Eolia (kraina)

Krainy historyczne Azji Mniejszej

Eolia, Eolida (gr. Αιολίς Aiolís, Αιολία Aiolía; łac. Aeolis, Aeolia) – część starożytnej Grecji obejmująca fragment wybrzeża północno-zachodniej Azji Mniejszej od Hellespontu na północy do ujścia rzeki Hermos na południu (nadmorski pas krain Troada, Myzja i Lydia), oraz pobliskie wyspy (m.in. Lesbos)^[1][2]. Jest to termin raczej etniczno-lingwistyczny niż stricte geograficzny lub polityczny – w czasach klasycznych oznaczał obszary w Azji i na wyspach zasiedlone przez Greków mówiących dialektem eolskim, którym w Grecji europejskiej posługiwali się wtedy tylko mieszkańcy Beocji i Tesalii^[3][2]. Na południe od Eolii leżały inne strefy greckiego osadnictwa w Azji Mniejszej – Jonia i Doryda.

Osadnictwo eolskie w Azji i na wyspach Morza Egejskiego

Migracja Greków na tereny Eolii miała miejsce po upadku cywilizacji mykeńskiej w okresie tzw. wieków ciemnych, głównie z obszarów późniejszej Beocji i Tesalii w Grecji Środkowej^[3]. W pierwszej kolejności zasiedlono pobliskie wyspy Lesbos i Tenedos, by później kolonizować wybrzeża Troady i obszary położone na południe^[4].

Lesbos

Trudno oszacować kiedy Grecy eolscy po raz pierwszy pojawili się na Lesbos, dużej i żyznej wyspie tuż u wybrzeży Azji Mniejszej, ale niektóre poszlaki wskazują, że miało to miejsce jeszcze w epoce brązu, a najpóźniej zasiedlanie rozpoczęło się do ok. 1000 p.n.e.^[5] W okresie klasycznym istniało na wyspie sześć polis: Mitylena, Methymna, Antissa, Eresos, Pyrra oraz Arisba (zajęta przez Methymnę), dodatkowo autorzy starożytni wspominają o kilku opuszczonych miastach z czasów wcześniejszych^[6]. Mieszkańcy Lesbos wzięli później udział w zasiedlaniu pobliskich wybrzeży Azji Mniejszej^[7].

Południowa Eolia

Związki greckich polis w Azji Mniejszej. Kolorem żółtym oznaczono miasta eolskie, niebieskim jońskie, czerwonym doryckie heksapolis

Herodot (V wiek p.n.e.) wspomina o istnieniu związku dwunastu polis (dodekapolis) eolskich: Kyme, Larysy, Neotejchos (z gr. Nowe Mury), Temnos, Killa, Notion, Ajgiroessa, Pitana, Ajgaje, Myrina, Grynea i Smyrna (która później stała się polis jońskim) ^[4][8]. Mimo że położenia niektórych miast z tej listy nie udało się jeszcze ustalić, można przyjąć, że leżały one (wraz z innymi miastami) między Zatoką Smyrneńską na południu a rzeką Kaikos (współczesna Bakırçay) na północy^[9]. Centrum religijnym związku polis eoliskich miałaby być świątynia Apollina w Grynei^[4]. Jeśli przyjąć za prawdziwe twierdzenia Herodota, że miasta te tworzyły związek zanim Smyrna z miasta eolskiego przekształciła się w jońskie (co według dowodów archeologicznych nastąpiło do VIII wieku p.n.e.), to czas powstania tych polis należałoby datować na ok. 1000 rok p.n.e.^[9]

Najważniejszym miastem regionu i być może liderem związku^[4] było Kyme, założone według tradycji przez mieszkańców Lokrydy w Grecji, i stanowiące metropolię dla około trzydziestu mniejszych ośrodków w Eolii^[10]. O innych polis regionu nie mamy zbyt wielu informacji aż do czasów hellenistycznych^[10]. Ta część Eolii pozostawała raczej na uboczu dziejów starożytnej Grecji^[10]. Nadbrzeżny teren żyznej ziemi oddzielony od reszty Azji Mniejszej niedostępnymi górami nie sprzyjał też kontaktom z miejscowymi ludami azjatyckimi^[10]. Sięgającymi najdalej w głąb lądu miastami tego regionu były: Magnezja koło Sipylosu i Ajgaje położone w górzystym terenie^[10].

Północna Eolia, Troada

Leżące dalej na północ wybrzeże przez długi czas znajdowało się w rękach miejscowego ludu – Myzyjczyków, który niechętnie ulegał hellenizacji^[11]. Do połowy VI wieku p.n.e. powstało tu (jońskie) miasto Atarneus założone przez mieszkańców Chios na skraju równiny Kaikosa, a dalej na północ niewielkie eolskie miasteczko na wyspie Poroselene, które zajęło też część wybrzeża na kontynencie^[12]. Dopiero gdy Myzyjczycy przenieśli się w głąb lądu (IV wiek p.n.e.) na fragmencie wybrzeża naprzeciw Mityleny (leżącej na wyspie Lesbos) powstały wioski założone przez to eolskie miasto^[12].

Pierwsze ślady eolskiego osadnicta w Troadzie, datowanego na VIII wiek p.n.e., znajduje się na jej zachodnim wybrzeżu^[12]. Były to najprawdopodobniej osady zależne od Mityleny aż do 427 p.n.e., z wyjątkiem fragmentu położonego naprzeciw wyspy Tenedos, zasiedlanego przez jej mieszkańców^[12]. Do ok. 700 p.n.e. na równinie, gdzie dawniej leżała Troja, Mitylena założyła trzy lub cztery rolnicze osady, a w głębi lądu, nad Skamandrem do VII wieku p.n.e. powstały dwa niezależne miasta Kebren i Skepsis^[12]. Na południowym wybrzeżu Troady mieszkańcy Methymny założyli Assos i Gargarę^[12].

Historia

Miasta eolskie znalazły się w VII–VI wieku p.n.e. pod panowaniem królów Lydii, rządzących z Sardes, a po 546 p.n.e. w imperium perskim^[2]. Dostarczyły 60 statków królowi perskiemu Kserksesowi I podczas jego wyprawy przeciwko polis Grecji w 480 p.n.e.^[2] Po klęsce wyprawy polis Eolii w większości były członkami Związku Morskiego kierowanego przez Ateny^[2]. Ponownie trafiły pod władzę perską w 387/386 p.n.e. na mocy postanowień tzw. Pokoju królewskiego^[2]. Aleksander Wielki zajął Eolię po zwycięstwie nad Granikiem, a po jego śmierci terenem władali między innymi Seleukidzi, później rosnący w siłę Pergamon^[2]. W II wieku p.n.e. Eolia stała się częścią rzymskiej prowincji Azja^[2].

Przypisy

Bibliografia

• Trevor Bryce: The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the Fall of the Persian Empire. Routledge, 2009. ISBN 978-0-203-87550-6.
• J.M. Cook: Chapter XXXVIII Greek Settlement In The Eastern Aegean And Asia Minor. W: The Cambridge Ancient History. T. II. Cz. 2: History Of The Middle East And The Aegean Region c. 1380-1000 B.C.. Cambridge University Press, 2006. ISBN 0-521-08691-4.
• Aiolis 3. W: RE: Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. T. I. Cz. 1. Stuttgart: 1893.Sprawdź autora:1.
• Pierluigi Bonanno, Aiolis. Storia e archeologia di una regione dell’Asia Minore alla fine del II millennio a.C., USA, 2006