Elekcja cesarska

Cesarz w kręgu elektorów, aut. Abraham Aubry, Norymberga 1663/64

Elekcja cesarska – proces wyboru króla Niemiec i jednocześnie cesarza rzymskiego. We wczesnym średniowieczu był dokonywany przez wiec plemion niemieckich, które wybierały najlepszego kandydata spośród członków panującej dynastii (wówczas saskich Ludolfingów). W praktyce wiec zatwierdzał decyzję elitarnego grona książąt plemiennych i dostojników dworskich, co z czasem doprowadziło do zastrzeżenia prawa udziału w wyborach tylko dla owych możnych, najpierw drogą precedensu, potem przez pisaną normę prawną. Od 1356 roku na mocy Złotej Bulli cesarza Karola IV Luksemburskiego prawo wyboru cesarza przysługiwało jedynie siedmiu elektorom, obdarzonym szczególnymi przywilejami, zrównującymi ich w godności z królami.

Elektorzy Rzeszy

Siedmiu Elektorów Rzeszy według miniatury z Kodeksu Baldwina. Od lewej elektorzy sakralni – arcybiskupi Kolonii, Moguncji i Trewiru oraz elektorzy świeccy Palatynatu, Saksonii, Brandenburgii i Czech

Skład Kurii Elektorskiej, czyli kolegium książąt uprawnionych do udziału w elekcji ustalił się drogą precedensu już w połowie XIII w. Prawną sankcję dla tego stanu wprowadziła Złota Bulla z 1356 r. Kolegium tworzyli:

Trzech pierwszych nazywano popularnie elektorami duchownymi, pozostałych zaś świeckimi. W przypadku popełnienia przez jakiegoś elektora zbrodni felonii (zdrady), cesarz mógł przenieść jego godność na inny ród. Ponieważ w przypadku elektorów świeckich godności były silnie związane ze sprawującymi je tradycyjnie (a więc w praktyce dziedzicznie) rodami, najchętniej widziano przeniesienie na krewnego poprzedniego elektora. Na mocy Złotej Bulli cesarz mógł także, za zgodą pozostałych elektorów, tworzyć nowe elektoraty. Przypadki takich zmian miały miejsce wielokrotnie:

Niektórzy elektorzy nie pogodzili się z upadkiem Rzeszy i nadal używali tytułów elektorskich (władcy Hesji aż do 1866 roku).

Elekcje XIV wieku

Elekcja 1376 roku

Die deutschen Kaiser Wenzel.jpg

Wybory miały miejsce 10 czerwca 1376 roku we Frankfurcie, wzięli w nich udział:

Królem został wybrany Wacław IV Luksemburski

Pierwsza Elekcja 1400 roku Wybory miały miejsce 22 maja 1400 roku we Frankfurcie, wzięli w nich udział:

  • Mainz Arms.svg arcybiskup Moguncji Jan II Nassau (1396–1419)
  • Teutonic Knights Arms.svg arcybiskup Kolonii Werner von Falkenstein (1388–1418)
  • Trier Arms.svg arcybiskup Trewiru Fryderyk III von Saarwerden (1372–1414)
  • Armoiries Bavière-Palatinat.svg hrabia Palatynatu Reńskiego Ruprecht Wittelsbach (1398–1410)
  • Arms of Saxony.svg książę Saksonii Rudolf III Saski (1388–1419)
  • Brandenburg Wappen.svg margrabia Brandenburgii Jodok z Moraw (1388–1411)

Królem został wybrany Fryderyk Braunschweig-Wolfenbüttel

Druga Elekcja 1400 roku

Die deutschen Kaiser Ruprecht von der Pfalz.jpg

Wybory miały miejsce 21 sierpnia 1400 roku w Rhens, wzięli w nich udział:

  • Mainz Arms.svg arcybiskup Moguncji Jan II Nassau (1396–1419)
  • Teutonic Knights Arms.svg arcybiskup Kolonii Werner von Falkenstein (1388–1418)
  • Trier Arms.svg arcybiskup Trewiru Fryderyk III. von Saarwerden (1372–1414)
  • Armoiries Bavière-Palatinat.svg hrabia Palatynatu Reńskiego Ruprecht Wittelsbach (1398–1410)

Królem został wybrany Ruprecht Wittelsbach.

Elekcje XV wieku

Elekcje 1410 roku

Jošt Lucemburský.jpg

Wybory miały miejsce 20 września i 1 października 1410 roku, wzięli w nich udział:

  • Mainz Arms.svg arcybiskup Moguncji Jan II Nassau (1396–1419)
  • Teutonic Knights Arms.svg arcybiskup Kolonii Werner von Falkenstein (1388–1418)
  • Trier Arms.svg arcybiskup Trewiru Fryderyk III von Saarwerden (1372–1414)
  • Blason Boheme.svg król Czech Wacław IV Luksemburski (1378-1419)
  • Armoiries Bavière-Palatinat.svg hrabia Palatynatu Reńskiego Ludwik III Wittelsbach (1410-1436)
  • Arms of Saxony.svg książę Saksonii Rudolf III Saski (1388–1419)
  • Brandenburg Wappen.svg margrabia Brandenburgii Jodok z Moraw (1388–1411)

20 września 1410 roku trzech elektorów dokonało wyboru Zygmunta Luksemburskiego na króla Niemiec i cesarza rzymskiego, jednak pozostali elektorzy nie poparli go. 1 października ponownie odbył się zjazd elektorów na którym wybrano Jodoka z Moraw.

Elekcja 1411 roku

Die deutschen Kaiser Siegmund.jpg

Wybory miały miejsce 21 lipca 1411 roku, wzięli w nich udział:

królem został wybrany Zygmunt Luksemburski.

Elekcja 1438 roku

Albrecht II. von Habsburg.jpg

Wybory miały miejsce 18 marca 1438 roku we Frankfurcie, wzięli w nich udział:

  • Mainz Arms.svg arcybiskup Moguncji Dietrich Schenk von Erbach (1434–1459)
  • Teutonic Knights Arms.svg arcybiskup Kolonii Dietrich II von Moers (1414–1463)
  • Trier Arms.svg arcybiskup Trewiru Raban von Helmstatt (1430–1439)
  • Armoiries Bavière-Palatinat.svg hrabia Palatynatu Reńskiego Ludwik IV Wittelsbach (1436–1449)
  • Arms of Saxony.svg książę Saksonii Fryderyk II Wettyn (1428–1464)
  • Brandenburg Wappen.svg margrabia Brandenburgii Fryderyk I Hohenzollern (1415–1440)

królem został wybrany Albrecht II Habsburg.

Elekcja 1440 roku

Hans Burgkmair d. Ä. 005.jpg

Wybory miały miejsce 2 lutego 1440 roku we Frankfurcie, wzięli w nich udział:

  • Mainz Arms.svg arcybiskup Moguncji Dietrich Schenk von Erbach (1434–1459)
  • Teutonic Knights Arms.svg arcybiskup Kolonii Dietrich II von Moers (1414–1463)
  • Trier Arms.svg arcybiskup Trewiru Jakub I von Sierck (1439–1456)
  • Armoiries Bavière-Palatinat.svg hrabia Palatynatu Reńskiego Ludwik IV Wittelsbach (1436–1449)
  • Arms of Saxony.svg książę Saksonii Fryderyk II Wettyn (1428–1464)
  • Brandenburg Wappen.svg margrabia Brandenburgii Fryderyk I Hohenzollern (1415–1440)

W tej elekcji nie brał udziału król Czech. Syn Albrechta II, Władysław Habsburg urodził się jako pogrobowiec 22 lutego 1440 roku. Królem został wybrany Fryderyk III Habsburg.

Elekcja 1486 roku

Wybory miały miejsce 16 lutego 1486 roku we Frankfurcie, wzięli w nich udział:

Królem został wybrany Maksymilian I Habsburg.

Elekcje XVI wieku

Papież Juliusz II zezwolił Maksymilianowi I w 1508 roku tytułować się cesarzem bez koronacji papieskiej, od tamtej pory uznano, że nie koronacja przez papieża, a wybór przez elektorów Rzeszy daje prawo do tytułowania się cesarzem rzymskim (przyjęto tytuł Electus Romanorum Imperator (Wybrany Cesarz Rzymski)). W wypadku, gdy elekcja odbywała się za życia panującego cesarza (vivente imperatore) elekt przyjmował tytuł króla Rzymian (Niemiec). Tytuł cesarski przejmował w owej sytuacji, automatycznie po śmierci poprzednika.

Elekcja 1519 roku

Karl V HRR MATEO.jpg

Wybory miały miejsce 28 czerwca 1519 roku we Frankfurcie, wzięli w nich udział:

  • Mainz Arms.svg arcybiskup Moguncji Albrecht Hohenzollern (1514–1545)
  • Teutonic Knights Arms.svg arcybiskup Kolonii Hermann V von Wied (1515–1546)
  • Trier Arms.svg arcybiskup Trewiru Richard von Greiffenklau zu Vollrads (1511–1531)
  • Blason Boheme.svg król Czech Ludwik II Jagiellończyk (1516–1526), król Węgier
  • Armoiries Bavière-Palatinat.svg hrabia Palatynatu Reńskiego Ludwik V Wittelsbach (1508–1544)
  • Arms of Saxony.svg książę Saksonii Fryderyk III Mądry (1486–1525)
  • Brandenburg Wappen.svg margrabia Brandenburgii Joachim I Nestor (1499–1535)

Cesarzem został wybrany Karol V Habsburg.

Elekcja 1531 roku

Bemberg Fondation Toulouse - Portrait paintings of Ferdinand I, Holy Roman Emperor by Jan Cornelisz Vermeyen Inv.1056.jpg

Wybory miały miejsce 5 stycznia 1531 roku w Kolonii, wzięli w nich udział:

  • Mainz Arms.svg arcybiskup Moguncji Albrecht Hohenzollern (1514–1545)
  • Teutonic Knights Arms.svg arcybiskup Kolonii Hermann V von Wied (1515–1546)
  • Trier Arms.svg arcybiskup Trewiru Richard von Greiffenklau zu Vollrads (1511–1531)
  • Blason Boheme.svg król Czech Ferdynand I Habsburg (1526–1564), król Węgier,
  • Armoiries Bavière-Palatinat.svg hrabia Palatynatu Reńskiego Ludwik V Wittelsbach (1508–1544)
  • Arms of Saxony.svg książę Saksonii Jan Stały (1525–1532)
  • Brandenburg Wappen.svg margrabia Brandenburgii Joachim I Nestor (1499–1535)

Cesarzem został wybrany Ferdynand I Habsburg.

Elekcja 1562 roku

Maximilian II HRR MATEO.jpg

Wybory miały miejsce 28 listopada 1562 roku w Ratyzbonie, wzięli w nich udział:

  • Mainz Arms.svg arcybiskup Moguncji Daniel Brendel von Homburg (1555–1582)
  • Teutonic Knights Arms.svg arcybiskup Kolonii Friedrich IV von Wied (1562–1567)
  • Trier Arms.svg arcybiskup Trewiru Johann VI von der Leyen (1556–1567)
  • Blason Boheme.svg król Czech Ferdynand I Habsburg (1526–1564), król Węgier, król Niemiec, cesarz rzymski
  • Armoiries Bavière-Palatinat.svg hrabia Palatynatu Reńskiego Fryderyk III Wittelsbach (1559–1576)
  • Arms of Saxony.svg książę Saksonii August Wettyn (1553–1586)
  • Brandenburg Wappen.svg margrabia Brandenburgii Joachim II Hektor (1535–1571)

Cesarzem został wybrany Maksymilian II Habsburg. Elekcja odbyła się za życia cesarza Ferdynanda I Elekcja 1575 roku

Rudolf II HRR MATEO.jpg

Wybory miały miejsce 27 października 1575 roku w Ratyzbonie, wzięli w nich udział:

  • Mainz Arms.svg arcybiskup Moguncji Daniel Brendel von Homburg (1555–1582)
  • Teutonic Knights Arms.svg arcybiskup Kolonii Salentin von Isenburg (1567–1577)
  • Trier Arms.svg arcybiskup Trewiru Jakob III von Eltz (1567–1581)
  • Blason Boheme.svg król Czech Maksymilian II Habsburg (1564–1576), król Niemiec, cesarz rzymski, król Węgier
  • Armoiries Bavière-Palatinat.svg hrabia Palatynatu Reńskiego Fryderyk III Wittelsbach (1559–1576)
  • Arms of Saxony.svg książę Saksonii August Wettyn (1553–1586)
  • Brandenburg Wappen.svg margrabia Brandenburgii Jan Jerzy Hohenzollern (1571–1598)

Cesarzem został wybrany Rudolf II Habsburg. Elekcja odbyła się za życia cesarza Maksymiliana II

Elekcje XVII wieku

Elekcja 1612 roku

Die deutschen Kaiser Mathias.jpg

Wybory miały miejsce 13 czerwca 1612 roku we Frankfurcie, wzięli w nich udział:

Cesarzem został wybrany Maciej Habsburg.

Elekcja 1619 roku

Die deutschen Kaiser Ferdinand II.jpg

Wybory miały miejsce 28 sierpnia 1619 roku we Frankfurcie, wzięli w nich udział:

Cesarzem został wybrany Ferdynand II Habsburg.

Elekcja 1636 roku

Die deutschen Kaiser Ferdinand III.jpg

Wybory miały miejsce 22 grudnia 1636 roku w Ratyzbonie, wzięli w nich udział:

Cesarzem został wybrany Ferdynand III Habsburg. Wyboru dokonano za życia cesarza Ferdynanda II. W 1623 roku cesarz dokonał zmian w składzie elektorów. Fryderyk V został pozbawiony tytułu, a prawo wyboru cesarza zostało przeniesione na księcia Bawarii.

Elekcja 1653 roku

Jan van den Hoecke - Ferdinand III of Bohemia and Hungary.jpg

Wybory miały miejsce 31 maja 1653 roku w Aubsburgu, wzięli w nich udział:

Cesarzem został wybrany Ferdynand IV Habsburg. Wybory zostały przeprowadzone za życia cesarza Ferdynanda III. Nowy cesarz elekt zmarł rok po wyborze. W wyniku pokoju westfalskiego nastąpiły zmiana w składzie kolegium elektorów. Potwierdzono tytuł elektorski arcyklucznika rzeszy dla księcia Bawarii, oraz zwrócono tytuł elektora hrabiemu Palatynatu Reńskiego. W kolegium elektorskim zasiadało pięciu katolików, dwóch luteran (Brandenburgia i Saksonia), jeden kalwinista (Palatynat Reński).

Elekcja 1658 roku

Die deutschen Kaiser Leopold I.jpg

Wybory miały miejsce 18 lipca 1658 roku we Frankfurcie, wzięli w nich udział:

Cesarzem został wybrany Leopold I Habsburg.

Elekcja 1690 roku

Die deutschen Kaiser Joseph I.jpg

Wybory miały miejsce 23 stycznia 1690 roku w Aubsburgu, wzięli w nich udział:

Cesarzem został wybrany Józef I Habsburg. Elekcja została dokonana za życia cesarza Leopolda I

Elekcje XVIII wieku

Elekcja 1711 roku

Die deutschen Kaiser Karl VI.jpg

Wybory miały miejsce 12 października 1711 roku we Frankfurcie, wzięli w nich udział:

Cesarzem został wybrany Karol VI Habsburg. W stosunku do wyborów 1690 roku w kolegium elektorskim zaszły pewne istotne zmiany:

Elekcja 1742 roku

Die deutschen Kaiser Karl VII.jpg

Wybory miały miejsce 24 stycznia 1742 roku we Frankfurcie, wzięli w nich udział:

Cesarzem został wybrany Karol VII Bawarski. W 1714 roku książę Bawarii odzyskał tytuł elektora.

Elekcja 1745 roku

Die deutschen Kaiser Franz I.jpg

Wybory miały miejsce 13 września 1745 roku we Frankfurcie, wzięli w nich udział:

Cesarzem został wybrany Franciszek I Lotaryński.

Elekcja 1764 roku

Die deutschen Kaiser Joseph II.jpg

Wybory miały miejsce 27 marca 1764 roku we Frankfurcie, wzięli w nich udział:

  • Mainz Arms.svg arcybiskup Moguncji Emmerich Joseph von Breidbach zu Bürresheim (1763–1774)
  • Teutonic Knights Arms.svg arcybiskup Kolonii Maximilian Friedrich von Königsegg-Rothenfels (1761–1784)
  • Trier Arms.svg arcybiskup Trewiru Johann IX Philipp von Walderdorff (1756–1768)
  • Blason Boheme.svg król Czech Maria Teresa Habsburg (1743–1780)
  • Coat of arms of the House of Wittelsbach (Bavaria).svg książę Bawarii Maksymilian III Józef Wittelsbach (1745–1777)
  • Armoiries Bavière-Palatinat.svg hrabia Palatynatu Reńskiego Karol IV Teodor Wittelsbach (1742–1799)
  • Arms of Saxony.svg książę Saksonii Fryderyk August I (1763–1806)
  • Brandenburg Wappen.svg margrabia Brandenburgii Fryderyk II Wielki (1740–1786), król w Prusach
  • Coat of arms of Lower Saxony.svg książę Hanoweru Jerzy III Hanowerski (1760–1806), król Wielkiej Brytanii

Cesarzem został wybrany Józef II Habsburg. Elekcja została dokonana za życia cesarza Franciszka I. Zgodnie z ustaleniami nowo wybrany cesarz miał nosi tytuł króla Niemiec, i dopiero w momencie śmierci Franciszka przyjąć tytuł cesarza.

Elekcja 1790 roku

Die deutschen Kaiser Leopold II.jpg

Wybory miały miejsce 30 września 1790 roku we Frankfurcie, wzięli w nich udział:

Cesarzem został wybrany Leopold II Habsburg. Wybory przeprowadzono po śmierci cesarza Józefa II. W 1777 roku zmarł bezpotomnie elektor Bawarii Maksymilian III Józef Wittelsbach, zgodnie z rodowym porozumieniem księciem Bawarii został hrabia Palatynatu Reńskiego Karol IV Teodor Wittelsbach, jednak nie dało mu to dwóch głosów w czasie cesarskiej elekcji.

Elekcja 1792 roku

Die deutschen Kaiser Franz II.jpg

Wybory miały miejsce 5 lipca 1792 roku we Frankfurcie, wzięli w nich udział:

Cesarzem został wybrany Franciszek II Habsburg. Była to ostatnia elekcja cesarska – w 1806 roku Święte Cesarstwo Rzymskie zostało rozwiązane, a cesarz Franciszek przyjął tytuł cesarza Austrii.

Od czasu wydania Złotej Bulli cesarza Karola IV zjazdy elektorów odbywały się 24 razy, z czego: 14 razy we Frankfurcie, 3 razy w Ratyzbonie, 2 razy w Augsburgu, raz w Kolonii i Rhens.

Tytuł cesarza 14 razy przypadł przedstawicielom dynastii Habsburgów, czterokrotnie dynastii Habsburgów-Lotaryńskich, trzykrotnie Luksemburczykom, dwukrotnie Wittelsbachom[1].

Przypisy

  1. Jerzy Krasuski: Historia Niemiec. Wyd. I. Wrocław: Ossolineum, 1998. ISBN 83-04-04422-6.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Trier Arms.svg
Autor: Ipankonin, Licencja: CC-BY-SA-3.0

Coat of arms of the Archbishopric of Trier

Blazon: Argent a cross gules.
Hans Burgkmair d. Ä. 005.jpg
Kaiser Friedrich III. nach einem verlorenen Original von 1468
Die deutschen Kaiser Mathias.jpg
Matthias ( February 24 1557 - March 20 1619) of the House of Habsburg reigned as Holy Roman Emperor from 1612-1619, as King of Hungary from 1608-1619 (as Matthias II), and as King of Bohemia from 1611-1617.
Maximilian II HRR MATEO.jpg
Custos, Dominicus: Atrium heroicum Caesarum, regum, [...] imaginibus [...] illustr[atum]. Pars 1-4. Augsburg: M. Manger, J. Praetorius, 1600-1602. 191 Bl.; 169 (von 171) Porträts. 30 x 19,5 cm
Rudolf II HRR MATEO.jpg
Rudolf II., römisch-deutscher Kaiser
Arms of Saxony.svg
Autor: Glasshouse, Licencja: CC BY-SA 4.0
Shield of the Prussian Province of Saxony
Mainz Arms.svg
Autor: Ipankonin, Licencja: CC-BY-SA-3.0

Coat of arms of the Archbishopric of Mainz

Blazon: Gules a wheel with six spokes argent.
Jošt Lucemburský.jpg
Václav IV., Karel IV. a Jošt Moravský
Blason Boheme.svg
Autor: Bluebear2, Licencja: CC BY-SA 3.0
Blason de Bohême
Coat of arms of Lower Saxony.svg
The coat of arms of Lower Saxony. Also the former ( – 1947) coat of arms of Land Braunschweig.

Keep red shade parallel with File:Flag of Germany.svg’s red shade.

A white Saxon steed (Sachsenross) on a red background.
Kaiser im Kreis der Kurfürsten.jpg
Perpetual Diet of Regensburg. The Emperor amongst the eight electoral princes
Balduineum Wahl Heinrich VII.jpg
The "Seven Prince Electors" electing Henry, Count of Luxembourg as Henry VII, Holy Roman Emperor at Frankfurt on 27 November 1308 (Reigned 29 June 1312 – 24 August 1313). "In Mensa sedet". Pen-and-ink miniature from the picture chronicle of Henry VII (Balduineum). Drawing on parchment from 1341; today at public main federal state record office in Koblenz, Germany. "The seven electors choose Henry, Count of Luxembourg, as King of the Romans at Frankfurt on the 27th day of November." Henry's brother, Baldwin, Archbishop of Trier, won over a number of the electors, including the Archbishop of Cologne, in exchange for some substantial concessions. Consequently, Henry skillfully negotiated his way to the crown, elected with six votes at Frankfurt on 27 November 1308. The only elector who did not support him was Henry, King of Bohemia. Henry was subsequently crowned at Aachen on 6 January 1309. The electoral princes, identified by the coats of arms above their heads, from left to right are: