Emil Zegadłowicz

Emil Zegadłowicz
Ilustracja
Portret pisarza, lata 20. XX wieku.
Imię i nazwisko

Emil Erwin Zegadłowicz

Data i miejsce urodzenia

20 lipca 1888
Biała Krakowska

Data i miejsce śmierci

24 lutego 1941
Sosnowiec

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura

Epoka

ekspresjonizm

Muzeum artysty

Muzeum Emila Zegadłowicza

Ważne dzieła
Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Wawrzyn Akademicki

Emil Erwin Zegadłowicz (ur. 20 lipca 1888 w Białej Krakowskiej, zm. 24 lutego 1941 w Sosnowcu) – polski poeta, prozaik, znawca sztuki i tłumacz.

Życiorys

Miejsce narodzin Emila Zegadłowicza (Bielsko-Biała, ul. Wyzwolenia 33)

Urodził się w Białej Krakowskiej, był synem nauczyciela Tytusa Zegadłowicza i Elżbiety Kaiszarówny. Dzieciństwo spędził w Gorzeniu Górnym niedaleko Wadowic, gdzie jego ojciec miał dwór letniskowy. Uczęszczał do gimnazjum w Wadowicach, ukończył je w 1906. Studiował polonistykę, germanistykę i historię sztuki na UJ, a następnie w Wiedniu i w Dreźnie.

W latach 1919–1921 pracował w Ministerstwie Kultury i Sztuki, gdzie był urzędnikiem Wydziału Literatury[1]. W latach 1929–1931 mieszkał w Poznaniu, pracując jako kierownik literacki Teatru Polskiego, doradca Księgarni św. Wojciecha, redaktor czasopism. W 1932 wrócił do Gorzenia. Pracował wówczas w teatrze katowickim i wykładał historię sztuki w konserwatorium w Katowicach. W 1936 nawiązał współpracę z jednolitofrontowym „Dziennikiem Popularnym”.

27 lipca 1915 poślubił Marię Kurowską, ze związku tego urodziły się dwie córki Halszka (1916–1966) i Atessa (1920–2013).

Zmarł w Sosnowcu w wieku 52 lat. Pochowany jest na cmentarzu parafii św. Tomasza na pograniczu Pogoni i Małobądza (w granicach Będzina).

Dom w Sosnowcu, w którym w l. 1940–1941 mieszkał Emil Zegadłowicz – widok obecny

Kariera pisarska

Poeta w swoim mieszkaniu w czasie obchodu jubileuszu 25 lecia pracy pisarskiej, Gorzeń Górny, czerwiec 1933.

Zadebiutował w 1908. W 1921 wszedł do redakcji czasopisma „Ponowa”. W tym samym roku wraz z Edwardem Kozikowskim założył w Gorzeniu Górnym grupę poetycką „Czartak” (działała do 1929) i zainicjował wydawanie czasopisma „Czartak”. W 1928 był współzałożycielem kabaretu Ździebko w Poznaniu.

Pisał poezje, organizował spotkania artystów, gromadził wiele artystycznych dzieł. Dał się poznać jako znakomity (choć także mocno krytykowany) tłumacz z języka niemieckiego (Faust Goethego). Był odkrywcą swoistego fenomenu rzeźbiarstwa ludowego – świątkarza Jędrzeja Wowry.

W 1933 z okazji dwudziestopięciolecia twórczości otrzymał honorowe obywatelstwo Wadowic. Po wydaniu powieści pt. Zmory[2], w której przedstawione zostały Wadowice w czasie sprzed I wojny światowej, na początku lutego 1936 Rada Miejska odebrała Zegadłowiczowi honorowe obywatelstwo miasta oraz przywróciła ulicy jego imienia poprzednią nazwę (Tatrzańska)[3][4].

Ordery i odznaczenia

Twórczość (wybór)

Poezja

  • Drogą życia, 1908;
  • Nad rzeką, 1910;
  • Powrót, 1911;
  • Imagines, 1918;
  • Odejście Ralfa Moora, 1919;
  • Ballady, 1920;
  • U dnia, którego nie znam, stoję bram: poema symfoniczne, 1921;
  • Powsinogi beskidzkie, 1923;
  • Kolędziołki beskidzkie, 1923;
  • Przyjdź królestwo Twoje, 1923;
  • Zielone Święta: poezje i medytacje, 1923;
  • Wielka nowina w Beskidzie, 1923;
  • Kantyczka rosista, 1924;
  • Gody pasterskie w beskidzie: Wielskiej Nowiny część wtóra”, 1925;
  • Krąg, 1926;
  • Dom jałowcowy: poezje 1920-1926, 1927;
  • Siedem pieśni zgrzebnych o Janie Kasprowiczu, 1927;
  • Dziewanny: poemat, 1927;
  • Dziewanny, księga 2-ga: Zmysły, 1927;
  • Rezurekcje, 1927;
  • Ballada o świątkarzu, 1928;
  • Flora, Caritas, Sofia: posągi i poezje, 1928;
  • Widma wskazówek: elegie, 1928;
  • Do Jana Kuglina w Poznaniu ul. Sew. Mielżyńskiego 24, 1929;
  • Dziesięć ballad o powsinogach beskidzkich, 1929;
  • Głośniki płonące, 1929;
  • Zegar słoneczny w chińskim ogrodzie, 1929;
  • Chleb i wino, 1930;
  • Duma o obronie Sigetu, 1932;
  • Pieśń o Śląsku, 1933;
  • Światła w okopach, 1933;
  • Podsłuchy, 1933;
  • Czarny dzień, 1935.

Proza

  • Seria Żywot Mikołaja Srebrempisanego
    • Godzina przed jutrznią, 1927;
    • Z pod młyńskich kamieni, 1928;
    • Cień nad falami, 1929[8];
    • Zmory, 1935[9].
  • Motory (dwa tomy), 1938;
  • Martwe morze. Pamiętnik Jana w Oleju Zydla, 1939[10].

Dramat

  • Lampka oliwna: tragedia w trzech aktach, 1924;
  • Noc świętego Jana Ewangelisty: misterium balladowe, 1924[11];
  • Nawiedzeni: misterium balladowe w trzech aktach, 1924;
  • Głaz graniczny, 1925[12];
  • Gdy się Chrystus rodzi...: widowisko jasełkowe w 4 obrazach z interludiami kukłowymi, 1930;
  • Dramaty: Nawiedzeni, Lampka oliwna, Głaz graniczny (T.1), 1932;
  • W pokoju dziecinnym: dialogi natrętne za kulisami teatru marionetek, 1936;
  • Wasz korespondent donosi, 1939[13];
  • Domek z kart: dramat w 3 aktach, 1940 (we współpracy z Marią Koszyc-Szołajską, nieukończony), wydanie dokończone przez Adama Ważyka,1954[14]
  • Łyżki i księżyc: groteska straganowa w trzech aktach, 1957[15].

Publicystyka, listy

  • W obliczu gór i kulis, 1928;
  • Gawęda poety z typografem, 1929[16];
  • Piszemy listy, 1937.

Upamiętnienia

Pomnik Emila Zegadłowicza w Wadowicach

W Gorzeniu Górnym w dworze kupionym w 1873 przez Tytusa Zegadłowicza, późniejszej siedzibie jego syna, mieści się obecnie Muzeum Emila Zegadłowicza. W styczniu 2018 eksponaty muzeum przekazano do Muzeum Suchej Beskidzkiej[17][18].

W Bielsku-Białej, Jaworznie, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Sosnowcu, Szczecinie, Wadowicach, Warszawie, Wrocławiu oraz Zawierciu nadano ulicom jego imię.

Adaptacje teatralne i filmowe

Jego twórczość jest źródłem adaptacji teatralnych (w szczególności Powsinogi beskidzkie) oraz filmowych (Domek z kart – film w reżyserii Erwina Axera z 1953, Zmory w reżyserii Wojciecha Marczewskiego z 1978).

Przypisy

  1. Dariusz Marciniec, Ministerstwo Sztuki i Kultury Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1918–1922, w: Rocznik Łódzki, T. 63 (2015), s. 95.
  2. Emil Zegadłowicz, Zmory : kronika z zamierzchłej przeszłości, wyd. 1936., polona.pl [dostęp 2018-07-17].
  3. Z kraju. „Kurier Warszawski”. Nr 38, s. 5, 8 lutego 1936. 
  4. Wadowice odbierają Zegadłowiczowi obywatelstwo honorowe. „Gazeta Lwowska”. Nr 32, s. 4, 9 lutego 1936. 
  5. M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 352 „za zasługi na polu literackiem”.
  6. Udekorowanie Krzyżem Polonia Restituta Emila Zegadłowicza. „Gazeta Lwowska”, s. 6, nr 85 z 14 kwietnia 1931. 
  7. M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 „za wybitną twórczość literacką”.
  8. Emil Zegadłowicz, Cień nad falami, wyd. 1929., polona.pl [dostęp 2018-07-17].
  9. Emil Zegadłowicz, Zmory: kronika z zamierzchłej przeszłości, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 2006, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 309. Wstęp (s. I–CXXV), opracowanie tekstu powieści (s. 1–490) i przypisy Mirosław Wójcik.
  10. Emil Zegadłowicz, Martwe morze : pamiętnik Jana w Oleju Zydla : powieść, wyd. 1939., polona.pl [dostęp 2018-07-19].
  11. Emil Zegadłowicz, Noc świętego Jana Ewangelisty : misterjum balladowe w 7 sferach, wyd. 1924., polona.pl [dostęp 2018-07-19].
  12. Emil Zegadłowicz, Głaz graniczny : dramat w 3 aktach, wyd. 1925., polona.pl [dostęp 2018-07-19].
  13. Zob. Mirosław Wójcik, Wasz korespondent donosi – dzieje zaginionego dramatu Emila Zegadłowicza, „Rocznik Świętokrzyski”, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce 2004, tom 28, s. 33–51.
  14. Emil Zegadłowicz, Domek z kart : dramat w 3 aktach, wyd. 1954., polona.pl [dostęp 2018-07-19].
  15. Emil Zegadłowicz, Łyżki i księżyc : groteska straganowa w 3 aktach, wyd. 1947., polona.pl [dostęp 2018-07-19].
  16. Emil Zegadłowicz, Gawęda poety z typografem, wyd. 1929., polona.pl [dostęp 2018-07-19].
  17. Aktualności [dostęp 2018-07-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-19].
  18. Sucha przejmuje zbiory z Muzeum Emila Zegadłowicza. Czemu nie zostają w powiecie wadowickim? [dostęp 2018-07-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-19].

Bibliografia przedmiotowa

  • Kozikowski E., Portret Zegadłowicza bez ramy. Opowieść biograficzna na tle wspomnień osobistych, Warszawa 1966.
  • Kolińska K., Zegadłowicz. Podwójny żywot srebrempisanego, Warszawa 1999.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Wawrzyn Akademicki BAR.svg
Baretka: Wawrzyn Akademicki.
Emil Zegadłowicz in home.jpg
Emil Zegadłowicz (1888 - 1941) - poeta w swoim mieszkaniu; Gorzeń Górny, woj. krakowskie; zdjęcie ze zbioru: Jubileusz 25 lecia pracy pisarskiej Emila Zegadłowicza.
Zegadlowicz-sosnowiec2.jpg
Autor: operomania, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dom w Sosnowcu, w którym w l. 1940-1941 mieszkał Emil Zegadłowicz - widok obecny
Emil Zegadłowicz, portrait.jpg
Emil Zegadłowicz (1888 - 1941) - fotografia portretowa, Poznań.
Bielsko-Biała, Wyzwolenia 33.jpg
Kamienica przy ul. Wyzwolenia 33 / Piłsudskiego 54 w Bielsku-Białej. Miejsce narodzin Emila Zegadłowicza.