Enneagram

Ten artykuł należy dopracować: od 2022-05 → dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł, → poprawić błędy językowe lub stylistyczne (pomoc: powszechne błędy językowe). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Enneagram

Enneagram – system opisujący dziewięć typów osobowości, oparty na wykresie dziewięcioramiennej gwiazdy (gr. ennea - "dziewięć”, gram - „znak”)^[1]. Opisany i przedstawiony przez Oscara Ichazo w 1970 roku. Według niego Enneagram wywodzi się z bliskowschodniej tradycji sufizmu.

Istnieją dwa główne nurty postrzegania tej typologii. Jeden z nich traktuje ją mistycznie (np. odniesienia do kabalistycznego Drzewa Życia) lub wręcz ezoterycznie. Drugi natomiast podchodzi do niej naukowo, często odwołując się do innych systemów, np. typów osobowości według Junga.

Enneagram zakłada, że każdego człowieka można opisać za pomocą jednego z dziewięciu typów osobowości, które nie zmieniają się na przestrzeni życia, a człowiek może rozwijać się jedynie w obrębie swojego typu osobowości. To, jaki filtr postrzegania świata charakteryzuje daną osobę zależy od tego, co w pierwszej kolejności zachwiało w dzieciństwie jej poczuciem bezpieczeństwa – która z emocji opanowała ją najsilniej i jaki mechanizm obronny wykształciła ona wskutek tego na samym początku życia.

Enneagram nie jest systemem zamkniętym. To model złożony z wzajemnie powiązanych linii i triad – połączonych w trójki typów przejawiających wspólne cechy. Każdy człowiek kryje w sobie możliwości wszystkich typów, jednak najsilniej związany jest z jednym z nich. Osobowość dorosłego człowieka nie jest podatna na gwałtowne zmiany, możliwe jest jednak pojawianie się u każdego z typów Enneagramu cech innych typów – od jego skrzydeł lub od tych, z którymi jest połączony linią na schemacie.

Porównując ten system z wiedzą na temat zaburzeń osobowości, można zauważyć wiele analogii. Enneagram zakłada, że w momencie utraty zdolności do obserwacji samego siebie, każdy z typów zaczyna przejawiać zachowania patologiczne. Jednakże, Enneagram nie jest schematem zaburzeń osobowości. Oprócz zachowań w sytuacjach stresowych, opisuje także zachowania poszczególnych typów w stanie bezpieczeństwa lub normy, tzw. homeostazy. Porównanie to pomaga zrozumieć istotę podziału na typy.

Założenia Enneagramu

System dzieli ludzi na dziewięć typów osobowości. Wszystkie są sobie równe, jednak bywa, że niektóre cechy charakterystyczne dla danego typu są faworyzowane przez konkretną kulturę bądź społeczeństwo (np. praworządna i kierująca się ideałami Jedynka w czasach średniowiecza).

Typy oznaczono cyframi, ze względu na ich uniwersalny i neutralny charakter. Oznaczenia cyfrowe nie budzą skojarzeń, w przeciwieństwie do określeń opisowych (np. Czwórka jako tragiczny romantyk), które mogą mieć charakter emocjonalny. Takie podejście ułatwia także pracę badaczom z różnych krajów, którzy wymyślali własne nazwy dla każdego z typów. System ten nie jest powiązany z numerologią.

Skrzydła

Każda osoba reprezentująca dany typ przejmuje część cech od typów sąsiadujących. Zazwyczaj jeden z nich ma większy wpływ na osobowość takiej osoby. Mówi się wtedy o „skrzydle” (ang. "wing"), które jest zapisywane przy typie głównym (np. Dziewiątka ze „skrzydłem” Jedynki jako 9w1). Czasem jednak zdarza się, że oba typy oddziałują tak samo silnie lub tak samo słabo.

Symbol

Schemat Enneagramu, nazywany często jego mapą, złożony jest z koła i wpisanego w nie dziewięciokąta, połączonego dwoma liniami tworzącymi zamknięte cykle. Krótszy, w kształcie trójkąta równobocznego, łączy typy pierwotne triad: Trójkę – triady emocji, Szóstkę – triady intelektu i Dziewiątkę – triady instynktu. Drugi cykl łączy pozostałe typy w kolejności, którą przedstawia ułamek 1:7 = 0,142857142857... Pojawiają się tu cyklicznie te cyfry Enneagramu, z których żadna nie dzieli się przez 3. Tak tworzą się połączenia między niemal wszystkimi punktami.

Kierunki integracji i dezintegracji

Każda z cyfr Enneagramu jest połączona linią z dwiema innymi cyframi. Na jej podstawie można odczytać, w jaki sposób dany typ osobowości będzie się zachowywał w momentach stresu i w chwilach komfortu, do jakich zachowań będzie zdolny, przyjmując postawę zdrową lub mniej zdrową. Odczytujemy to w następującym kierunku: 1–4–2–8–5–7–1, gdzie punkt komfortu znajduje się po lewej stronie danej cyfry (kierunek integracji), a punkt stresu po prawej (kierunek dezintegracji).

Odwrotna zasada obowiązuje w trójkącie: 3–6–9–3.

Punkt 8 jest punktem komfortu dla Piątek – kiedy Piątka przybiera postawę dojrzałą, potrafi działać równie skutecznie i szybko jak Ósemka. Ten sam punkt jest punktem stresu dla Dwójki – będzie ona odczuwać lęk przed byciem wykorzystaną oraz wściekłość na tych, którzy nie chcą spełnić jej potrzeb. Z kolei Jedynka, która zwykle traktuje życie bardzo poważnie, integruje się w kierunku Siódemki i zaczyna patrzeć na świat bardziej optymistycznie. Natomiast w stronę Siódemki dezintegruje się Piątka, która zatraca się w bezcelowej aktywności, szukaniu rozrywki i egoizmie.

Charakterystyka^[2]

Typ nr 1 – Perfekcjonista

Jest obowiązkowym, skrupulatnym realistą, żyje według swoich ściśle określonych zasad. Bardzo wymagający wobec siebie i innych, wiecznie krytykujący samego siebie; życie to dla niego przede wszystkim obowiązek. Uważa, że tylko on może mieć rację, a na szczęście trzeba długo i ciężko pracować. W dzieciństwie grzeczne dziecko, od którego oczekiwano zbyt wiele.

Typ nr 2 – Dawca

Jest ciepły, troskliwy i opiekuńczy. Doskonale wyczuwa potrzeby innych i stara się je zaspokajać, aby w zamian zyskać miłość i akceptację. Skupiając się na innych, najczęściej zapomina o samym sobie i o własnych potrzebach. Może manipulować ludźmi, zmieniać się dla nich – często nie wie, kim tak naprawdę jest i odpowiedzi na to pytanie szuka w innych.

Typ nr 3 – Wykonawca

Energiczny, często ekstrawertyczny, ufa swoim możliwościom i dąży do osiągnięcia kolejnego celu. Uważa, że na świecie liczą się tylko ci, którzy odnieśli sukces – zarówno w życiu zawodowym, jak i prywatnym. Potrafi przybierać różne pozy i zakładać różne maski w zależności od tego, jaki wizerunek jest podziwiany w danej grupie. Swoją wartość mierzy ilością własnych sukcesów – ich brak lub niedobór uważa za porażkę i powód, dla którego inni mogą go odtrącić. U przedstawicieli tego typu częściej niż u innych diagnozuje się narcystyczne zaburzenie osobowości.

Typ nr 4 – Indywidualista

Romantyk, jest wrażliwy, czuły, spostrzegawczy. Ma poczucie inności, wiecznie czeka na szczęście, które dopiero ma nadejść. Nie potrafi się zadowolić tym, co ma, tylko niezdobyte (i często nieosiągalne) rzeczy są dla niego pociągające. Osamotniony w świecie własnych burzliwych emocji, bywa egocentryczny. Dzięki takiej skrajności przeżyć potrafi doskonale zrozumieć drugiego człowieka, włączając w to nawet najciemniejsze strony jego psychiki.

Typ nr 5 – Obserwator

Introwertyk, ciekawy świata, z potrzebą wiedzy o nim, analityczny i wnikliwy. Przeczulony na punkcie prywatności i niezależności. Uważa, że nie należy kierować się emocjami, ponieważ są one zbyt nietrwałe, a uzewnętrznianie ich to oznaka słabości. Stara się wszystko przemyśleć. Nie reaguje spontanicznie, zwłaszcza w zaskakujących go sytuacjach stara się odsunąć na bok, by dopiero potem przeżyć wszystko w samotności. Często jest przez to nieświadomy swoich prawdziwych uczuć. Potrafi podejmować na chłodno trudne decyzje.

Typ nr 6 – Lojalista

Odpowiedzialny, godny zaufania, lojalny wobec rodziny i przyjaciół. Szuka ciągłego zagrożenia – tam, gdzie go nie zauważa, wyobraża je sobie. Jest obowiązkowy, zależy mu na sumiennej pracy w grupie. Oddany przyjaciel. Szóstka może być fobiczna lub kontrfobiczna – uciekać lub atakować w obliczu niebezpieczeństwa. Nadaje się do pracy w prawie: daje wiarę innym i potrafi sprawiedliwie wydawać wyroki.

Typ nr 7 – Epikurejczyk

Energiczny, żywotny i optymistyczny. Z życia, które jest dla niego jedną wielką przygodą i zabawą chce czerpać pełnymi garściami. Zawsze ma mnóstwo planów, a przyszłość widzi w kolorowych barwach. Trudno mu zrozumieć, że ktoś lub coś może stawać mu na drodze do szczęścia, bywa narcystyczny. Miewa problemy z koncentracją. Nie myśli o bólu i stara się go unikać za wszelką cenę, nawet jeśli oznacza to zaprzeczanie rzeczywistości.

Typ nr 8 – Szef

Bezpośredni, pewny siebie, odważny i opiekuńczy. Nie boi się bronić tego, co dla niego ważne, przeważnie nie stroni od starć. Okazuje siłę, często jest ekspansywny. Wszystkiego chce więcej, jest zawsze najgłośniejszy i ciągle niezaspokojony. Jeśli się w coś angażuje, to z pełnym poświęceniem. Widzi świat w skrajnościach, w czerni i bieli. W dzieciństwie to niegrzeczne dziecko, które doszło do wniosku, że bycie grzecznym się nie opłaca.

Typ nr 9 – Mediator

Jest z natury dobry oraz wrażliwy. Poszukuje jedności z innymi ludźmi i ze światem wokół. Niezdecydowany, spokojny, powolny. Wie, czego chcą inni, ale nie wie, czego sam chce. W dzieciństwie jego potrzeby i opinie prawdopodobnie były ignorowane. Najbardziej uparty ze wszystkich typów Enneagramu. Potrafi zjednoczyć się z drugą osobą, pragnąć tego, czego ona chce, i pomagać jej. Podąża za innymi. Kiedy podejrzewa, że jest manipulowany, zatrzymuje się i ma nadzieję, że problem sam się rozwiąże. Ma trudności z podejmowaniem decyzji i z konstruktywnym działaniem.

Ośrodki intuicji

Każdy z typów ma trzy ośrodki intuicji: ośrodek emocji, intelektu i działania (instynktu). U każdego z nich są one ułożone w różnej kolejności jako ośrodek dominujący (główny), ośrodek wtórny i ośrodek trzeci – nieużywany. Typy 3, 6 i 9 tłumią ośrodek główny – przechodzi on na pozycję ośrodka trzeciego, a dwa pozostałe ośrodki są wykorzystywane w równym stopniu jako ośrodki wtórne. Wszystkie typy można podzielić w trójki, biorąc pod uwagę różne kryteria.

Dzieląc typy pod względem głównego ośrodka, jakim się kierują w życiu, oraz głównej emocji, dla osobowości typu 2, 3 i 4 będzie to intuicja uczuciowa i wstyd oraz wiążący się z nim głód uznania; dla osobowości typu 5, 6 i 7 – intuicja intelektualna i lęk, natomiast dla typu 8, 9 i 1 – intuicja cielesna oraz gniew. Ponadto każdy z trzech typów przyporządkowanych do wydzielonych w ten sposób grup inaczej radzi sobie z główną emocją. W każdej trójce jest typ, który stara się poradzić sobie z problemem w najprostszy sposób, oraz dwa takie, które starają się obejść problem, szukając rozwiązania poza sobą lub w sobie. W grupie 2, 3 i 4, osobowość typu drugiego jest ekstrawertyczna w tym sensie, że szuka uznania i akceptacji u innych ludzi (ale nie musi być ekstrawertykiem), osobowość typu czwartego wykazuje cechy introwertyczne w tym sensie, że szuka akceptacji w sobie, a uznanie stara się zdobyć, zachowując się inaczej niż inni (ale nie musi być introwertykiem), zaś typ trzeci tłumi swój główny ośrodek emocji, a uznanie próbuje zdobyć zapracowując na nie. W grupie 5, 6 i 7, lęk przed niebezpieczeństwem i cierpieniem zmusza osobowość typu 5 do ukrywania się w sferze intelektu, osobowość typu 7 do wychodzenia światu naprzeciw, natomiast typ 6 tłumi swój główny ośrodek i wszędzie wypatruje zagrożeń, by móc ich uniknąć. W grupie 8, 9, 1, osobowość typu ósmego uzewnętrznia agresję, walcząc z całym światem o władzę, typ pierwszy kieruje gniew ku sobie, krytykując się za niedoskonałości, a typ dziewiąty tłumi swój główny ośrodek działania i stara się uporać z gniewem, unikając za wszelką cenę konfliktu i sytuacji, w których będzie musiał zająć określone stanowisko.

Koncentracja na czasie

Inny podział można uzyskać, biorąc pod uwagę kryterium koncentracji na czasie. Typy 4, 5 i 9 koncentrują się na przeszłości (u 4 i 5 działanie jest nieużywanym ośrodkiem trzecim, u 9 – tłumionym ośrodkiem), są to też typy najbardziej wycofane. 1, 2 i 6 skupiają uwagę na teraźniejszości (brak roztrząsania przeszłości czy zastanawiania się nad przyszłością – intelekt jako trzeci ośrodek), są to typy zależne od ludzi. 3, 7 i 8 koncentrują się natomiast na przyszłości (emocje nie grają większej roli, ważne jest to, co będzie jutro), są to typy agresywne.

Stosunek do życia

W odniesieniu do życia i innych ludzi, typy 2, 5 i 8 są zdobywcami (Dwójka zdobywa miłość, Piątka wiedzę, zaś Ósemka władzę); 3, 6 i 9 preferują mediację – wierzą w możliwość osiągnięcia kompromisu ze światem, a 4, 7 i 1 wybierają ograniczanie – wolą płynąć pod prąd.

Mechanizmy obronne

Poszczególne typy wyuczyły się następujących mechanizmów obronnych:

1. reakcja upozorowana
2. wyparcie
3. identyfikacja
4. introjekcja
5. izolowanie
6. projekcja
7. racjonalizacja
8. zaprzeczanie
9. zwlekanie

Złudzenia i praca z Enneagramem

Enneagram zakłada, iż każdy z typów koncentruje się nadmiernie na pewnym fragmencie rzeczywistości, np. osobowość typu szóstego na ukrytych zamiarach innych ludzi, typu trzeciego na działaniu, a drugiego na cudzych potrzebach. Praca z Enneagramem powinna polegać na uświadomieniu sobie własnych ograniczeń i mechanizmów obronnych oraz na próbie ich przekraczania.

Każdy z typów osobowości, według teorii Enneagramu wyuczył się pewnej postawy w społecznych kontaktach, wynalazł drogę, która według niego sprawia, że jest panem sytuacji. Problem polega na tym, że nie zdaje on sobie sprawy z granic, jakie sobie stawia. System ten sugeruje, że typy uciekają od prawdziwych rozwiązań np. Szóstce wydaje się, że będzie szczęśliwa, jeśli dostosuje się do innych, a oni ją zaakceptują, tymczasem prawdziwy spokój osiągnęłaby, gdyby pozwoliła sobie na więcej odwagi i samodzielności. Dziewiątka próbuje osiągnąć spokój poprzez rezygnację z działania, jednak prawdziwe spełnienie przyniosłoby jej zaangażowanie w kierowanie własnym życiem.

Własny typ można określić za pomocą testów dostępnych w Internecie lub własnym dociekaniom i poszukiwaniem informacji.

Krytyka

System ten jest krytykowany za schematyczność i „szufladkowanie” ludzi. Zwolennikom Enneagramu zarzuca się też brak badań, które uwiarygodniłyby tę teorię i dały możliwość poważnego traktowania jej w świecie nauki. Badania, prowadzone m.in. przez Helen Palmer, wskazują wyraźnie na możliwość integracji systemu z zachodnią psychologią. Używała ona do swoich badań między innymi testu MMPI oraz MBTI. Stworzyła inwentarz typów Enneagramu, zwany Inwentarzem Enneagramu Cohenów i Palmer (CPEI).

Przypisy

Zobacz też

• numerologia
• psychologia
• MBTI (Myers-Briggs Type Indicator)

Bibliografia

• Helen Palmer, Enneagram. Zrozumieć siebie i innych, tłum. Helena Grzegołowska-Klarkowska, Warszawa 1992;
• David Daniels, Virginia Price, The Essential Enneagram – Test and Self–Discovery Guide. Francisco 2000;
• Richard Rohr, Andreas Ebert, Enneagram. Dziewięć typów osobowości, Kraków 2003;
• Robert C. Carson, James N. Butcher, Susan Mineka, Psychologia zaburzeń. Człowiek we współczesnym świecie, Gdańsk 2003;
• Don R. Riso, Russ Hudson, Enneagram a typy osobowości. Dowiedz się, kim jesteś, Gliwice 2009.

Linki zewnętrzne

• Enneagram
• Enneagram Institute (ang.)
• Próba uzgodnienia systemu znaków Zodiaku z Enneagramem (ang.)
• Enneagram – dział artykułów na portalu Taraka