Emaus (odpust)

Emaus
Emaus w Krakowie (2017)
Dzień	Poniedziałek Wielkanocny
Państwa	Polska, Czechy, Słowacja
Symbole	figurki Żydków (w Krakowie)
Podobne święta	Siuda Baba (w Polsce) śmigus-dyngus (w Polsce)

Tradycyjne figurki Żydków

Tradycyjne precelki odpustowe

Tradycyjne pierniki odpustowe

Emaus – nazwa zwyczaju ludowego urządzanego w Poniedziałek Wielkanocny w niektórych miejscowościach Polski, Czech i Słowacji. Najbardziej popularny jest emaus krakowski, forma odpustu, odbywającego się w Poniedziałek Wielkanocny przy klasztorze Norbertanek na Zwierzyńcu, nad rzeką Rudawą, tj. u zbiegu ulic Emaus, św. Bronisławy i Tadeusza Kościuszki na jej prawym brzegu i Tadeusza Kościuszki, Senatorskiej, Kasztelańskiej i Flisackiej na lewym brzegu rzeki. Tradycyjnie uroczystą sumę odpustową w Poniedziałek Wielkanocny odprawia arcybiskup Krakowa.

Odpustowi towarzyszą kramy z kiermaszem zabawek ludowych, strzelnice sportowe, karuzele dla dzieci, loterie fantowe itp. Na straganach wyłożone są plastikowe zabawki, pierścionki z kolorowymi oczkami, słodycze, w tym tradycyjne serca z piernika. Osobliwością krakowskiego odpustu są drewniane figurki żydowskich grajków i Żydów studiujących Torę (figurki tzw. „żydków”). Innym charakterystycznym elementem krakowskiego odpustu są tradycyjne, małe precelki nawlekane na nić, tworzące wieniec. Popularności dawnego obyczaju sprzyja bliskie sąsiedztwo Lasku Wolskiego i Kopca Kościuszki, tradycyjnych tras spacerowych.

Odpust i ulica wzięły nazwę od biblijnej wsi Emaus, do której podążał zmartwychwstały Chrystus. Po drodze spotkał dwóch swoich uczniów, przez których nie został rozpoznany: „Rozmawiali oni ze sobą o tym wszystkim, co się wydarzyło. Gdy tak rozmawiali i rozprawiali ze sobą, sam Jezus przybliżył się i szedł z nimi. Lecz oczy ich były niejako na uwięzi, tak że Go nie poznali”.

Na pamiątkę tej biblijnej historii powszechna była w Europie, zwłaszcza w okresie kontrreformacji tradycja odwiedzania w drugi dzień świąt wielkanocnych kościoła poza miastem. Kościół św. Augustyna i św. Jana Chrzciciela (norbertanek) na Zwierzyńcu znajduje się około 1,5 km od bram średniowiecznego Krakowa). Pierwsza wzmianka o krakowskim odpuście pochodzi z rękopisu Giovanniego Paolo Mucantiego – sekretarza legata papieskiego. Mucanti przebywał w Krakowie w latach 1596–1597 i zapisał:

Krakowski Emaus był wielkim, uroczystym spacerem mieszczan krakowskich po całym dniu siedzenia za stołem. Przerodził się z czasem w ludową zabawę, rodzaj odpustu^[2]. W tym ludowym święcie w XIX wieku brała udział znacząca część mieszkańców Krakowa.

Emaus znany był też kiedyś w Poznaniu (obecnie próbuje się wskrzesić tradycję odwiedzania tamtejszego kościoła św. Jana Jerozolimskiego za murami) oraz do niedawna również w Pińczowie na wzgórzu św. Anny przy kaplicy pod tym samym wezwaniem, ale do czasów obecnych bez przerw przetrwał jedynie w Krakowie i Kaliszu.

Inne tradycje wielkanocne w Krakowie i okolicy

• Pucheroki
• Rękawka
• Siuda Baba

Przypisy

Bibliografia

• Aleksandra Jaklińska-Duda, Krakowskie tradycje Emausu, Kraków 1977.
• Julian Zinkow, Krakowskie podania legendy i zwyczaje, Kraków 2007.
• Praca zbiorowa: Obyczaje, języki, ludy świata. Warszawa: PWN, 2006, s. 200. ISBN 978-83-01-14874-4.