El Gabal

El Gabal
—bóg słońca (lokalna forma kultu ogólnosemickiego Baala)—
Ilustracja
Świątynia El Gabala w Emesie i czarny kamień na monecie cesarza Uraniusa
Teren kultuHims
Cesarstwo Rzymskie
(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC-BY-SA-3.0
Moneta z czasów Heliogabala, przedstawiająca czterokonny zaprzęg wiozący kamień z Emesy z podpisem Sanct Deo Soli Elagabal (Świętemu Bogu Słońca Elagabalowi)

El Gabal (Elah Gabal, Pan Góry, grecki Heliogabal) – syryjski bóg słońca, lokalna forma kultu ogólnosemickiego Baala[1][2], czczony w Emesie. Jego kult za czasów cesarza Heliogabala był okresowo wprowadzony w Imperium Romanum.

W Emesie znajdowała się świątynia El Gabala, wedle relacji Herodiana niezwykle bogata. Bóstwu nie sporządzano żadnych podobizn, w świątyni znajdował się jednak otoczony wielką czcią czarny kamień, prawdopodobnie meteoryt (Herodian podaje iż spadł on z nieba)[3].

W pierwszym roku swojego panowania cesarz Heliogabal, będący w dzieciństwie kapłanem El Gabala, sprowadził kult bóstwa do Rzymu. Nakazał w budynku senatu umieścić ponad posągiem Wiktorii obraz przedstawiający cesarza składającego ofiarę El Gabalowi, a także wymieniać imię nowego bóstwa przed rodzimymi bogami podczas składania publicznych ofiar[4]. Następnie na Palatynie wybudowano ogromną świątynię o nazwie Elagabalium, w której umieszczono sprowadzony z Emesy czarny kamień. Świątynia stała się głównym centrum nowego kultu; sprowadzono do niej m.in. ogień Westy, tarcze Marsa czy kamień poświęcony Kybele. Codziennie rano cesarz składał El Gabalowi przed świątynią krwawe ofiary i przy wtórze bębenków oraz cymbałów odprawiał rytualny taniec w orszaku syryjskich dziewcząt[5]. Drugą świątynię poświęconą nowemu bóstwu, również ogromnych rozmiarów, wybudowano w ogrodach Eskwilinu[6].

Kult El Gabala ze względu na swoje wschodnie pochodzenie był od początku niepopularny w Rzymie. Heliogabal nakazywał senatorom uczestniczenie w obrzędach[5]. Co roku w połowie lata urządzano procesję ze świątyni na Palatynie do świątyni na Eskwilinie, podczas której czarny kamień przewożono na zaprzężonym w sześć białych koni powozie[5].

Ostateczne wzburzenie cesarz wzbudził, ogłaszając wyniesienie El Gabala nad Jowisza[5]. Zaczął też poszukiwać oficjalnej żony dla bóstwa. Początkowo wybór padł na Atenę, potem jednak sprowadził jako żonę dla boga czczoną w Kartaginie boginię Uranię[7], wyprawiając w Rzymie huczną uroczystość zaślubin obu bóstw[5].

Po śmierci cesarza jego reformy religijne zostały zniesione, zaś czarny kamień odesłano z powrotem do Emesy[8]. Krótkotrwały kult El Gabala w Rzymie wywarł jednak wpływ na późniejszy kult Sol Invictus.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Warwick Ball: Rome in the East: The Transformation of an Empire. New York: Routledge, 2002, s. 137. ISBN 0-415-11376-8.
  2. ↑ Ancient Rome: An Illustrated History. New York: Marshall Cavendish Corporation, 2011, s. 140. ISBN 978-0-7614-7933-8.
  3. ↑ Herodian: Historia Cesarstwa Rzymskiego. tłum. Ludwik Piotrowicz. Wrocław: Ossolineum/DeAgostini, 2004, s. 160-161. ISBN 83-04-04670-9.Sprawdź autora:1.
  4. ↑ Herodian: Historia Cesarstwa Rzymskiego. tłum. Ludwik Piotrowicz. Wrocław: Ossolineum/DeAgostini, 2004, s. 167-168. ISBN 83-04-04670-9.Sprawdź autora:1.
  5. ↑ a b c d e Aleksander Krawczuk: Poczet cesarzy rzymskich. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2006, s. 324-326. ISBN 83-207-1748-5.
  6. ↑ Herodian: Historia Cesarstwa Rzymskiego. tłum. Ludwik Piotrowicz. Wrocław: Ossolineum/DeAgostini, 2004, s. 170-171. ISBN 83-04-04670-9.Sprawdź autora:1.
  7. ↑ Herodian: Historia Cesarstwa Rzymskiego. tłum. Ludwik Piotrowicz. Wrocław: Ossolineum/DeAgostini, 2004, s. 170. ISBN 83-04-04670-9.Sprawdź autora:1.
  8. ↑ Herodian: Historia Cesarstwa Rzymskiego. tłum. Ludwik Piotrowicz. Wrocław: Ossolineum/DeAgostini, 2004, s. 178-179. ISBN 83-04-04670-9.Sprawdź autora:1.

Media użyte na tej stronie

Bronze-Uranius Antoninus-Elagabal stone-SGI 4414.jpg
Uranius Antoninus. 253-254 AD. Æ 32mm (21.42 gm). Struck in year 565 of the Seleukid era or 253/254 AD in Emesa.
AYTOK. COYΛΠ. ANTΩNINOC CE., laureate, draped and cuirassed bust right; viewed from behind
EMICΩN KOΛΩN , hexastyle temple containing the conical stone of Elagabal (ornamented with a facing eagle), shaded by two umbrellas; pediment ornamented with crescent; date EΞΦ in the exergue.

BMC Galatia etc. pg. 241, 24; Delbrück, "Uranius of Emesa," NumChron (1948), pg. 12, 2d; Baldus 38-42 (pl. IV, dies I/5).

Uranius Antoninus is unknown from the ancient literary sources, although Zosimus perhaps confuses this usurper with two usurpers he names as Antoninus and Uranius during the reign of Severus Alexander. He established his government at Emesa in Syria, probably in response to repeated Persian attacks rather than as a challenge to Rome. In any event, it appears he was finally subdued when Valerian I marched to recover the East.
Elagabalus Aureus Sol Invictus.png
(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC-BY-SA-3.0

Elagabalus

AV Aureus. Struck 218-219 AD. Antioch mint.
IMP C M AVR ANTONINVS P F AVG, laureate, draped & cuirassed bust left, seen from behind;
SANCT DEO SOLI, ELAGABAL in exergue, quadriga right bearing stone of Emesa upon which is an eagle; four parasols around.