Erazm Jerzmanowski

Erazm Jerzmanowski

Data i miejsce urodzenia	2 czerwca 1844 Tomisławice
Data i miejsce śmierci	7 lutego 1909 Prokocim, Kraków
Odznaczenia

Erazm Józef Jerzmanowski herbu Dołęga (ur. 2 czerwca 1844 w Tomisławicach^[1], zm. 7 lutego 1909 w Prokocimiu) – powstaniec styczniowy, żołnierz, wynalazca, przemysłowiec, mecenas, działacz społeczny i filantrop, członek wieczysty Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1890 roku^[2].

Zwany (na równi z Witoldem Zglenickim) „polskim Noblem”.

Życiorys

Anna Jerzmanowska

Pałac Jerzmanowskich w Krakowie

Grobowiec Anny i Erazma Jerzmanowskich w Krakowie autorstwa Wacława Szymanowskiego

Urodził się w Kaliskiem, w rodzinie ziemiańskiej^[3], był synem Franciszka i Kamili z Kossowskich. Szkołę średnią ukończył w Warszawie, po czym wstąpił do Instytutu Politechnicznego w Puławach. W 1863 roku wraz z innymi studentami przyłączył się do powstania styczniowego, walczył u boku gen. Mariana Langiewicza. Po upadku powstania, w roku 1864 został internowany w Galicji i osadzony w twierdzy w Ołomuńcu.

Zwolniony, zmuszony do emigracji, wyjechał do Paryża, gdzie podjął studia w Szkole Wyższej Polskiej na Montparnasse (1864), a następnie, idąc śladem stryjecznego dziadka generała, w Szkole Inżynierii i Artylerii Wojskowej w Metz. W 1870 roku walczył jako oficer w wojnie francusko-pruskiej. Po jej zakończeniu, podjął pracę inżyniera. W 1873 roku francuskie przedsiębiorstwo, prowadzące eksploatację gazu świetlnego na kontynencie amerykańskim, wysyłało go do Stanów Zjednoczonych. Wkrótce po przybyciu tam Jerzmanowski ożenił się z Amerykanką Anną Koester, a w 1879 roku otrzymał obywatelstwo amerykańskie. W USA zajmował się sprawami gazyfikacji i produkcji karbidu, opatentował 17 wynalazków w dziedzinie gazownictwa, inwestował. Z czasem Jerzmanowski stał się właścicielem ogromnego majątku, posiadaczem trzeciej co do wielkości fortuny w Stanach Zjednoczonych, a pierwszej wśród Polonii. Prasa całego świata donosiła o największych transakcjach w przemyśle gazowniczym, których głównym udziałowcem był baron Jerzmanowski. Został nazwany „człowiekiem, który oświetlił Amerykę”.

Jerzmanowski hojnie wspierał Polonię amerykańską, a zwłaszcza jej działalność oświatową. Przeznaczał duże sumy na finansowanie działalności naukowej, kulturalnej i oświatowej wśród emigracji. Opiekował się emigrantami, w Nowym Jorku zbudował kościół katolicki, utrzymywał Czytelnię Polską, brał udział w działalności Związku Polskiego w Stanach Zjednoczonych, kierując utworzonym w roku 1886 Komitetem Centralnym Dobroczynności. Był członkiem Ligi Polskiej^[4].

W 1889 roku papież Leon XIII w dowód uznania wielu zasług odznaczył go – wiernego Kościoła katolickiego i wielkiego filantropa – Komandorią Krzyża Orderu Świętego Sylwestra. Erazm Jerzmanowski był pierwszym człowiekiem na kontynencie amerykańskim, który otrzymał tak wielkie odznaczenie papieskie.

W 1896 roku powrócił ze znaczną fortuną do kraju. Osiadł w Galicji, gdzie zakupił majątek (zespół pałacowo-parkowy) w Krakowie – Prokocimiu. Nie zaprzestał swojej działalności charytatywnej. Wspomagał materialnie chłopów, w szczególności rodziny wielodzietne. Znane są przypadki, kiedy potrzebujących obdarowywał działką ziemi lub materiałem na budowę domu. Wspierał muzeum i skarb narodowy w Raperswilu, ufundował wawelskie witraże autorstwa Mehoffera. Przeznaczał subwencje dla Banku Ziemskiego w Poznaniu, Kasy im. Mianowskiego i ochronki imienia jego rodziców w Warszawie, gimnazjum w Cieszynie, szkoły w Białej, Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania 1863 r. Duże wsparcie na cele dobroczynne otrzymał również Adam Chmielowski – brat Albert i ks. Kazimierz Siemaszko. Otrzymał tytuł członka honorowego Towarzystwa Szkoły Ludowej^[5].

Zmarł w swoim majątku w 1909 roku i został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w powszechnie znanym ze względu na artystyczną wartość grobowcu, którego autorem jest znakomity rzeźbiarz Wacław Szymanowski.

Fundacja Jerzmanowskiego

Na mocy jego testamentu Akademia Umiejętności w Krakowie otrzymała środki finansowe na utworzenie Fundacji im. Erazma i Anny Jerzmanowskich. Zgodnie z zapisem fundacja przyznawać miała nagrodę im. Jerzmanowskich za działalność naukową, kulturalną lub społeczną.

Dnia 17 marca 1989 roku powstało w Krakowie – Prokocimiu Towarzystwo Przyjaciół Prokocimia im. E. i A. Jerzmanowskich, stawiając sobie za jeden z głównych celów przypominanie zasług E. Jerzmanowskiego, zwanego przez potomnych „polskim Noblem”, największego z zapomnianych filantropów XIX i XX wieku. Reaktywowano także nagrodę E. i A. Jerzmanowskich.

Zobacz też

• Park im. Anny i Erazma Jerzmanowskich w Prokocimiu

Przypisy

Bibliografia

• Polski Słownik Biograficzny, t. XI, 1964-65, s. 178-180.
• „Erazm Józef Jerzmanowski (1844-1909). Życie w służbie idei. Powstaniec-Wynalazca-Filantrop”, red. O. J. Biernat OSA, A. S. Więch, Kraków 2013.