Episteme

Personifikacja Episteme. Rzeźba w Bibliotece Celsusa w Efezie w Turcji.

Episteme (stgr. ἐπιστήμη) – w filozofii starożytnej Grecji pojęcie oznaczające wiedzę naukową. Używane jest w dwóch zasadniczych kontekstach:

• episteme oznaczająca wiedzę pewną, niepodważalną, uzasadnioną i przeciwstawianą opinii (doksa, stgr. δόξα) czy wiedzy niepewnej^[1],
• episteme oznaczające wiedzę teoretyczną, przeciwstawianą umiejętnościom praktycznym (techne stgr. τέχνη) i doświadczeniu (empeiria )^[2].

W starożytnej Grecji funkcjonowały także inne słowa bliskoznaczne. Presokratycy używali raczej takich słów jak sofia (stgr. σοφία, tłumaczona często jako mądrość), gnome (stgr. γνώμη) czy gnosis (stgr. γνῶσῐς)^[1].

Od słowa episteme pochodzi nazwa działu filozofii: epistemologia, czyli teoria poznania.

Platon

Platon nie przeprowadził systematycznej analizy pojęcia episteme. Pojawia się ono u niego często, przeciwstawiane techne jako wiedzy praktycznej. Episteme było wiedzą wyższą, dotyczącą prawdziwego świata idei, poznawana rozumowo, w przeciwieństwie do doksy, która dotyczy świata zmysłowego, złudnego^[3].

Arystoteles

Dla Arystotelesa episteme oznacza wiedzę naukową i przeciwstawiana jest techne i doświadczeniu. Poznanie takie następuje poprzez badanie czy dociekanie (theorein, stgr. θεωρεῖν) i ma charakter spekulatywny. Episteme uprawiana jest przez filozofów. Jest to poznanie tego, co najbardziej istotne w rzeczywistości: jej wyabstrahowanej z konkretu formy. Wiedza taka dotyczy tego, co jest ogólne, konieczne i istotne. Ma charakter pojęciowym^[4].

Podstawą wiedzy naukowej u Arystotelesa są: definicja (dotycząca formy) i sylogizm, jako forma dowodzenia jej istotnych atrybutów, wywodzonych za pomocą dedukcji^[4].

Wiedza ta ma odpowiadać na pytanie "dlaczego" coś jest jakieś i szuka przyczyn rzeczywistości^[4].

Przypisy

Bibliografia

• RichardR. Parry RichardR., ''Episteme'' and ''Techne'', Edward N.E.N. Zalta (red.), [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], Winter 2017 Edition, Metaphysics Research Lab, Stanford University, 22 czerwca 2014, ISSN 095-5054 [dostęp 2018-01-30] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-21]  (ang.).???
• AnthonyA. Preus AnthonyA., Historical Dictionary of Ancient Greek Philosophy, Lanham, Maryland–Toronto–Oxford: The Scarecrow Press, Inc, 2007, ISBN 0-8108-5487-2 .
• KrzysztofK. Narecki KrzysztofK., Słownik terminów Arystotelesowych, [w:] EwaE. Głębicka, NarcyzaN. Szancer (red.), Arystoteles. Dzieła wszystkie, t. 7, Warszawa: PWN, 1994, s. 50-51 .