Emporiae

Emporiae (gr. Ἐμπόριον Emporion) – starożytne miasto na północno-wschodnim wybrzeżu Hiszpanii, umiejscowione w zatoce Roses na Costa Brava. Dzisiejsze Ampurias (katal. Empúries) w comarce Alt Empordà. Na antyczny organizm miejski składają się pozostałości czterech różnych miast[1].

Pozostałość greckiego falochronu portowego (II-I w. p.n.e.)
Południowa brama kolonii Neapolis

Geneza

Powstało jako handlowa osada (emporium) na iberyjskim pobrzeżu u wschodniego krańca Pirenejów, założone ok. 575 p.n.e. przez małoazjatyckich Fokajczyków z Massalii (Marsylii)[2]. Należało do łańcucha późniejszych marsylskich kolonii[a], którymi na pobrzeżu iberyjskim były też położone dalej na południe Hermoskopejon (przypuszczalnie na przylądku Denia) i Mainake (w okolicach Malagi)[3]. Wskutek silnej kartagińskiej konkurencji przetrwało spośród nich jedynie Emporion[4] i tylko ono zachowało prawo emitowania własnej monety[5].

Nosząca początkowo tę nazwę, a potem określana jako Palaiopolis („stare miasto”) osada na wysepce (obecnie półwysep) San Martín de Ampurias, miała świątynię Artemidy efeskiej i od południowej strony port, z którego szczątkowo zachowało się molo[1]. W bliskim sąsiedztwie, na lądzie stałym znajdowała się iberyjska osada Indika.

(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC-BY-SA-3.0
Miejscowa moneta z połowy III wieku p.n.e.

Rozwój miasta greckiego

Rozrost portowej osady handlowej i przyjazne stosunki z miejscową ludnością zdecydowały wkrótce o przeniesieniu greckiego osadnictwa na stały ląd, gdzie ok. 550 p.n.e. powstała otoczona murem kolonia o nazwie Neapolis. Świadectwa archeologiczne dowodzą jednak w jej obrębie koegzystencji Greków z ludnością tubylczą[6]. Położone w rejonie bogatego rolnictwa (zboże), pomiędzy ujściami dwóch rzek (Fluwii i Ter), zapewniających łatwą komunikację z wnętrzem kraju, miasto – jako główna kolonia Massalii – przeżywało nieustanny rozwój, zmuszający do poszerzenia murów obronnych[7]. W III w. p.n.e. na wzmocnienie jego obronnych konstrukcji wpłynęły też działania wojsk kartagińskich prowadzone na tym obszarze podczas wojen punickich. Zbudowany z dużych ciosowych bloków kamiennych uzupełnionych żwirem mur Neapolis ma dotąd wysokość ponad 4 m przy szerokości 2 metrów[8].

Większość zachowanych obiektów greckich pochodzi z okresu hellenistycznego. Należą do nich agora i stoa, świątynia Asklepiosa z ablucyjnymi cysternami i odnalezionym jego posągiem oraz okazalsze domostwa wieloizbowe, zdobione mozaikami[7]. Usytuowana na styku dwóch głównych ulic agora, będąca placem o wymiarach 50x40 m, otoczona jest wysokim kolumnowym portykiem (stoa) i przylega do niej największy miejski budynek (50x14 m), gdzie prawdopodobnie skupiało się handlowe życie emporium. O jego charakterze dodatkowo świadczą pozostałości przetwórni ryb i warzelni soli wzdłuż głównej ulicy, opodal agory. Poza murami, w sąsiedztwie tubylczej osady Indika położone były warsztaty metalurgiczne, gdzie wytapiano ołów i dokonywano obróbki srebra. Transporty z Italii spowodowały przebudowę starego portu Palaiopolis, gdzie w II/I w. p.n.e. powstał potężny falochron z bloków wapiennych wypełnionych betonem (nadal zachowane ok. 80 m konstrukcji)[9].

Miasto rzymskie

Mur z bramą z czasów rzymskich
Fragment term miasta rzymskiego z widocznym systemem hypokaustum

Z wojnami punickimi łączyła się wczesna obecność Rzymian, których oddziały w Emporion wylądowały w 219 p.n.e.[b] w związku z marszem Hannibala ku Italii[8][10]. Dla rzymskich wojsk operujących w Hiszpanii miasto stało się odtąd ważnym punktem przeładunkowym na szlaku transportów z Italii i liczącą się bazą dla działań wojennych, które ostatecznie doprowadziły do opanowania w II w. p.n.e. terytoriów określanych jako Hispania Citerior i Hispania Ulterior. Na ten okres przypadało nasilenie działalności budowlanej w mieście, które za Juliusza Cezara zyskało w 45 p.n.e. status kolonii rzymskiej[1].

Zaczątek miasta rzymskiego stanowił niewielki obóz na wzgórzu ponad miastem, strzegący i zabezpieczający zespół portowy. Późniejsze miasto, w granicach murów zbudowanych w technice opus caementicum, obejmowało powierzchnię 22,5 hektara i mieściło się w regularnej siatce ulic (sześć cardines przecinających się z sześcioma decumani), podzielone na strefę mieszkalną, sakralną i handlowo-administracyjną, odpowiadając w tym schematowi innych rzymskich miast prowincjonalnych. W kwartałach mieszkalnych dominowały insule, w centralnej części powstało forum, udostępnione częściowo zabudowaniom handlowym., które od północy zamykała świątynia trójcy kapitolińskiej[11].

Za Augusta forum otoczono portykiem i przebudowano handlowe tabernae. Powstała też świątynia kultu Romy i Augusta oraz inne budowle kultowe i administracyjne; uległy one zniszczeniu za Flawiuszów podczas pożaru w drugiej połowie I wieku n.e. Poza murami od strony południowej wzniesiono amfiteatr dla walk gladiatorów, a w sąsiedztwie – palestrę, mieszkańcy korzystali również z term. Rzymska kultura wywierała też rosnący wpływ na budownictwo prywatne – domy zamożnych obywateli miały układ, konstrukcję i zdobnictwo przejęte od Rzymian. Budowano je na planie litery T, z atrium i impluvium otoczonymi mieszkalnymi pomieszczeniami, z ogrodem na tyłach budynku, przy tym bogato dekorowane mozaikami, ale i malowidłami ściennymi, zapewne naśladującymi wzory z Italii [12].

Po okresie pomyślności i nieskrępowanego rozwoju nastąpiło na przełomie I/II wieku n.e. ekonomiczne załamanie i ogólny kryzys wywołany utratą przewodniej roli miasta na zachodnim szlaku handlowym. Stopniowe wyludnianie organizmu miejskiego zapoczątkowało opuszczenie dawnego Neapolis już u schyłku I stulecia, choć centralną część miasta rzymskiego zamieszkiwano do drugiej połowy III wieku. Upadek Emporiae przyspieszył najazd Franków w latach 256–262. Przemiany te sprawiły, że ponownemu zasiedleniu uległa najstarsza i najbezpieczniej położona część kolonii – dawne Palaiopolis, podczas gdy główne miasto Greków i Rzymian popadało w nieuchronną ruinę. W IV wieku powstało tam jeszcze kilka budowli chrześcijańskich i cmentarz. Po kolejnym, wizygockim najeździe Emporiae zachowało jeszcze znaczenie, będąc od VI w. siedzibą biskupią, a później stolicą lokalnego księstwa, lecz ostateczny koniec starożytnego miasta spowodowany został w początkach VIII stulecia najazdem Arabów[13][1].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Takich jak Agate (Agde), Olbia (Hyères), Nikaia (Nicea), Antipolis (Antibes) w południowej Galii czy korsykańska Alalia (Aléria)[14].
  2. ↑ Pod wodzą Scypiona Calvusa; w późniejszym czasie zwycięskimi wojskami Rzymian dowodził na tym obszarze również Katon.

Przypisy

  1. ↑ a b c d Grosse 1967 ↓.
  2. ↑ Bravo i Wipszycka 1988 ↓, s. 161.
  3. ↑ Lévêque 1973 ↓, s. 194, 330.
  4. ↑ Bravo i Wipszycka 1988 ↓, s. 175.
  5. ↑ Lévêque 1973 ↓, s. 301.
  6. ↑ Oswyn Murray: Narodziny Grecji. Warszawa: Prószyński, 2004, s. 149.
  7. ↑ a b Lévêque 1973 ↓, s. 475.
  8. ↑ a b Kania 2003 ↓, s. 38.
  9. ↑ Kania 2003 ↓, s. 39.
  10. ↑ Lévêque 1973 ↓, s. 476.
  11. ↑ Kania 2003 ↓, s. 40–41.
  12. ↑ Kania 2003 ↓, s. 41–42.
  13. ↑ Kania 2003 ↓, s. 42.
  14. ↑ Heurgon 1973 ↓, s. 110–111.

Bibliografia

  • Benedetto Bravo, Ewa Wipszycka: Historia starożytnych Greków. T. 1: Do końca wojen perskich. Warszawa: PWN, 1988. ISBN 83-01-06654-7.
  • Pierre Lévêque: Świat grecki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973.
  • Robert Grosse: Emporiae. W: Der Kleine Pauly. T. 2. Stuttgart: A. Druckenmüller, 1967, kol. 262.
  • Marta Kania. Empuries, miasto Greków i Rzymian. „Archeologia Żywa”, s. 37–42, 3 (26) 2003. 
  • Jacques Heurgon: Rzym i świat śródziemnomorski do wojen punickich. Warszawa: PIW, 1973.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

SNG BM 16.jpg
(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC-BY-SA-3.0

SPAIN, Emporion (Empúries). Circa 241-218 BC.

AR Drachm (4.85 g, 9h).
Head of Arethusa (Persephone) right; three dolphins around
Pegasos flying right.
CNH 15; SNG BM Spain 16.
Empuries PorteSudNeapolis.jpg
Autor: LeZibou, Licencja: CC BY-SA 3.0
Empuries Archaeological Site (Catalunya, Spain) : Greek ruins of Neapolis ; Southern Gate.
Ampurias. Cataluña..JPG
Autor: Marta A A, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ampurias (en catalán Empúries) fue una ciudad griega y romana situada en el noreste de la península Ibérica, en la comarca gerundense del Alto Ampurdán. Fue fundada en 575 a. C.
Empuries VilleRomaine Thermes.JPG
Autor: LeZibou, Licencja: CC BY-SA 3.0
Empuries Archaeological Site (Catalunya, Spain) : Roman Town ; Domus 1 : The Baths.
Empuries dock.jpg
Autor: Miguel, Licencja: CC BY-SA 2.0
This is the greek-roman dock of Empúries (Ampurias is the castillian name). Swimming here is amazing. And touching these stones... The city was founded in 575 BC by Greek colonists from Phocaea and its population increased considerably when the Persian king Cyrus II conquered Phocaea some decades later. It was situated on the commercial route between Massalia (Marseille, France) and Tartessos (the richest native kingdom), so it developed into a large economic and commercial centre and the largest Greek colony in the Iberian Peninsula. During the Punic Wars, Empúries allied itself with Rome, and Publius Cornelius Scipio initiated the conquest of Hispania from this city in 218 BC. The first roman legions landed here, on this sand covered now with towels and people from all around Europe. PS: At the end of the 3rd century the Greek town was abandoned while the Roman town survived until the Viking raids of the 9th century.