Epoka georgiańska

Epoka georgiańska – okres w historii Wielkiej Brytanii od 1714 do ok. 1830–37, nazwany na cześć królów hanowerskich: Jerzego I, Jerzego II, Jerzego III i Jerzego IV. Część tego okresu, nazywana epoką regencji, obejmuje lata regencji Jerzego IV jako księcia Walii podczas choroby umysłowej jego ojca, Jerzego III[1]. Epoka georgiańska jest często rozszerzana o stosunkowo krótkie panowanie Wilhelma IV do jego śmierci w 1837 r.

Polityka

W okresie georgiańskim trwały liczne wojny: wojna z Hiszpanią w Ameryce Północnej (1739–1748), wojna kolonialna z Francją (1744–1748), wojna siedmioletnia (1756–63), wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych (1775–83), rewolucja irlandzka z 1798 r. i wojny napoleońskie (1803–15). Brytyjczycy wygrali większość z nich, z wyjątkiem rewolucji amerykańskiej, co wiązało się z utratą kolonii w Ameryce Północnej[2] i zostało uznane za katastrofę narodową. Natomiast zwycięstwa nad Napoleonem w bitwie pod Trafalgarem przez admirała Lorda Nelsona (1805) i bitwie pod Waterloo (1815) pod dowództwem księcia Wellingtona przyniosło poczucie triumfalizmu[3].

Gospodarka

Aukcja w India House w Londynie (Thomas Rowlandson, 1808)

W XVII wieku Wielka Brytania była jednym z najlepiej prosperujących krajów na świecie. Dominującą ideologią, którą kierowała się Wielka Brytania i jej kolonie był merkantylizm[4], który kładł nacisk na gromadzenie nadwyżek handlowych. Głównym celem państwa w tym czasie było zbudowanie światowej sieci handlowej dla kupców, producentów i finansistów. Rząd chronił swoich kupców barierami handlowymi i subsydiami dla krajowego przemysłu w celu maksymalizacji eksportu i minimalizacji importu do królestwa. Rząd otrzymywał udział poprzez cła i podatki, a pozostała część zysków trafiła do kieszeni kupców. Większość firm osiągała wielkie zyski, np. w Indiach powstały ogromne fortuny osobiste. Wydatki skarbu w znacznej mierze szły na potężną Królewską Marynarkę Wojenną, która nie tylko chroniła kolonie brytyjskie, ale także zagrażała koloniom innych imperiów[5].

Rząd w tym okresie wzmocnił sektor prywatny poprzez tworzenie firm importowo-eksportowych i otwieranie na całym świecie punktów handlowych. Każda firma otrzymywała monopol na handel w określonym regionie geograficznym. Pierwszym przedsiębiorstwem była Kompania Moskiewska założona w 1555 r. w celu handlu z Rosją. Inne znaczące firmy to: Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska (1600, Indie, Azja Południowo-Wschodnia i Daleki Wschód), Kompania Zatoki Hudsona (1670, Kanada), Royal African Company (1672, Afryka, w tym handel niewolnikami). Bardzo opłacalne pod względem handlowym było zaangażowanie Wielkiej Brytanii w każdą z wojen w latach 1740–1783. Nawet utratę Trzynastu kolonii w Ameryce Północnej zrekompensowały bardzo korzystne stosunki handlowe z nowymi Stanami Zjednoczonymi Ameryki. Brytyjczycy zdominowali handel z Indiami i w dużej mierze z Afryką Zachodnią[6][7].

Ekspansja imperium przyniosła sławę mężom stanu i odkrywcom, takim jak Robert Clive i James Cook.

Społeczeństwo

Epoka georgiańska to czas dużych zmian społecznych w Wielkiej Brytanii, które nastąpiły wraz z początkami rewolucji przemysłowej. Zapoczątkowała ona proces intensywnych podziałów klasowych i pojawienia się rywalizujących partii politycznych, takich jak Wigowie i Torysi. Na obszarach wiejskich nastąpiły ogromne zmiany dzięki przepływowi ludności i upadkowi małych społeczności, rozwojowi miast i początkowi zintegrowanego systemu transportu. Jest to także czas ogromnej emigracji do kolonii w Ameryce Północnej i innych części Imperium Brytyjskiego.

Ruch ewangelicki

Ruch ewangelicki wewnątrz Kościoła Anglii zyskał na sile pod koniec XVIII i na początku XIX wieku. Kwestionował on tradycyjną wrażliwość religijną, która kładła nacisk na kodeks honorowy dla wyższej klasy i odpowiednie zachowanie dla wszystkich innych, wraz z wiernym przestrzeganiem rytuałów. John Wesley (1703–1791) i jego wyznawcy głosili religię ożywiającą, próbując nawrócić jednostki na osobistą relację z Chrystusem poprzez czytanie Biblii i regularne modlitwy. Po jego śmierci powstały wspólnoty, które z czasem stały się Kościołem metodystycznym[8]. Rosnąca frakcja ewangeliczna w kościele anglikańskim nie dążyła do reform politycznych i nie kwestionowała hierarchicznej struktury społeczeństwa angielskiego głosząc, że wszystkie dusze, ale nie wszystkie ciała są równe w oczach Boga. Ewangelicy koncentrowali się raczej na ratowaniu dusz poprzez takie działania, jak: uwolnienie niewolników, zniesienie pojedynków, zakaz okrucieństwa wobec dzieci i zwierząt, zaprzestanie hazardu, unikanie frywolności w święto oraz czytanie Biblii każdego dnia[9].

Bunt społeczny

Po zakończeniu wojen napoleońskich Wielka Brytania weszła w okres większej depresji gospodarczej i niepewności politycznej, charakteryzującej się niezadowoleniem i niepokojami społecznymi.

  • Niezadowoleni z następstw rewolucji przemysłowej luddyci, działający w latach 1811-1816, niszczyli i uszkadzali maszyny włókiennicze w północno-zachodniej przemysłowej części Anglii.
  • W tak zwanym „Marszu Blanketeerów” w marcu 1817 r. 400 tkaczy i pracowników przemysłu włókienniczego przemaszerowało z Manchesteru do Londynu, aby przekazać rządowi petycję w sprawie rozpaczliwego stanu przemysłu tekstylnego.
  • Podczas masakry w Peterloo w 1819 r. 60 000 ludzi zebranych na wiecu, by zaprotestować przeciwko niskiemu standardowi życia, zostało zaatakowanych przez wojsko, w efekcie zginęło kilkanaście osób, a kilkaset zostało rannych.
  • „Spisek na ulicy Cato” (Cato Street Conspiracy) z 1820 r. był próbą zamordowania ministrów brytyjskiego rządu. Policja dzięki informatorowi zastawiła pułapkę, 13 osób zostało aresztowanych, pięciu spiskowców zostało straconych, a pięciu innych wywieziono do Australii.

Szkockie oświecenie

Ulica Circus w Bath, przykład architektury georgiańskiej

Prądy oświeceniowe na Wyspach Brytyjskich najbardziej uwidoczniły się w Szkocji, gdzie kładziono duży nacisk na edukację, zwłaszcza na czterech wiodących uniwersytetach (St Andrews, Glasgow, Edynburg i Aberdeen), które miały renomę większą nawet niż uczelnie w Anglii. Kultura oświecenia opierała się na lekturach nowych książek i intensywnych dyskusjach, które odbywały się codziennie w miejscach intelektualnych spotkań w Edynburgu, jak „The Select Society”, a później „The Poker Club”, a także na wymienionych szkockich uczelniach[10]. Szkockie oświecenie potwierdziło znaczenie ludzkiego rozumu w połączeniu z odrzuceniem jakiegokolwiek autorytetu, który nie mógł być uzasadniony rozumem. Charakteryzował go dogłębny empiryzm i praktyczność, gdzie głównymi wartościami były poprawa, cnota i praktyczne korzyści dla jednostki i całego społeczeństwa. Wśród szybko rozwijających się dziedzin znalazły się: filozofia, ekonomia, architektura historyczna i medycyna. Główni myśliciele, to: Francis Hutcheson, David Hume, Adam Smith, Dugald Stewart, Thomas Reid, William Robertson, Henry Home, Adam Ferguson, John Playfair, Joseph Black i James Hutton. Oświecenie szkockie wpłynęło na Anglię i kolonie amerykańskie, a w mniejszym stopniu na kontynentalną Europę[11].

Sztuka

Georgiańskie społeczeństwo i jego zainteresowania zostały przedstawione w powieściach pisarzy takich, jak: Henry Fielding, Mary Shelley i Jane Austen. Rozkwit sztuki był najbardziej widoczny dzięki pojawieniu się grupy romantycznych poetów takich, jak: Samuel Taylor Coleridge, William Wordsworth, Percy Bysshe Shelley, William Blake, John Keats, Lord Byron i Robert Burns. Ich twórczość zapoczątkowała nową erę poezji, charakteryzującą się żywym i kolorowym językiem. Obrazy Thomasa Gainsborough, Sir Joshui Reynoldsa oraz młodego Williama Turnera i Johna Constable'a ilustrują zmieniający się świat okresu georgiańskiego, podobnie jak prace projektantów krajobrazu takich, jak Capability Brown. Nowe prądy w architekturze reprezentowali: Robert Adam, John Nash i James Wyatt, projektujący w stylu neogotyku. Doskonałymi przykładami charakterystycznej architektury georgiańskiej są Nowe Miasto w Edynburgu, georgiański Dublin, Grainger Town – część Newcastle upon Tyne, georgiańska dzielnica Liverpoolu oraz duża część Bristolu i Bath.

Przypisy

  1. ↑ George III, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  2. ↑ Jeremy Black, Crisis of Empire: Britain and America in the Eighteenth Century (2010)
  3. ↑ Eliga H. Gould, "American independence and Britain's counter-revolution", Past & Present (1997) #154 s. 107–41
  4. ↑ Max Savelle, Seeds of Liberty: The Genesis of the American Mind (2005) s. 204–211
  5. ↑ William R. Nester, The Great Frontier War: Britain, France, and the Imperial Struggle for North America, 1607–1755 (Praeger, 2000) s. 54
  6. ↑ Eric J. Evans, The forging of the modern state: early industrial Britain, 1783–1872 (1996) s. 31
  7. ↑ Ann M. Carlos, Stephen Nicholas. "'Giants of an Earlier Capitalism': The Chartered Trading Companies as Modern Multinationals." Business history review 62#3 (1988) s. 398-419
  8. ↑ Anthony Armstrong, The Church of England: the Methodists and society, 1700–1850 (1973)
  9. ↑ John Rule, Albion's People: English Society 1714–1815 (1992) rozdz. 2–6
  10. ↑ Matthew Daniel Eddy, "Natural History, Natural Philosophy and Readership", w: Stephen Brown, Warren McDougall, The Edinburgh History of the Book in Scotland, Vol. II: Enlightenment and Expansion, 1707–1800 (2012), s. 297-309 online
  11. ↑ David Daiches, Peter Jones, Jean Jones, A Hotbed of Genius: The Scottish Enlightenment 1731–1790 (Edinburgh, 1986)
Historia Wielkiej Brytanii
Royal Coat of Arms of the United Kingdom.svg

Media użyte na tej stronie

India House, London The Sale Room, 1808 with an auction going on).jpg
*India House, London: The Sale Room, 1808 (with an auction going on), an etching with watercolor by Thomas Rowlandson* (FAMSF); *a very large scan of this etching*