Elna Gistedt
 Elna Gistedt, Warszawa 1922 | |
| Imię i nazwisko | Elna Gistedt-Kiltynowicz |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 26 stycznia 1895 |
| Data i miejsce śmierci | 26 października 1982 |
| Zawód | śpiewaczka |
| Współmałżonek | Witold Kiltynowicz |
| Odznaczenia | |
 | |
Elna Gistedt-Kiltynowicz (ur. 26 stycznia 1895 w Sztokholmie, zm. 26 października 1982 tamże) – szwedzka primadonna, gwiazda operetki.
Życiorys
Urodziła się 26 stycznia 1895 roku w Sztokholmie, w rodzinie Ernsta i Marii z v. Welcherów. Ukończyła liceum żeńskie w Sztokholmie[1][2], studia śpiewacze w Sztokholmie, Berlinie i Petersburgu. Śpiewała główne role w operetkach I. Kálmána, F. Lehára, R. Stolza, J. Offenbacha i J. Straussa[1]. Do Polski przyjechała w 1922 roku na dwutygodniowe występy gościnne i pozostała tu 22 lata. Występowała na scenach operetkowych, teatralnych i w kabaretach oraz w filmach, m.in. w polskim niemym filmie Rywale. Grała główną rolę w pierwszej polskiej komedii muzycznej[3] Yacht Miłości, która miała premierę 21 października 1933 roku na scenie Teatru 8.30 w Warszawie[4].
Po wybuchu II wojny światowej pozostała w Polsce. W okupowanej Warszawie prowadziła kawiarnię „U Elny Gistedt”, mieszczącą się w pałacu Branickich przy ul. Nowy Świat 18[5]. Występowała w niej, śpiewając arie z różnych operetek[6]. Koncerty dawali tam także Jan Kreczmar i Lucyna Messal. Zatrudniała także Żydów, chroniąc ich w ten sposób przed wywózkami. Lokal był wykorzystywany przez polskie podziemie – na naradach bywali tu m.in. Kazimierz Moczarski i szwedzcy emisariusze. Chodziła na Gestapo, aby wstawiać się za kolegami z estrady. Przebrana za Żydówkę przemycała żywność i listy do getta[7].
Jesienią 1942 roku ratowała polskie dzieci ze wsi Sobieszów na Zamojszczyźnie[8][7]. Wykupiła 34 chorych dzieci, które przywiozła do Warszawy i wyleczone przekazała do rodzin zastępczych[9]. Po upadku powstania warszawskiego znalazła się w obozie przejściowym w Pruszkowie. Po śmierci męża (z wyczerpania w obozie przejściowym) w 1944 roku wróciła do Szwecji[4]. Nagłaśniała w tamtejszej prasie zbrodnie niemieckie. Kilkukrotnie jeszcze przyjeżdżała do Polski, w tym jako przedstawicielka szwedzkich organizacji pomocowych. W 1949 władze komunistyczne wyrzuciły ją z Polski[7]. Ostatni raz Polskę odwiedziła w roku 1979. Od 1950 roku występowała w szwedzkim zespole operetkowym Gustawa Wernera, w 1952 roku przebywała w Londynie i Paryżu, śpiewała piosenki w Klubie Polskim[4].
W 1946 roku napisała książkę autobiograficzną, która została przetłumaczona i wydana w Polsce w 1982 roku[10]. Była miłośniczką brydża[11].
Od 24 sierpnia 1922 roku żona Witolda Kiltynowicza[1] (zm. 1944), do 1939 właściciela fabryki dywanów[9][7].
W 2021 roku odznaczona Medalem Virtus et Fraternitas[7][12].
Filmografia
- 1925 – Rywale
- 1961 – Åsa-Nisse bland grevar och baroner(szw.)
- 1961 – Lita på mej, älskling!(szw.)
- 1968 – Sarons ros och gubbarna i Knohult(szw.)
- 1970 – Reservatet(szw.)
- 1972–1973 – Ett resande teatersällskap(szw.) (TV-serie)
Przypisy
- ↑ a b c Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1939, s. 204. [dostęp 2021-07-20].
- ↑ Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 84. [dostęp 2021-07-20].
- ↑ Elna Gistedt, Królowa operetki, Filar teatru 8.30, 26 marca 1932, s. 1, Cytat: Chociaż Północy jest dzieckiem, / O pochodzeniu wprost szwedzkiem, / Lecz, jak hiszpanka ma temperament, / Gistedt wśród serc czyni zamęt.
- ↑ a b c Elna Gistedt- Kiltynowicz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2021-07-20].
- ↑ Wacław Wiernicki: Wspomnienia o warszawskich knajpach. Prószyński i S-ka, 1994, s. 84, 157. ISBN 83-902520-0-7.
- ↑ Wacław Wiernicki: Wspomnienia o warszawskich knajpach. Prószyński i S-ka, 1994, s. 84. ISBN 83-902520-0-7.
- ↑ a b c d e Elna Gistedt-Kiltynowicz, Instytut Pileckiego [dostęp 2022-11-11] [zarchiwizowane z adresu 2022-11-11].
- ↑ Szwedzkie serce polskim dzieciom. „Kurier Polski”, 10 maja 1985.
- ↑ a b Katarzyna Wagner, Kobieta wobec wojny. Elna Gistedt i jej dzieci, Historia: Poszukaj. Portal edukacyjny [dostęp 2021-07-20] (pol.).
- ↑ Elna Gistedt: Od operetki do tragedii: ze wspomnień szwedzkiej gwiazdy operetki warszawskiej. Warszawa: Czytelnik, 1982, s. 154. ISBN 83-07-00621-X.
- ↑ Jan Ratuszniak, Najpiękniejszy Szwedzki głos przedwojennej Warszawy, „Mówią Wieki”, 7/2020 (728), 2020, s. 38–41, ISSN 12304018.
- ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 maja 2021 r. o nadaniu odznaczeń (M.P. z 2021 r. poz. 658).
Media użyte na tej stronie
Elna Gistedt as Clarisse in Bilkurtis at Djurgårdsteatern 1912. Scanned glass negative.
Baretka: Medal Virtus et Fraternitas – Polska.
Elna Gistedt (1895-1982)