poprawione i rozszerzone), s. 27; Maria Zofia Mycielska z Esterhazych, Ułaskawiony na śmierć, wybór i oprac. Imre Molnár, Warszawa: Wydawnictwo „Więź”, 2010, s. 50.
  8. ↑ Luiza Esterhazy w Genealogii Potomków Sejmu Wielkiego M. J. Minakowskiego.
  9. ↑ Strona Rodu Tarnowskich – Genealogia genealogii na stronie Rodu Tarnowskich. rodtarnowski.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-20)]., oraz Esterhazy zu Galantha (1901-1957) w Genealogii Potomków Sejmu Wielkiego M. J. Minakowskiego.
  10. ↑ Strona Rodu Tarnowskich – Genealogia genealogii na stronie Rodu Tarnowskich. rodtarnowski.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-20)]., oraz Zofia z Esterhazych Mycielska w Genealogii Potomków Sejmu Wielkiego M. J. Minakowskiego.
  11. ↑ Imre Molnár, Zdradzony bohater. János Esterházy (1901-1957), Warszawa: Wydawnictwo Fronda, 2004, s. 14-15.
  12. ↑ Luiza była przy cesarzowej Zycie podczas przyjazdu cesarza Karola z małżonką na Węgry w 1921 r., za: Bencsik Gábor, Horthy Miklós, Budapeszt: M. Mercurius, 2003, s. 131-132. Następnie była więziona w Bratysławie za działalność pro węgierską na Słowacji, za: Matylda z Windisch-Graetzów Sapieżyna, My i nasze siedliska, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2004, s. 378-379.
  13. ↑ Tłumaczenia Elżbiety Esterházy z Tihamér’a Tóth’a w katalogu WorldCat.
  14. ↑ Maria Zofia Mycielska z Esterhazych, Ułaskawiony na śmierć, wybór i oprac. Imre Molnár, Warszawa: Wydawnictwo „Więź”, 2010, s. 16.
  15. ↑ Maria Zofia Mycielska z Esterhazych, Ułaskawiony na śmierć, wybór i oprac. Imre Molnár, Warszawa: Wydawnictwo „Więź”, 2010, s. 57-58.
  16. ↑ Maria Zofia Mycielska z Esterhazych, Ułaskawiony na śmierć, wybór i oprac. Imre Molnár, Warszawa: Wydawnictwo „Więź”, 2010, s. 23, 256.
  17. ↑ Maria Zofia Mycielska z Esterhazych, Ułaskawiony na śmierć, wybór i oprac. Imre Molnár, Warszawa: Wydawnictwo „Więź”, 2010, s. 86, 90, 110, 160, 183, 195, 212, 297; Imre Molnár, Zdradzony bohater. János Esterházy (1901-1957), Warszawa: Wydawnictwo Fronda, 2004, s. 316.
  18. ↑ O historii jej syna Janosa Esterhazyego i związanych z tym przeżyciach Elżbiety szerzej w: Imre Molnár, Zdradzony bohater. János Esterházy (1901-1957), Warszawa: Wydawnictwo Fronda, 2004; Maria Zofia Mycielska z Esterhazych, Ułaskawiony na śmierć, wybór i oprac. Imre Molnár, Warszawa: Wydawnictwo „Więź”, 2010; Gabor Szent-Ivany, Graf János Esterházy: Führer der ungarischen Minderheit Und das Schicksal der Ungarn In der Tschech, Wien: Böhlau, 1995.
  19. ↑ Tłumaczenia Elżbiety Esterházy z Tihaméra Tótha w katalogu Biblioteki Narodowej w Warszawie.Tłumaczenia Elżbiety Esterházy z Tihaméra Tótha w katalogu WorldCat.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Elżbieta Tarnowska (Etusia).PNG
Elżbieta Tarnowska „Etusia”, córka profesora Stanisława Tarnowskiego. Fotograf nieznany, być może Józef Sebald (1853-1931), bo u niego także inne fotografie Elżbiety Tarnowskiej. Fotografię wykonano w roku 1897, lub wcześniej np. w roku 1895, bo na późniejszych zdjęciach jest już starsza.