Elektrownia Powiśle
.svg) | Ten artykuł od 2014-07 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
 nr rej. A-430 z 16.12.2004 | |
 Fragment kompleksu Elektrowni Powiśle po przebudowie na galerię handlową | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Architekt | nieznany; APA Wojciechowski Architekci (rewitalizacja) |
| Inwestor | Towarzystwo Schuckert i Ska; Tristan Capital Partners i White Star Real Estate (rewitalizacja) |
| Ukończenie budowy | 1904 |
| Ważniejsze przebudowy | 2020 |
| Właściciel | Tristan Capital Partners i White Star Real Estate |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°14′23″N 21°01′43″E/52,239722 21,028611 | |
Elektrownia Powiśle – nieistniejąca obecnie elektrownia uruchomiona w 1904 w Warszawie na Powiślu, znana też jako Elektrownia Warszawska i Elektrownia Miejska. Część jej zachowanych budynków została zaadaptowana na potrzeby otwartego w 2020 kompleksu handlowo-usługowego o tej samej nazwie.
Elektrownia została zbudowana jako prywatna. W 1933 przeszła pod nadzór państwowy, a w 1937 została przejęta przez Zarząd Miasta Warszawy. Działała w okresie obrony Warszawy w 1939 i w czasie powstania warszawskiego do września 1944. Ponownie uruchomiona w kwietniu 1945, została zamknięta na początku lat 90.
Historia
Powstała w 1904 na mocy koncesji z 1902 wydanej przez władze miejskie i rząd carski. Koncesję otrzymało niemieckie Towarzystwo Schuckert i Ska, przejęte po dwóch latach przez Compagnie d'Electricite de Varsovie[1]. Koncesjonariusz otrzymał wyłączne prawo do oświetlania miasta elektrycznością na 35 lat[1]. Lokalizacja elektrowni była korzystna ze względu na bliskość wody (Wisły) i bliskość śródmieścia, co wpływało na obniżenie kosztów budowy i eksploatacji sieci[1].
W latach 1922–1924 do elektrowni doprowadzono bocznicę kolejową z Dworca Gdańskiego[2].
Początkowo w elektrowni pracowały jednakowe 3 generatory produkcji Siemens Schuckert Werke (SSW) Berlin Siemensstadt, o mocy elektrycznej 500 kW każdy, czyli razem 1,5 MW; odstawione w 1925.
W okresie międzywojennym powołano w Paryżu specjalną spółkę pod nazwą „Compagnie d’Electricité de Varsovie”, chcąc w ten sposób ominąć ustawę elektryczną z 21 marca 1922 w celu czerpania maksymalnych zysków.
Rząd Polski w 1933 został zmuszony rozciągnąć nadzór państwowy nad Elektrownią Warszawską. W 1937 Zarząd Miejski na mocy wyroku sądowego za odszkodowaniem przejął elektrownię do eksploatacji. W ten sposób przed wybuchem wojny jedna z większych elektrowni (o mocy ok. 83 MW) przeszła w ręce Zarządu Miasta Warszawy.
Ogółem w okresie międzywojennym działały:
- turbozespół Tz1: turbina produkcji AEG Berlin z 1907 o mocy 1050 KM z generatorem produkcji SSW z 1907 o mocy 0,8 MW, wyłączony w 1925
- turbozespół Tz2: turbina produkcji AEG Berlin z 1908 o mocy 2100 KM z generatorem produkcji SSW z 1908 o mocy 1,5 MW, wyłączony w 1925
- turbozespół Tz3: turbina produkcji Brown, Boveri & Cie. (BBC) z 1909 o mocy 5400 KM z generatorem produkcji Lahmeyer z 1909 o mocy 4,0 MW, wyłączony w 1951
- turbozespół Tz4: turbina produkcji BBC z 1911 o mocy 6000 KM z generatorem produkcji Lahmeyer z 1911 o mocy 4,4 MW, wyłączony w 1951
- turbozespół Tz5: turbina produkcji BBC z 1913/1914 z generatorem produkcji BBC z 1913/1914 o mocy 3,0 MW, osiągalna od 1954 2,5 MWe/10 MWt; w roku 1954 przebudowana na pogorszoną próżnię do celów ciepłowniczych do ogrzewania początkowo Pałacu Kultury i Nauki i Domu Partii, wyłączony w 1965
- turbozespół Tz6: turbina produkcji AEG z 1923 z generatorem produkcji AEG z 1923 o mocy 6,3 MW, wyłączony w 1965
- turbozespół Tz7: turbina produkcji AEG z 1924 z generatorem produkcji AEG z 1924 o mocy 10,0 MW, zniszczony w 1944 w okresie powstania warszawskiego i nie odbudowany, w 1956 powstał nowy Tz7 w innym miejscu elektrowni
- turbozespół Tz8: turbina produkcji Societe Alsacienne de Constructions Mecaniques (SACM) z 1926/1927 z generatorem produkcji SACM z 1926/1927 o mocy 15,0 MW, wyłączony w 1974
- turbozespół Tz9: turbina produkcji SACM z 1930 z generatorem produkcji SACM z 1930 o mocy 15,0 MW, wyłączony w 1974.
Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 elektrownia została bardzo poważnie uszkodzona[3]. Produkcja energii elektrycznej została przerwana 23 września po południu[4]. W okresie powstania warszawskiego dostarczała energii elektrycznej powstańczym szpitalom, drukarniom i warsztatom.
Przez cały okres okupacji niemieckiej elektrownia nie osiągnęła poziomu produkcji sprzed września 1939; głównym powodem była niska kaloryczność węgla[5]. W lutym 1941 niemieckie władze okupacyjne wprowadziły ograniczenia w dostawach prądu o 50%[6]. Zostały one zniesione wiosną 1944 dzięki zapewnianiu dostaw energii elektrycznej do miasta z Elektrowni Rożnów[7].
18 stycznia 1945 rozpoczęły się prace nad odbudową elektrowni[8]. Znaczącej pomocy technicznej udzieliła wojskowa misja radziecka, pracująca w Warszawie od marca do września 1945[9]. Pierwszy generator uruchomiono 25 kwietnia, drugi 18 maja, trzeci 22 czerwca, a czwarty 6 września. Pod koniec 1945 elektrownia osiągnęła moc 57,3 MW[9].
W 1956 roku w wyniku wybuchu kotła zginęło czterech pracowników[10].
Elektrownia została zamknięta w latach 90. W chwili wyłączenia z eksploatacji dysponowała ona urządzeniami:
- turbozespół Tz7: turbina przeciwprężna prod. Pierwsza Brneńska Fabryka Maszyn, zainstalowana w 1956 o mocy znamionowej 10 MWe i osiągalnej (1998 rok) 9 MWe/65 MW wraz generatorem o mocy 12,5 MVA/10 MW,
- turbozespół Tz10: turbina kondensacyjna, w 1964 przebudowana na pogorszoną próżnię, produkcji BBC, zainstalowana w 1937 o mocy znamionowej 22 MWe i osiągalnej (1998 rok) 20 MWe/100 MWt wraz z generatorem produkcji Rohn-Zieliński na licencji BBC z 1937 o mocy 35,7 MVA/25 MW,
- turbozespół Tz11: turbina kondensacyjna, w 1975 roku przebudowana na pogorszoną próżnię, produkcji BBC, zainstalowana w 1939 (ostatecznie w 1940 na skutek uszkodzeń) o mocy znamionowej 24 MWe i osiągalnej (1998 rok) 20 MWe/105 MWt wraz z generatorem produkcji Rohn-Zieliński na licencji BBC z 1939 o mocy 42,0 MVA/31,9 MW.
Wszystkie generatory pracowały na napięciu 5,25 kV, a energia wyprowadzana była przez rozdzielnię 15 kV. Wszystkie turbiny z racji układu kolektorowego pracowały na parze o ciśnieniu 1,15 MPa i temperaturze 350 °C (czyli na bardzo niskich parametrach, niezmienionych od 1904 roku). W sumie w elektrowni w okresie jej eksploatacji pracowało 35 różnych kotłów.
Budowa turbozespołów nr Tz8 i Tz9 związana była z rozbudową kanałów wody chłodzącej. Kanały te zostały przecięte tunelem Wisłostrady, otwartym 30 sierpnia 2003 (budowę rozpoczęto w kwietniu 2001). To ostatecznie przypieczętowało los elektrowni.
Teren dawnej elektrowni po 2001
W odnowionym budynku po dawnej rozdzielni 30 kV wybudowanym w połowie lat 30. uruchomiona została nowa stacja transformatorowa 110/15 kV RPZ Powiśle. Przejęła ona zasilanie sieci 15 kV Śródmieścia, zasilanej do tej pory z przyelektrownianej rozdzielni 15 kV. Pierwsze załączenie pod napięcie nowej stacji nastąpiło w październiku 2007 roku, oficjalne otwarcie 18 marca 2008.
Elektrownia wpisana jest do rejestru zabytków jako zespół Elektrowni Warszawskiej, ul. Elektryczna 2 a, 1902-14, 1922-36, nr rej.: A-430 z 16.12.2004 (rozdzielnia 35(30) kV, rozdzielnia 5/15 kV, keson – podziemny zbiornik wody, hala maszyn i kotłownia nr 2)[11].
Teren Elektrowni został sprzedany przez spółkę Elektrociepłownie Warszawskie irlandzkiej spółce developerskiej, która w północnej części kompleksu zbudowała zespół apartamentowców[12]. W części południowej zaplanowano kompleks biurowo-mieszkalno-usługowy[12]. Inwestycja polegała na odremontowaniu zabytkowych obiektów i dokomponowaniu do nich trzech biurowców oraz apartamentowca od strony ul. Dobrej[13]. Projekt opracowała pracownia APA Wojciechowski Architekci[14].
Inwestycję wielofunkcyjną, w tym część handlowo-usługową pod nazwą Elektrownia Powiśle z ok. 18 tys. m² powierzchni użytkowej z adresem przy ul. Dobrej 42[15] otwarto w maju 2020[16][17].
W 2021 roku Elektrownia Powiśle otrzymała Nagrodę Architektoniczną Prezydenta m. st. Warszawy (VII edycja, kategoria: architektura komercyjna)[18].
Inne informacje
Od strony ul. Wybrzeże Kościuszkowskie znajduje się zachowany w całości schron wartowniczo-obserwacyjny z okresu okupacji niemieckiej zbudowany przy bramie do elektrowni[19].
Przypisy
- ↑ a b c Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 217.
- ↑ Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 40. ISBN 978-83-61253-51-8.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 23.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 270.
- ↑ Barbara Ratyńska: Ludność i gospodarka Warszawy i okręgu pod okupacją hitlerowską. Książka i Wiedza, 1982, s. 162.
- ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 241. ISBN 978-83-07-03239-9.
- ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 243. ISBN 978-83-07-03239-9.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 113.
- ↑ a b Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 173. ISBN 83-06-00089-7.
- ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 79, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – Warszawa, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022.
- ↑ a b Tomasz Urzykowski. Nowa energia w starej elektrowni. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 29 maja 2017.
- ↑ Michał Wojtczuk, Wyborcza.pl, warszawa.wyborcza.pl, 6 stycznia 2017 [dostęp 2018-01-05].
- ↑ APA Wojciechowski, Nowa Elektrownia Powiśle, www.apa.com.pl [dostęp 2018-12-02] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-03].
- ↑ Magda Kłodecka. Na zakupy, ale też na golfa, do kina i do tężni. „Gazeta Stołeczna”, s. 14, 18 września 2020.
- ↑ Michał Wojtczuk. Szturmu klientów nie było. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 21 maja 2020.
- ↑ Elektrownia Powiśle: architektura i miasto według APA Wojciechowski Architekci, architektura.muratorplus.pl [dostęp 2022-06-08] (pol.).
- ↑ Elektrownia Powiśle, Konkurs - nagroda architektoniczna [dostęp 2022-06-08] (pol.).
- ↑ Jacek Olecki: Wojenne tajemnice Warszawy i Mazowsza. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, s. 27–28. ISBN 83-7339-036-7.
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.55N
- S: 50.95 N
- W: 19.15 E
- E: 23.25 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Elektrownia Powiśle w Warszawie w 1945 roku
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Fragment dawnego kompleksu Elektrowni Powiśle w Warszawie
Autor: masti, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Elektrociepłownia Powiśle (nieczynna), Warszawa
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Przebudowa Elektrowni Powiśle
Autor: Aleksander Żebrowski – Fundacja na rzecz Polskiej Młodzieży im. Ludwika Rajchmana, Licencja: CC BY-SA 3.0
Odnowiony budynek Elektrowni Powiśle
Industrial zone traffic sign