Ententa

Ententa (na zielono), Trójprzymierze (na oliwkowo) i kraje neutralne (na beżowo) w 1914, przed wybuchem I wojny światowej

Uczestnicy I wojny światowej

     Państwa centralne

     Ententa

Ententa (czyt. ãnˈtãnta, z fr. entente – porozumienie, ang. Triple Entente, potrójna ententa, trójporozumienie) – sojusz pomiędzy Francją, Wielką Brytanią i Rosją. Do jego powstania dochodziło stopniowo. Był odpowiedzią na zawarte w 1882 Trójprzymierze.

Historia

Personifikacja Brytanii (z prawej), Rosji (w środku) i Francji (z lewej), z początku I wojny światowej

Imperium Rosyjskie, Cesarstwo Niemieckie i Austro-Węgry byli uczestnikami Sojuszu Trzech Cesarzy, sformalizowanego 22 października 1873, na mocy którego zobowiązywali się oni do wzajemnych konsultacji w razie rozbieżnych interesów, zachowania pokoju w Europie oraz szukania wspólnego rozwiązania w razie agresji państw trzecich. Francja, odwieczny wróg Niemiec, była przez Niemcy izolowana na arenie międzynarodowej, zwłaszcza po przegranej w wojnach napoleońskich i wojnie francusko-pruskiej. Konsekwencją zawarcia Sojuszu Trzech Cesarzy był Traktat reasekuracyjny, podpisany pomiędzy Niemcami a Rosją 18 czerwca 1887. W 1890 roku Rosja chciała renegocjować traktat, jednakże cesarz Niemiec, Wilhelm II nie wyraził chęci ani zgody na ponowne podpisanie traktatu. Doprowadziło to w konsekwencji, z obawy przed Niemcami, do asekuracyjnego zbliżenia się Rosji z Francją – oponentem Niemiec.

Jako pierwszy został zawarty sojusz francusko-rosyjski (17 sierpnia 1892)^[1]. Pomimo odmiennych systemów politycznych, udało porozumieć się III Republice Francuskiej i Imperium Rosyjskiemu. Niemcy znalazły się w niekorzystnym położeniu pomiędzy tymi dwoma krajami.

Wielka Brytania, największe mocarstwo kolonialne świata (zob. Imperium brytyjskie), znalazła się w zagrożeniu dla swych terytoriów zamorskich, przez istniejącą dopiero od 1871 niemiecką Cesarską Marynarkę Wojenną. Marynarka Niemiec od końca XIX wieku była niezwykle intensywnie rozbudowywana. W latach poprzedzających I wojnę światową była już drugą potęgą morską świata, ustępując jedynie Royal Navy. Wielka Brytania, wybierając mniejsze zło, sprzymierzyła się ze swoim odwiecznym wrogiem, Francją. Jako drugi został zawarty układ angielsko-francuski (tzw. entente cordiale, 1904), a następnie porozumienie rosyjsko-angielskie (1907). Tym samym trójporozumienie zaczęło funkcjonować w 1907. Układ 1907 podobnie jak 1904 był wytyczeniem stref wpływów, układem wzajemnej pomocy był jedynie układ z 1892.

Już po wybuchu I wojny światowej do Wielkiej Brytanii, Francji i Rosji, które stanowiły trzon ententy^[2], dołączyła szeroka koalicja 25 państw, z których nie wszystkie wzięły czynny udział w wojnie przeciwko państwom centralnym.

Państwa wchodzące w skład ententy

Wykres przedstawiający ofiary po stronie ententy

•  Wielka Brytania i jej dominia
•  Francja
•  Imperium Rosyjskie (do 1917)
•  Belgia
•  Japonia
•  Włochy (od 1915)
•  Rumunia
•  Stany Zjednoczone (od 1917 na zasadzie państwa sprzymierzonego)
•  Królestwo Grecji
•  Brazylia (od 1917)
•  Portugalia
•  Królestwo Serbii

Państwa ententy w statystykach (1913 rok)^[3]

	Populacja (w mln)	Powierzchnia (w mln km²)	PKB (w mld $)
Imperium Rosyjskie (wraz z tzw. Królestwem kongresowym)	173,2	21,7	257,7
wraz z Wielkim Księstwem Finlandii	176,4	22,1	264,3
Francja	39,8	0,5	138,7
wraz z koloniami	88,1	11,2	170,2
Imperium brytyjskie	446,1	33,3	561,2
Japonia	55,1	0,4 M	76,5
wraz z koloniami	74,2	0,7	92,8
Włochy	35,6	0,3	91,3
wraz z koloniami	37,6	2,3	92,6
Stany Zjednoczone	96,5	7,8	511,6
wraz z ziemiami zależnymi[a]	106,3	9,6	522,2
Razem	928,7	79,2	1703,3

Przywódcy

 Francja

• Raymond Poincaré – prezydent Francji
• René Viviani – premier Francji (13 czerwca 1914 – 29 października 1915)
• Aristide Briand – premier Francji (29 października 1915 – 20 marca 1917)
• Alexandre Ribot – premier Francji (20 marca 1917 – 12 września 1917)
• Paul Painlevé – premier Francji (12 września 1917 – 16 września 1917)
• Georges Clemenceau – premier Francji (od 16 września 1917)
• Joseph Joffre – naczelny dowódca armii francuskiej (3 sierpnia 1914 – 13 grudnia 1916) i marszałek Francji
• Robert Nivelle – naczelny dowódca armii francuskiej (13 grudnia 1916 – kwiecień 1917)
• Philippe Pétain – naczelny dowódca armii francuskiej (kwiecień 1917 – 11 listopada 1918)
• Ferdinand Foch – marszałek Francji, Naczelny Dowódca Połączonych Sił Zbrojnych (26 marca 1918 – 11 listopada 1918)
• Milan Rastislav Štefánik – generał armii francuskiej, dowódca Legionu Czechosłowackiego

 Imperium brytyjskie

• Jerzy V – król Wielkiej Brytanii, cesarz Indii
• Herbert Henry Asquith – premier Wielkiej Brytanii (do 5 grudnia 1916)
• David Lloyd George – premier Wielkiej Brytanii (od 7 grudnia 1916)
• Horatio Kitchener – minister wojny (5 sierpnia 1914 – 5 czerwca 1916)
• William Robertson – naczelny dowódca armii (23 grudnia 1915 – luty 1918)
• John French – naczelny dowódca Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego (4 sierpnia 1914 – 15 grudnia 1915)
• Douglas Haig – naczelny dowódca Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego (15 grudnia 1915 – 11 listopada 1918)
• Hugh Trenchard – dowódca Royal Flying Corps – (sierpień 1915 – styczeń 1918)
• Winston Churchill – pierwszy lord admiralicji – (1911 – maj 1915)
• Arthur Balfour- pierwszy lord admiralicji – (maj 1915 – grudzień 1916)
• Edward Carson – pierwszy lord admiralicji – (10 grudnia 1916 – 17 lipca 1917)
• Eric Geddes – pierwszy lord admiralicji – (lipiec 1917 – styczeń 1919)
• John Arbuthnot Fisher – pierwszy lord morski – (1914 – maj 1915)
• Henry Jackson – pierwszy lord morski – (maj 1915 – listopad 1916)
• John Jellicoe – pierwszy lord morski (listopad 1916 – grudzień 1917)
• Rosslyn Wemyss – pierwszy lord morski (grudzień 1917 – listopad 1919)

 Kanada

• Robert Borden – premier Kanady (1914–1918)
• Sam Hughes – minister milicji i obrony (1914 – styczeń 1915)
• Joseph Flavelle- dyrektor imperialnej komisji ds. uzbrojenia (1915–1919)
• Julian Byng (czerwiec 1916 – czerwiec 1917) dowódca Korpusu Kanadyjskiego
• Edwin Alderson – dowódca zjednoczonego Kanadyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego (26 stycznia 1915 – wrzesień 1915)
• Arthur Currie – dowódca zjednoczonego Kanadyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego (czerwiec 1917–)

 Australia

• Joseph Cook – premier Australii (do 17 września 1914)
• Andrew Fisher – premier Australii (17 września 1914 – 27 października 1915)
• Billy Hughes – premier Australii (od 27 października 1915)
• John Monash – dowódca Korpusu Australijskiego (maj 1918 –)
• William Holmes – dowódca Australijskiego Ekspedycyjnego Korpusu Morskiego i Lądowego (sierpień 1914 – luty 1915)
• Harry Chauvel – dowódca Pustynnego Korpusu Konnego (Synaj i Palestyna) (sierpień 1917–)

 Indie Brytyjskie

• Charles Hardinge – wicekról Indii 1910–1916
• Frederic Thesiger – wicekról Indii 1916–1921
• Austen Chamberlain – minister ds. Indii
• John Nixon – dowódca British Indian Army

 Związek Południowej Afryki

• Louis Botha – premier Afryki Południowej
• Jan Smuts – dowódca

 Nowa Zelandia

• William Massey – premier Nowej Zelandii
• Alexander John Godley – dowódca Nowozelandzkich Sił Zbrojnych (do października 1914); dowódca Nowozelandzkiego Korpusu Ekspedycyjnego
• Alfred William Robin – generał-kwatermistrz oraz dowódca Nowozelandzkich Sił Zbrojnych (od października 1914)

 Imperium Rosyjskie

• Mikołaj II – car (do 15 marca 1917)
• Mikołaj Mikołajewicz Romanow – dowódca naczelny (1 sierpnia 1914 – 5 września 1916)
• Aleksander Samsonow – dowódca 2 Armii w trakcie inwazji na Prusy Wschodnie (1 sierpnia 1914 – 29 sierpnia 1914)
• Paul von Rennenkampf – dowódca 1 Armii w trakcie inwazji na Prusy Wschodnie (1 sierpnia 1914 – listopada 1914)
• Nikołaj Iwanow – dowódca armii cesarskiej na froncie południowo-zachodnim (1 sierpnia 1914 – marzec 1916) odpowiedzialny za działania w Galicji
• Aleksiej Brusiłow – dowódca frontu południowo-zachodniego, później tymczasowy dowódca naczelny po abdykacji cara (luty 1917 – sierpień 1917)
• Ławr Korniłow – dowódca frontu południowo-zachodniego, później dowódca naczelny (sierpień 1917)
• Aleksiej Kuropatkin – dowódca frontu północnego (październik 1915 – 1917)
• Nikołaj Judenicz – dowódca Kaukazu (styczeń 1915 – maj 1917)
• Andrej Eberhardt – dowódca floty czarnomorskiej (1914–1916)
• Aleksandr Kołczak – dowódca floty czarnomorskiej (1916–1917)
• Nikołaj Essen – dowódca floty bałtyckiej (1913 – maj 1915)

 Królestwo Serbii

• Piotr I – król Serbii
• książę Aleksander – regent, dowódca naczelny
• Nikola Pašić – premier Serbii
• Radomir Putnik – marszałek polny, szef sztabu serbskiej armii
• Živojin Mišić – generał/ marszałek polny, zastępca szefa sztabu serbskiej armii, zastępca dowódcy 1 Armii, później szef sztabu
• Petar Bojović – generał/ marszałek polny, dowódca 1 Armii, zastępca szefa sztabu, później dowódca 1 Armii
• Stepa Stepanović – generał/ marszałek polny, dowódca 2 Armii
• Pavle Jurišić Šturm – dowódca 3 Armii

 Królestwo Czarnogóry

• Mikołaj I – król Czarnogóry
• Janko Vukotić – dowódca 1 Armii Czarnogóry
• Daniło Petrowić-Niegosz – następca tronu, w sztabie 1 Armii
• Krsto Todorov-Zrnov Popović – w sztabie 1 Armii, adiutant Vukoticia
• Anto Gvozdenović – adiutant króla
• Mitar Martinović – dowódca kilku oddziałów czarnogórskiej armii

 Królestwo Grecji

• Elefterios Wenizelos – premier Grecji po 13 czerwca 1917
• Konstantyn I – król Grecji, zrezygnował z tronu
• Aleksander – król Grecji, wstąpił na tron po rezygnacji ojca
• Panajotis Danglis – grecki generał

 Belgia

• Albert I – król Belgii (23 grudnia 1909 – 17 lutego 1934)
• Leon de Witte – belgijski dowódca w bitwie pod Haelen
• Theophile Figeys – belgijski generał w trakcie ofensywie stu dni

 Włochy

• Wiktor Emanuel III – król Włoch
• Antonio Salandra – premier Włoch (do 18 czerwca 1916)
• Paolo Boselli – premier Włoch (18 czerwca 1916 – 29 października 1917)
• Vittorio Emanuele Orlando – premier Włoch (od 29 października 1917)
• Luigi Cadorna – głównodowodzący włoskiej armii
• Armando Diaz – szef sztabu włoskiej armii
• Luigi Amadeo di Savoia – głównodowodzący floty adriatyckiej (1914–1917)
• Paolo Thaon di Revel – admirał Królewskiej Floty Włoch

 Rumunia

• Ferdynand I – król Rumunii
• Constantin Prezan – szef sztabu
• Alexandru Averescu – dowódca rumuńskiej 2 i 3 Armii, później grupy armii „Południe”

 Stany Zjednoczone

Zastosowanie konwojów morskich w celu przetransportowania oddziałów amerykańskich do Francji, 1917

• Thomas Woodrow Wilson – prezydent Stanów Zjednoczonych/głównodowodzący siłami zbrojnymi USA
• Newton Baker – sekretarz wojny Stanów Zjednoczonych
• John Pershing – dowódca Amerykańskiego Korpusu Ekspedycyjnego

 Japonia

• Yoshihito – cesarz Japonii
• Shigenobu Ōkuma – premier Japonii (16 kwietnia 1914 – 9 października 1916)
• Masatake Terauchi – premier Japonii (9 października 1916 – 29 września 1918)
• Takashi Hara – premier Japonii (29 września 1918 – 4 listopada 1921)

 Portugalia

• Bernardino Machado – prezydent Portugalii (do 12 grudnia 1917)
• Afonso Costa – premier Portugalii (do 15 marca 1916; później jeszcze raz 25 kwietnia 1917 – 10 grudnia 1917)
• António José de Almeida – premier Portugalii (15 marca 1916 – 25 kwietnia 1917)
• Sidónio Pais – premier Portugalii i minister wojny (11 grudnia 1917 – 9 maja 1918) i prezydent Portugalii (od 9 maja 1918)
• José Maria Norton de Matos – minister wojny (do 10 grudnia 1917)
• João Tamagnini Barbosa – tymczasowy minister wojny (9 maja 1918 – 15 maja 1918)
• Amílcar Mota – sekretarz stany ds. wojny (15 maja 1918 – 8 października 1918)
• Álvaro de Mendonça – sekretarz stany ds. wojny (od 8 października 1918)
• Fernando Tamagnini de Abreu – dowódca Portugalskiego Korpusu Ekspedycyjnego
• José Augusto Alves Roçadas – dowódca sił portugalskich w południowej Angoli
• José Luís de Moura Mendes – dowódca sił portugalskich w Afryce Wschodniej (do czerwca 1916)
• José César Ferreira Gil – dowódca sił portugalskich w Afryce Wschodniej (od czerwca 1916)
• Sousa Rosa – dowódca sił portugalskich w Afryce Wschodniej (od 1917 roku)

Syjam

• Vajiravudh – król Syjamu
• Chakrabongse Bhuvanadh – dowódca Syjamskiego Korpusu Ekspedycyjnego na zachodnim froncie

 Brazylia

• Venceslau Bras – prezydent Brazylii
• Pedro Frontin, szef Brazylijskiej Floty Ekspedycyjnej
• Napoleão Felipe Aché, szef Brazylijskiej Misji Wojskowej we Francji
• Nabuco Gouveia – szef brazylijskiej delegacji medycznej

Podsumowanie wypowiedzeń wojny

Poniższa tabela przedstawia chronologię wypowiedzeń wojny. Rzędy na żółtym tle przedstawiają zerwania stosunków dyplomatycznych^[4]. Jeśli notatka nie pojawia się w innym miejscu, wypowiedzenie wojny przez i przeciwko Wielkiej Brytanii oznacza także wypowiedzenie wobec innych członków imperium brytyjskiego.

Data	Wypowiadający	Przeciw
1914
28 lipca	Austro-Węgry	Królestwo Serbii
30 lipca	Imperium Rosyjskie	Austro-Węgry
1 sierpnia	Cesarstwo Niemieckie	Imperium Rosyjskie
1 sierpnia	Monako	Cesarstwo Niemieckie
3 sierpnia	Cesarstwo Niemieckie	Francja
4 sierpnia	Cesarstwo Niemieckie	Belgia[5]
	Wielka Brytania	Cesarstwo Niemieckie
5 sierpnia	Królestwo Czarnogóry	Austro-Węgry
6 sierpnia	Austro-Węgry	Imperium Rosyjskie
	Królestwo Serbii	Cesarstwo Niemieckie
9 sierpnia	Królestwo Czarnogóry	Cesarstwo Niemieckie
11 sierpnia	Francja	Austro-Węgry
12 sierpnia	Wielka Brytania	Austro-Węgry
22 sierpnia	Austro-Węgry	Belgia
23 sierpnia	Japonia	Cesarstwo Niemieckie
25 sierpnia	Japonia	Austro-Węgry
1 listopada	Imperium Rosyjskie	Imperium Osmańskie
2 listopada	Królestwo Serbii	Imperium Osmańskie
3 listopada	Królestwo Czarnogóry	Imperium Osmańskie
5 listopada	Wielka Brytania  Francja	Imperium Osmańskie
1915
23 maja	Włochy	Austro-Węgry
3 czerwca	San Marino	Austro-Węgry
21 sierpnia	Włochy	Imperium Osmańskie
14 października	Bułgaria	Królestwo Serbii
15 października	Wielka Brytania  Królestwo Czarnogóry	Bułgaria
16 października	Francja	Bułgaria
19 października	Włochy  Imperium Rosyjskie	Bułgaria
1916
9 marca	Cesarstwo Niemieckie	Portugalia
15 marca	Austro-Węgry	Portugalia
27 sierpnia	Rumunia	Austro-Węgry
	Włochy	Cesarstwo Niemieckie
28 sierpnia	Cesarstwo Niemieckie	Rumunia
30 sierpnia	Imperium Osmańskie	Rumunia
1 września	Bułgaria	Rumunia
1917
6 kwietnia	Stany Zjednoczone	Cesarstwo Niemieckie
7 kwietnia	Kuba	Cesarstwo Niemieckie
10 kwietnia	Bułgaria	Stany Zjednoczone
13 kwietnia	Boliwia	Cesarstwo Niemieckie
20 kwietnia	Imperium Osmańskie	Stany Zjednoczone
2 lipca	Królestwo Grecji	Cesarstwo Niemieckie  Austro-Węgry  Imperium Osmańskie  Bułgaria
22 lipca	Tajlandia	Cesarstwo Niemieckie  Austro-Węgry
4 sierpnia	Liberia	Cesarstwo Niemieckie
14 sierpnia	Chiny	Cesarstwo Niemieckie  Austro-Węgry
6 października	Peru	Cesarstwo Niemieckie
7 października	Urugwaj	Cesarstwo Niemieckie
26 października	Brazylia	Cesarstwo Niemieckie
7 grudnia	Stany Zjednoczone	Austro-Węgry
7 grudnia	Ekwador	Cesarstwo Niemieckie
10 grudnia	Panama	Austro-Węgry
16 grudnia	Kuba	Austro-Węgry
1918
23 kwietnia	Gwatemala	Cesarstwo Niemieckie
8 maja	Nikaragua	Cesarstwo Niemieckie  Austro-Węgry
23 maja	Kostaryka	Cesarstwo Niemieckie
12 lipca	Haiti	Cesarstwo Niemieckie
19 lipca	Honduras	Cesarstwo Niemieckie
10 listopada	Rumunia	Cesarstwo Niemieckie

Zobacz też

• alianci
• Ententa Bałtycka
• Ententa Bałkańska
• Mała Ententa
• traktat z Dunkierki

Uwagi

Przypisy