Epistola preoptima in illos

Epistola preoptima in illos (pol. List wielce uprzejmy do owych [godnych mężów]) – średniowieczny rymowany list w języku łacińskim, zawierający prośbę krakowskich żaków o wsparcie.

Rękopis utworu znajduje się w Bibliotece PAU w Krakowie. Utwór zanotowany został w 1508 (data umieszczona na końcu wiersza), powstał jednak prawdopodobnie wcześniej. Z treści utworu nie wynika, czy powstał on w Polsce, brak jednak jego odpowiednika w obcych źródłach. Podobny tekst został natomiast zanotowany po 1451 we Wrocławiu przez żaków szkoły parafialnej Bożego Ciała.

List, ułożony prozą rymowaną, rozpoczyna się incipitem: „O domini digni, venerabiles atque benigni” („O, panowie godni, we wszelkiej pomocy niezawodni”). Składa się w 20 wersów, częściowo leoninów. Język utworu jest dość urozmaicony stylistycznie, zawiera m.in. wyszukane zwroty do adresów, przenośnie i synonimy.

Utwór należy do gatunku listów roznoszonych i recytowanych przez żaków w zamożnych domach, czasami podkładanych pod drzwiami lub wręczanych potencjalnych darczyńcom. Zawiera prośbę o wsparcie, przedstawia nędzę i głód wśród studentów, przypomina o nagrodzie Bożej dla osób wspierających ubogich. Utwór kończy się parodią eschatokołu, czyli uroczystego zakończenia dokumentu, stosowanego w pismach dostojników: „Pisało i działo w czwartym kącie / z naszą pieczęcią na froncie” (może to być jednak późniejszy dopisek).

Bibliografia

• Henryk Kowalewicz. Średniowieczna poezja polskich żaków. „Pamiętnik Literacki”. 64/1, s. 202-203, 1973. Wrocław: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. ISSN 0031-0514. 
• Teresa Michałowska: Średniowiecze. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 728-730, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 83-01-11452-5.
• Teresa Michałowska: Literatura polskiego średniowiecza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 248-249. ISBN 978-83-01-16675-5.
• Maciej Włodarski: Wstęp. W: Średniowieczna poezja łacińska w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007, s. XCII-XCIII. ISBN 978-83-04-04605-4.