Emil Rauer

Emil Ignacy Rauer

Emil Rauer w 1934 roku
Data i miejsce urodzenia	31 lipca 1870 Irena
Data i miejsce śmierci	13 grudnia 1943[a] Warszawa
Zawód, zajęcie	przemysłowiec, wojskowy
Odznaczenia

Emil Rauer jako dowódca główny Wojskowej Straży Kolejowej, 1919–1920
pułkownik
Data i miejsce urodzenia	1870 Irena
Data śmierci	13 grudnia 1943
Przebieg służby
Lata służby	1919–1920
Główne wojny i bitwy	wojna polsko-bolszewicka

Obchody dziesięciolecia Straży Obywatelskiej i Policji w 1925 roku. Emil Rauer (niższy, w uniformie ze szlifami inspektora) i komendant Czyniowski składają raport przed prezydentem Stanisławem Wojciechowskim

Emil Rauer odznaczany orderem Polonia Restituta przez gen. Kazimierza Sosnkowskiego (1938)

Członkowie zarządu Związku byłych Uczestników Wojskowej Straży Kolejowej, prezes Emil Rauer w środku (1934)

Emil Ignacy Rauer (ur. 31 lipca 1870 w Irenie, zm. 13 grudnia 1943^[a] w Warszawie) – przemysłowiec, twórca i dowódca formacji ochrony kolei, działacz społeczny i niepodległościowy. Kolejno był wspólnikiem w spółkach produkujących ozdoby metalowe, maszyny młynarskie, a ostatecznie zakładów produkujących amunicję dla wojska. Był wieloletnim członkiem władz różnego szczebla w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”. W czasie I wojny światowej współtworzył i pełnił różne wysokie funkcje w Straży Obywatelskiej i Straży Narodowej. Brał udział w tworzeniu Straży Kolejowej, a potem dowodził nią po przekształceniu w Wojskową Straż Kolejową; na czele jej formacji walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Był potem także czołowym działaczem organizacji kombatanckich II Rzeczypospolitej. W 1942 został aresztowany przez Niemców i był więziony przez około pół roku na Pawiaku. Kilka miesięcy po zwolnieniu zmarł.

Dzieciństwo i młodość

Emil Rauer urodził się 31 lipca 1870 w miejscowości Irena w powiecie puławskim (wtedy nowoaleksandryjskim) jako syn Karola Rauera i Marii (nazwisko panieńskie Pilny). Do szkoły średniej uczęszczał w Warszawie, będąc aktywnym uczestnikiem kółek samokształceniowych^[2].

Działalność przemysłowa

W 1899 założył w spółce z A. Makowskim firmę wyrobów metalowych, produkującą wieńce i kwiaty metalowe. Przedsiębiorstwo to składało się w wytwórni zlokalizowanej w Warszawie (najpierw przy Al. Jerozolimskich 129, potem przy ul. Stalowej 47) i sklepów fabrycznych w Warszawie (przy ul. Senatorskiej 22), Kijowie i Petersburgu^[2]. Spółka zdobyła złoty medal za kwiaty metalowe na Wystawie Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie w 1909^[3]. Od około 1910 Emil Rauer stał się jedynym udziałowcem spółki^[2]. W 1911 należał do rady Warszawskiego Towarzystwa Wzajemnego Ubezpieczenia Szyb^[2]. W lipcu 1914, wraz ze wspólnikiem P. Kozłowskim, przejął na własność wytwórnię maszyn młynarskich i kamieni młyńskich na warszawskiej Pradze, która wcześniej należała do zmarłego w 1903 Cezarego Skoryny^[2][4], ojca jego drugiej żony Jadwigi (ślub w 1910)^[5]. Przedsiębiorstwo miało w 1918 zakończyć działalność^[4][6]. Jarosław Zieliński podaje, że przedsiębiorstwo działało nadal w okresie międzywojennym, znane jako Towarzystwo Akcyjne Wytwórni Maszyn „Młynotwórnia”^[7]. Jak wskazuje artykuł z ówczesnej prasy, stało się w rzeczywistości oddziałem spółki Towarzystwo Akcyjne Wytwórni Maszyn Młyńskich „Młynotwórnia” z siedzibą w Poznaniu^[8].

Wraz z innymi osobami założył w 1921 firmę Przemysł Metalowy „Granat” Spółka Akcyjna w Warszawie^[2]. Jeden z lokali nowej spółki mieścił się pod tym samym adresem (ul. Senatorska 22), co wcześniejsza wytwórnia^[9]. Produkcja początkowo obejmowała galanterię metalową i zabawki mechaniczne^[2]. W 1925 „Granat” zakupił zakład przemysłowy w Kielcach i zajął się produkcją elementów amunicji i zapalników oraz granatów ręcznych dla wojska polskiego i na eksport^[2][10]. Emil Rauer zasiadał w zarządzie „Granata” aż do 1939^[2].

Działalność w „Sokole” i innych organizacjach sportowych

Od 1906 Emil Rauer był prezesem założonego przez siebie II gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Warszawie, które po delegalizacji przez władze w czerwcu 1907 przekształcił w Koło Miłośników Sportu^[2]. W międzyczasie na pierwszym zjeździe w 1906 zdążył zostać wybrany do Wydziału Głównego (odpowiednik Zarządu Głównego) PTG „Sokół” w Królestwie Polskim^[11]. Jesienią 1915 założył na Pradze kolejne, VI gniazdo „Sokoła”, którego prezesem pozostawał przez wiele lat^[2]. Działał potem nadal we władzach „Sokoła”, m.in. został w 1919 wybrany do Zarządu i zorganizował w lipcu 1921 zlot jego członków^[2], a w 1920 był prezesem I Oddziału Sokolstwa w Warszawie^[11].

Brał udział w założeniu w grudniu 1916 Praskiego Towarzystwa Sportowego i został jego prezesem. Został wybrany na członka rady Bractwa Strzelców Kurkowych w Warszawie (1921), a także na wiceprezesa Zjednoczenia Towarzystw Sportowych i Społecznych i był nim nadal po zmianie nazwy tego towarzystwa w 1926 na Zjednoczenie Polskich Stowarzyszeń^[2].

Działalność polityczna

Emil Rauer pełnił liczne funkcje na terenie Warszawy. W 1916 był członkiem kierownictwa Sekcji Dostaw Nakazanych Zarządu m. st. Warszawy i inspektorem wydziału Straży Obyczajowej^[2].

Emil Rauer miał przewodzić Polskiej Organizacji Faszystowskiej, niewielkiej partii powstałej w 1925 roku, która w momencie największego rozwoju w kwietniu 1926 liczyła około 100 członków w Warszawie, ale nie zdołała zmobilizować się do czynnego udziału w walkach przewrotu majowego. W 1927 jej działalność zamarła^[12]. Emil Rauer w styczniu 1925 został także komendantem Straży Ładu i Porządku^[2][12], organizacji ultraprawicowo-narodowej wedle ówczesnych ocen policji. Jej liczebność także oceniano na ok. 100 członków, pochodzących ze środowisk wojskowych (hallerczycy, dowborczycy) i sportowych^[12].

W maju 1927 Emil Rauer wszedł do Rady Miejskiej, wybrany z listy Chrześcijańskiej Demokracji i był w Radzie członkiem Komisji Przedmieść i Komisji Wyborczej^[2].

W 1916 angażował się w przygotowania obchodów 125. rocznicy Konstytucji 3 Maja, a w 1924 brał udział w przygotowaniu obchodów 130. rocznicy rzezi Pragi. Był też skarbnikiem komitetu Votum Narodowego, budowy kościoła Opatrzności w Warszawie i prezesem komisji finansowej budowy pomnika Jana Kilińskiego^[2].

Emil Rauer miał też udział w utworzeniu Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Pomimo wczesnego powstania pomysłu, długo nie udawało się osiągnąć porozumienia w sprawie lokalizacji grobu i jego wyglądu. W tej sytuacji, 2 grudnia 1924 Zjednoczenie Polskich Stowarzyszeń Rzeczypospolitej, działając nocą i w tajemnicy, umieściło pod pomnikiem księcia Józefa Poniatowskiego stojącym przed Pałacem Saskim płytę kamienną z napisem „Nieznanemu Żołnierzowi”. Trzy dni później płytę uzupełnił anonimowo o wieczny znicz Emil Rauer. Ten fakt dokonany, w postaci tymczasowego upamiętnienia, wpłynął na utworzenie w 1925 stałego Grobu Nieznanego Żołnierza pod kolumnadą Pałacu Saskiego. Tożsamość sprawców została ujawniona dopiero po kilku latach^[13].

W dziedzinie oświaty, w 1916 był wiceprezesem praskiego koła Polskiej Macierzy Szkolnej (PMS) i przewodniczącym sekcji praskiej wspierającej oświatę Kwesty Majowej. W sierpniu 1917 wszedł do rady opiekuńczej Gimnazjum im. Władysława IV. W latach dwudziestych był członkiem zarządu PMS^[2].

Emil Rauer należał do założycieli powstałego w kwietniu 1915 Towarzystwa Przyjaciół Pragi i zasiadał potem w jego zarządzie, przy czym był od 1916 wiceprezesem, a w latach dwudziestych prezesem. W 1917 zakładał Związek Stowarzyszeń Praskich i następnie został jednym z jego wiceprzewodniczących^[2].

Służba w formacjach wojskowych

Emil Rauer w lipcu 1914 współorganizował Straż Obywatelską, w której od sierpnia 1915 pełnił funkcję jednego z zastępców komendanta i naczelnika wydziału intendentury. W latach 1916–1917 ukończył kolejno kursy podoficerski, oficerski i instruktorski Polskiej Organizacji Wojskowej przy warszawskiej organizacji „Sokół”. W 1918 współorganizował Straż Narodową i został komendantem V okręgu; w listopadzie ze swoim oddziałem uczestniczył w rozbrajaniu Niemców^[2].

Od 1918 do 1920 roku Emil Rauer służył w formacjach ochrony kolei. Najpierw w listopadzie 1918 na polecenie Ministerstwa Kolei Żelaznych organizował Straż Kolejową, poczynając od Dyrekcji Warszawskiej i rozszerzając jej działania na Dyrekcję Radomską^[2][14]. Następnie Straż Kolejowa w końcu kwietnia 1919 została zmilitaryzowana i przekształcona w Wojskową Straż Kolejową (WSK) z zadaniem ochrony infrastruktury kolejowej^[14]. Rauer objął w niej funkcję dowódcy na terenie dyrekcji warszawskiej, radomskiej i wileńskiej^[2]. Po utworzeniu jej Dowództwa Głównego pod koniec maja 1919 objął funkcję dowódcy głównego, oddając dowództwo w Dyrekcji Warszawskiej w inne ręce^[14]. Z dniem 1 lutego 1920 struktury WSK w województwach: warszawskim, lubelskim, kieleckim, łódzkim i białostockim oraz w mieście stołecznym Warszawie zostały wcielone do Policji Państwowej^[15]. Rozkaz Emila Rauera przytoczony w wydanej przez samą WSK własnej historii wskazuje, że ze służby odszedł w tym właśnie momencie^[14]. Jednak Polski Słownik Biograficzny podaje, że w trakcie wojny polsko-radzieckiej w lipcu 1920 Emil Rauer walczył w obronie linii kolejowej ze Stanisławowa do Lwowa jako dowódca kompanii WSK, po czym dopiero pod koniec 1920 roku odszedł ze służby wojskowej^[2]. Wyjaśnieniem rozbieżności może być fakt, że wspomniana broszura WSK informuje, iż Emil Rauer miał (czas przyszły w momencie jej wydawania) przejąć dowództwo na kresach wschodnich, gdzie już istniała dyrekcja wileńska i powstawała dyrekcja wołyńska Straży, które nie zostały włączone do policji^[14].

W późniejszym okresie współorganizował Związek Byłych Uczestników WSK i zasiadał w jego władzach, był między innymi jego prezesem. Był także członkiem zarządu głównego Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny^[2]. W okresie międzywojennym miał stopień pułkownika^[11][16].

Życie prywatne

Grób Emila Rauera na cmentarzu Powązkowskim

Emil Rauer był żonaty z Bronisławą de domo Car (ślub 21 sierpnia 1897; żona zmarła w 1901; mieli zmarłą w dzieciństwie córkę Janinę)^[1][5][17], Jadwigą ze Skorynów, córką przemysłowca i społecznika Cezarego Skoryny (1841–1903) (ślub 9 czerwca 1910; rozwiedzeni)^[5] i Heleną z Makowieckich (ślub 26 czerwca 1927; żona przeżyła męża i zmarła w 1965 roku)^[1][2].

Polski Słownik Biograficzny podaje, że nie udało się ustalić losów Emila Rauera na początku II wojny światowej. Wiadomo, że został aresztowany przez Niemców 10 listopada 1942 i przebywał w więzieniu na Pawiaku^[2]. We wspomnieniach jednego ze współwięźniów został opisany jako „bardzo słaby i wyczerpany, chwilami umierający”^[18]. Zwolniono go 10 maja 1943 w takim stanie, że jak podaje Polski Słownik Biograficzny, zmarł w Warszawie jesienią tego samego roku^[2]. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 211-1-10/11)^[19], a na nagrobku zapisano jako dzień śmierci 13 grudnia 1943 roku^[1].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 10 listopada 1938 „za zasługi na polu pracy społecznej”^[16][20]
• Krzyż Walecznych^[2]
• Złoty Krzyż Zasługi^[2]
• Medal Niepodległości^[2]

Uwagi

Przypisy